Ғылым тарихы және философиясы пәні бойынша магистранттарға арналған ДӘрістер
Джеральд Холтонның нормативтік подходтің тарихшылдық нұсқауы
жүктеу/скачать 1,12 Mb.
|
ИФН-Дәрістер (1)
| Джеральд Холтонның нормативтік подходтің тарихшылдық нұсқауы.
Американдық тарихшы және ғылым философы Джеральд Холтон /1922 ж./ «ғылымның тақараптық талдауы» арқылы айқын. Осы концепция ғылыми білімнің құрылым модельдерін толтыру үшін оның өсу механизмының жаңа көрінісін ұсынады. Мәселелермен эффективті жұмыс жасау үшін Холтон ғылыми қызметтің талдауы үшін тақырыптық талдау ұсынды. «Менің зерттеуімде ғалымның шығармашылық бейнесі қажетті және күрделі жағдайларды қандай кезде, қандай мөлшерде өз тұлғалық, мүмкін, бір нақты тақырыпқа лайықтығы анықсыз. Ғылыми қызметтің тақырыптық құрылымын зерттеудің эмпириялық пен аналитикалық мазмұнынан негізінде тәуелсіз деп санауға болады. Бұл құрылым ғылымның жаңалық ашу қызметінде көмескі роль атқарады. Дж. Холтон ғалымның тақырыптық бағытына үлкен назар аударады, себебі, ол мол өмір сүреді. Ғылыми революция кезінде ғалымдар өздерін қалай ұстайды? Аномалиялар, контрмысалдар мен парадостарға қарамай олар өз тақырыптарына берік ба әлде одан бет бұрама? «Тақырыптық талдау» ғылыми революция тағы басқа жағдайларда тұрақты, үзілмейтін, инвариантты құрылымдарды іздеуге негізделеді. Холтонның үстемді аргументі бойынша ғылымда тақырыптардың көбі «ежелгі». Кейбірі мифологиялық санада негізделген, сөйтіп революциялық қозғалысқа тұрақты. Оларда ұғымдар, гипотезалар, әдістер, шарттар бағдарламалар, мәселердің шешу тәсілдері – яғни, ғылыми қызметтің қажетті түрлері жиналған. Мысалы, Кеплер үш негізгі тақырыпты шығарды: Ғарышты аспан машинасы деп, Ғарышты математикалық гармония деп, Ғарышты жалпы теологиялық реттіліктің үлгісі деп қарастырған. Өзінің теориясын құруда Эйнштейн материалды емес формалды бірінші деп, бірлестік пен космогониялық көлем /заңдардың тең құқықтық қолдануы/, тәжірибелік деректерге қатысты, тұрақтылық пен инварианттылық. Тақырыптық талдауды басқа концепциялармен шатастыруға болсада, ғылымда пайда болып жатқан тақырыптарды жаңа өлшем түрінде шығаруға болады. Дж. Холтон өзінің кітабының бірінші бөлімінде тақырыптық оппозиция атты ұғымды талқылайды. Тақырыптық талдаудың маңызды нәтижесі табылған заңдылық, яғни, альтернативті тақырыптар қос болады, мысалы, атомистік тақырып және континуум тақырыбы. Сонда жаңа теориялар қиысқан жерінде әлде бәсекес позициялардың принциптерін қосқанда пайда болады. Ал жаңа тақырыптар бір жағдайда, мысалы, субъект пен объект, классикалық пен ықтималды себептілік тақырыптарын жақындату мүмкін еместе. Мысалы, 1927 ж. Бор Гейзенберг пен Шредингер арасындағы пікір-таласты шешу үшін жаңа подход ұсынды – ол үзілмес пен дискреттілікті қамтиды, физикаға жаңа тақырып еңгізілді – қосымша /толықтыру/ принципі. Тақырыптардың өздері индивидуалды ұнамды, теорияға тұлғалық бағаны кіргізеді. Тақырыптар шығармашылық белсеңділіктін негізін, мүмкін гипотезалардың терминің шектейді, ғалымның қиялын реттейді. Сонымен, тақырыптық талдаудың алдында көрсетілмеген функциясы өзгеше маңызды. Ол табиғаттану мен гуманитарлық білімді біріктіреді, ұқсастық белгісін ұсынады. Холтонның пікірнше, «тақырыптық талдауды» қолдану эффективті. Ол ғылымға тәуелсіз және бір-бірін толықтыратын бағыттырды еңгізеді. Тақырыптық талдау тарихи кеңістікте және уақытта жағдайды локалдауға, және тақырыптардың күресіне және қатар өмір сүруге назар аударады. Себебі, тақырыптар уақыт пен кеңістікте өзгермейді. Физикада оларды жүзден астам табуға болады. Методолгтың пікірінше, «тақырыптық құрылымдарды» адам интеллектің жалпы анықтамалары. Солай, олар тарихтан тыс, яғни, ғылымның нақты-тарихи дамуынан тәуелсіз. Бірақ, тақырыптық талдауға абсолютизация жасауға болмайды, себебі, тақырып пен мәселенің қатынасы бар. Автордың өзі концепциясының универсалды еместігін айтады, және алғашқы, қазіргі ғылымда жағымсыз тақырыптық талдау бар. Осы концепция ғалымның түпкі ұмтылысын, адам бейнесін, білім беру процессті, қызметті таңдау. жүктеу/скачать 1,12 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|