Рефлексия (лат. reflexio-артқа бұрылу) - өзін-өзі тануға, оның эмоциялары мен сезімдерін, күйлерін, қабілеттерін, мінез-құлқын талдауға бағытталған ойлау процесі. Термин бастапқыда философияда пайда болды, содан кейін білімнің басқа салаларында, соның ішінде психологияда танымал болды. Джон Локктың рефлексияны білімнің ерекше көзі ретінде түсіндіруіне негізделген жеке бағыт (интроспективті психология) құрылды. Жалпы психологиялық контексте рефлексия сананың құрылымын, сондай-ақ оның мазмұнын өзгерту қабілетіне ие.
Рефлексия бала кезден қалыптаса бастайды, ал жасөспірімде ол мінез-құлық пен өзін-өзі дамытуды реттеудің негізгі факторына айналады. Э. Эриксонның пікірінше, жасөспірімнің негізгі сұрағы "мен кіммін?»).Рефлексияның әртүрлі түрлері бар:
лингвистикалық (адамның сөйлеу ерекшеліктерін талдауға бағытталған),
жеке (оның мақсаты – өзінің жеке басының қасиеттері мен ерекшеліктерін білу), интеллектуалды (адамның интеллектуалды қабілеттері туралы идеяларын қалыптастыру),
эмоционалды (адамның өзінің эмоционалды саласын білуі және зерттеуі).
Уақыт категориясы рефлексия түріне де әсер етеді-бұл мағынада ситуациялық, ретроспективті және перспективалық рефлексиялар ажыратылады. Бірінші түр қазіргі жағдаймен, ілеспе реакциялардың жеке басын талдаумен байланысты. Ретроспективті-өткенге қатысты оқиғалар мен әрекеттерді бағалау. Перспективалық рефлексия алдағы әрекеттерді талдауға мүмкіндік береді.
Адамның танымдық іс-әрекетінің көріністері өте алуан түрлі, бірақ онда салыстырмалы түрде тұрақты компоненттерді бөліп көрсетуге болады:
- таным объектісі– субъектінің танымдық қызметі, нақты әлем бағытталған нәрсе;
- таным құралдары -танымдық іс-әрекет процестерін ұйымдастыруға көмектесетін құралдар;
Классикалық философияда танымдық белсенділіктің екі деңгейін ажырату дәстүрі қалыптасты: сезімдік және рационалдық.
Сезімдік таным сезімдерді қабылдау кешені арқылы жүзеге асырылатын (лат. perceptio – "ұсыну, қабылдау", percipio - "сезіну, қабылдау") танымдық қызмет саласы және ақпарат алудың қарапайым түрі.
Сезімдік танымның нәтижесі объектінің жеке сыртқы белгілері туралы "үстірт" білім саналады. Сезімдер кешенінің деректері негізінде қалыптасатын объектінің тұтас бейнесі осы объект туралы пікірді қалыптастырады: елестету - "бұрын қабылданған объектінің санасында сақталған сезімдік бейнесі".
Рационалды (лат. rationalis – "ақылға қонымды", ratio-дан - "ақыл") таным маңызды, көбінесе деректерге қолжетімді емес сезімдік-эмоционалды қабылдауды, объектінің қасиеттерін, әлемнің байланыстары мен заңдылықтарын анықтауды қамтиды.
