А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №4-5, 2010

 
88 
Общаясь  с  ветеранами  ВОВ,  слушая  их  воспоминания,  знакомясь  с 
реликвиями  народного  подвига,  подростки  овладевают  огромным  духовным 
богатством.  Необходимо  возродить  традиции  проведения  февральских 
военно-патриотических  месячников;  вахты  памяти,  посвященные  дню 
Победы, в рамках которых ежегодно можно проводить смотр песни и строя, 
военно-спортивные 
игры, 
спортивные 
соревнования, 
литературно-
музыкальные вечера, уроки мужества и встречи с ветеранами и.т.д.  
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №4-5, 2010 
 
Оспанова Б.А. Особенности нравственного и военно-патриотического воспитания в системе... 
 
 
 
Воспитание  молодежи  в  духе  боевых  традиций  старшего  поколения, 
уважения  к  подвигам  героев  формирует  у  подростков  чувства  любви  к 
Родине,  родному  краю,  гордости  за  своё  Отечество,  повышает  интерес  к 
военно-прикладным видам спорта, развитию физических и волевых качеств, 
готовности к защите Отечества [4.17]. 
Современная  политическая,  экономическая  и  социальная  обстановка  в 
стране  значительно  изменила  существовавшее  до  сих  пор  отношение  к 
воспитанию  патриотизма  подрастающего  поколения.  За  последнее  время 
появились  новые  приоритеты  воспитания,  формирования  общественного  и 
личностного  национального  самосознания.  Развитие  общественной  мысли 
высветило  необходимость  вывести  всю  систему  воспитания  патриотизма  на 
качественно  новый  уровень.  Воспитание  патриотизма  нацеливает  личность 
на 
активные, 
конкретные 
нравственные 
проявления. 
Основными 
компонентами  личностного  патриотического  сознания  являются:  гуманное 
отношение к человеку, любовь к Родине, восприятие нравственно-этических 
норм  общества,  сложившихся  за  долгие  годы  истории  его  развития,  как 
собственных  убеждений,  и  потребность  следовать  им.  Сегодня  в  обществе 
первостепенное  значение  имеет  нравственное,  патриотическое  воспитание 
подрастающего  поколения,  так  как  у  некоторой  его  части  проявляется 
межнациональная  агрессия,  деструктивно  влияющая  на  сознание  и 
нравственные  качества  личности.  В  школе,  в  вузе  и  семье  необходимо 
воспитывать  у  каждого  молодого  человека  чувство  Родины,  единения 
народов  нашего  полиэтнического  государства,  уважения  к  истории 
Отечества,  ценностям  культуры.  Особую  актуальность  приобретает 
воспитание патриотизма у учащихся старших классов и студентов в процессе 
историко-краеведческой 
деятельности, 
содействующей 
освоению 
нравственно-патриотических  ценностей  (любви  к  Отчизне,  малой  родине, 
окружающей  природе  и  др.)  в  различных  видах  творческой,  научной  и 
исследовательской  работы.  Прежде  всего,  это:  формирование  у  молодежи 
общественно-значимых  патриотических  ориентации,  сочетание  личных  и 
общественных интересов, неприятие чуждых обществу процессов и явлений, 
нарушающих  его  прогрессивные  традиции  и  устои.  Цель  воспитания 
патриотизма  у  молодежи  в  процессе  историко-краеведческой  деятельности 
видится  в  становлении  граждан  с  активной  созидательной  позицией  в 

 
89 
обществе, обладающих осмысленно-позитивными ценностями и качествами, 
способных проявить их на благо Отечества [4.17].  
На 
основе 
изученной 
литературы, 
посвященной 
вопросу 
патриотического  воспитания,  можно  сделать  вывод,  что  большинство 
исследователей  рассматривают  патриотизм  как  нечто,  «спущенное»  сверху, 
государством.  Но,  на  наш  взгляд,  недостаточно  рассматривать  данное 
понятие  только  как  общественно-историческое  явление.  Нельзя  отрицать 
«естественных»  основ  патриотизма,  которые  формируются  независимо  от  
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №4-5, 2010 
 
Оспанова Б.А. Особенности нравственного и военно-патриотического воспитания в системе... 
 
 
 
социально-политических и социально-экономических изменений в обществе. 
Этот  аспект  патриотического  воспитания  в  своих  работах  рассматривают 
С.В.Алексеев, 
Х.Х.Боков, 
Н.Ф.Бунаков, 
Д.Григорьев, 
И.А.Ильин, 
О.В.Лебедева,  С.Е.Матушкин,  В.А.Сухомлинский.  О.В.Лебедева  пишет,  что 
«как  всякое  чувство,  патриотизм  требует  глубины  переживания,  но, 
возбуждаемый  лишь  при  помощи  внешних  средств,  он  принимает  ложное 
направление, становится поверхностным, обезличивается. Патриотические и 
национальные чувства, как и все нравственное, очень деликатные и нежные, 
прячутся  от  всякой  фальши,  неправды  и  лицемерия,  требуют  свободы,  не 
терпят  никакого  стеснения.  Искусственное  внешнее  побуждение  не 
поддерживает,  а  убивает  их.  На  них  нельзя  влиять  принудительно,  можно 
только  косвенно.  Патриотизм  есть  чувство,  вера,  которые  нельзя  вполне 
демонстрировать»  
Н.Ф.Бунаков отмечал, что в детях уже есть зародыш любви к Родине, а 
педагоги  должны  способствовать  его  правильному  развитию,  необходимо 
опираться  на инстинктивный характер патриотизма в воспитании детей. 
Подводя  итог  вышесказанному,  необходимо  отметить,  что    в 
педагогический  науке  накоплен  значительный  практический  опыт 
патриотического  воспитания  молодежи.  Однако,  в  связи  с  различными 
изменениями  в  жизни  общества,  этот  опыт  может  быть  использован  лишь 
частично.  Необходимы  новые  подходы  к  организации  патриотического 
воспитания в школе и вузе. Мы видим решение данной проблемы в принятии 
положения  о  том,  что  патриотизм  –  это  чувство,  которое  не  прививается,  а 
зарождается  само  собой,  т.е.  положения  о  «естественных»  основах 
патриотизма.  Также  мы  предлагаем  выстраивать  процесс  патриотического 
воспитания, основываясь на идентификации личности с культурой и языком 
своей  Родины,  что,  по  нашему  мнению,    является  основой  подлинного 
патриотизма. 
 
ЛИТЕРАТУРА 
 
1.
 
Галанин Ю. О патриотическом воспитании в кадетском корпусе МЧС //Воспитание школьников. 
М., 2002.  
2.
 
Калюжный  А.А.  Методика  изучения  готовности  учителя  к  нравственному  воспитанию 
школьников. Алматы, 1996.   
3.
 
Жаббаров  М.Э.  Формирование  нравственных  взаимоотношений  учащихся  старших  классов 
национальной  школы в процессе учебно-познавательной деятельности. М., 1987. 

 
90 
4.
 
Савин Ю.В. Учить школьников на традициях патриотизма. М., 2002. 
 
 
 
 
 
 
 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №4-5, 2010 
 
 
М.Т.ЖЫЛҚЫБАЕВА 
А.Ясауи атындағы ХҚТУ-нің ізденушісі 
 
А.М.ЖҰМАНОВ 
экономика ғылымдарының докторы, профессор 
 
МЕМЛЕКЕТТІК ЖОҒАРЫ ОҚУ ОРНЫНДАҒЫ БАСҚАРУ МЕН 
ШЫҒЫНДАР ЕСЕБІ БОЙЫНША ӘДІСТЕМЕНІ ЖЕТІЛДІРУ 
 
В  статье  рассматриваются  совершенствование  методики  по  управлению  и  учета  затратами 
государственного  ВУЗа,  прогнозирование  и  анализ  текущих  ситуаций  финансовой  информации, 
получаемой  в  центре  от  каждого  структурного  подразделения  ВУЗа,  источники  финансирования, 
структура затрат и др. 
 
This article deals with the perfection of management method and state high school expenses account, 
forecasting and the analysis of a current situation of the financial information received in the center from 
each structural division of high school, sources of financing, structures of expenses and etc. 
 
Жоғары оқу орнының қажеттілігіне бағытталған жарғы, еңбекақы туралы 
ереже,  бюджеттен  тыс  қаражаттарды  пайдалану  туралы  ереже  (ішкі 
нормативті-құқықтық  негіздер)  бюджеттік  және  бюджеттен  тыс  қызметтің 
дамуына  оң  әсер  етеді,  ақша-қаржы  және  материалдық  шығындарды 
үнемдейді,  іс-әрекеттердің  реті  мен  тәртібін  анық  түсіну  нәтижесінде 
қызметтің  жаңа  түрлерін  жүзеге  асыру  үшін  қажетті  ұйымдастыру  кезеңін 
қысқартады,  қатынастардың  «мөлдірлігін»  қамтамасыз  етеді,  әрбір 
қызметкердің  кез  келген  үрдістегі  орны  мен  ролін  анықтайды.  Білім  беру 
қызметіндегі  мемлекеттік  жоғары  оқу  орнының  шығындарын  басқаруды 
оптималдау  бойынша  автордың  жасаған  әдістемелік  ұсыныстары,  мұндай 
базаның маңызды бөлігін құрайды.  
Жоғары  оқу  орнының  құрылымдық  бөлімшелерінің  өзіндік  сыртқы 
тұтынушылары,  әр  түрлі  мамандықтар  бойынша  білім  беретін  белгілі 
бәсекелестері ие, олардың басшылары өзіндік ресурстарды белгіленген шекке 
дейін  бақылау  құқығына  ие,  яғни,  олар  міндеттер,  мақсаттар  және  шарттар 
туралы өзіндік сипатқа ие өтініш жасай алады.  
Жоғары оқу орнындағы жоспарлаудың шарты қолда бар ресурстарды өз 
уақытында,  әрі  дұрыс  бөлу  арқылы  жалпы  алғанда  тиімділікті  қамтамасыз 
ету,  яғни  шығындарды  азайту  болып  табылады.  Жоғары  оқу  орнындағы 
құрылымдық бөлімшелердің қызметтерін топтастыру және біріктіру арқылы 

 
91 
шығындарды  үнемдеуге  болады.  Бұл  жағдайда,  жоғары  оқу  орнының 
құрылымдық  бөлімшелерінің  қызмет  етуінің  тиімділігіне  шығындарды 
азайтудың  нұқсан келтірмеуін реттеу қажет болады. Мұндай жағдай нарыққа 
жақсы  жұмыс  жасайтын  жоғары  оқу  орнының  құрылымдық  бөлімшелерінің 
ресурстарын  орталықтанған  функционалдық  қосымша  қызмет  көрсетуші 
бөлімшелерге  өткізген  кезде  орын  алуы  мүмкін,  сол  арқылы  жоғары  оқу 
орнының кейбір құрылымдық бөлімшелеріне тән сипаттағы, 
қызметкерлердің 
тұрақты штатына ие болуы, соңғы  нәтижеге
 бағыттылығының  жоғары деңгейі 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №4-5, 2010 
 
Жылқыбаева М.Т., Жұманов А.М.
 
Мемлекеттік жоғары оқу орнындағы басқару мен шығындар... 
 
 
 
мен  белгілі  бір  мақсаттар  мен  шарттарға  шоғырлануы  мүлдем  бастапқы 
қалпынан айрылып қалуы әбден мүмкін.  
Бөлшектенген  стратегиялық  жоспарлау  бойынша  жұмыстардың  көп 
бөлігі  жоғары  оқу  орнының  жеке  құрылымдық  бөлімшелеріне  жүктеледі, 
себебі,  тек  осы  деңгейде  ғана  басшылар  қызметтің  мақсаты  мен  шарттарын 
анықтай  алады  және  оларды  орындау  үшін  стратегияны  таңдай  алады: 
мысалы, нақты тұтынушы үшін қандай мамандықтарды дайындап, шығарған 
дұрыс.  
Бұл жағдайдағы болжаудың негізгі мақсаты мен шарттары және ағымдық 
жағдайды  талдау  болашақтағы  жоспарларды  жасау  барысында  ескерілуі 
қажет  шектеулер  мен  мүмкіндіктерді  анықтауға  бағытталады.  Ағымдық 
жағдайларды  талдау  арқылы  жоғары  оқу  орындарының  мақсаттары  мен 
шарттарына  жету  жолындағы  шектеулер  мен  мүмкіндіктерді  анықтауға 
болады, бірақ, ол нақты шешу жолдарын ұсына алмайды. Ағымдық жағдайды 
талдауды  ұйымдастырудың  объективті  қажеттілігі  жоғары  оқу  орнының 
мақсаттары  мен  шарттарына  жету  үшін  қажетті  шешімдерді  дұрыс 
қабылдауға мүмкіндік беруімен түсіндіріледі.  
Ағымдық  жағдайды  талдау  арқылы  жоғары  оқу  орнының  қазіргі 
жағдайын  анықтап  қана  қоймай,  сонымен  қатар,  ағымдық  стратегияны 
өзгертпеген жағдайда, болашақта қандай жағдайда болатындығын көрсетеді.   
Зерттеу  көрсеткендей,  жоғары  оқу  орнының  операциялық  немесе  
құрылымдық  бөлімшелері    тікелей  бәсекелестерге  ие,  сондықтан  мақсатты 
бағытталған  бәсекелестік  стратегияны  талап  етеді.  Бұл  жоғары  оқу 
орындарының  орталықтарына  қажет  қаржылық  ақпарат  сипатына  күрделі 
әсер  етеді.  Кез  келген  жоғары  оқу  орнындағы  орталықтардың  қаржылық 
ақпаратқа  қажеттілігі  жоғары  басшылық  орындайтын  нақты  рольге 
байланысты.  Күрделі  құрылымға  ие,  жоғары  оқу  орнын  орталықтанған 
кеңінен  басқаруды  жүзеге  асырушы  жоғары  оқу  орнының  басшылығы, 
бөлімшелер  деңгейіндегі  менеджерлер  алатын  қаржылық  ақпарттарға  ие 
болуы  арқылы,  жұмысты  тиімді  ұйымдастыра  алмауы  әбден  мүмкін.  Ең 
құрығанда  мұндай  ақпарат  жалпылауды  қажет  етеді,  бірақ  оның  сапасы 
төмендемеуі қажет [1]. 
Жоғары  оқу  орны  басшылығына  жоғары  оқу  орнының  құрылымдық 
бөлімшелерінің  әртүрлі  бәсекелестік  стратегияларын  бағыттауға,  талдауға 

 
92 
және  бақылауға  мүмкіндік  беретін  ақпараттар  қажет,  сол  арқылы  топты 
құрайтын  білім  беру  қызметтерінің  барлық  түрлерінің  жиынтық  құнын 
арттыруы  тиіс.  Тәжірибеде  ол  келесіні  білдіреді,  яғни,  операциялық 
бөлімшелердің  бәсекелстік  стратегиялары  бір  біріне  ұқсамағынамен,  олар 
бірін  бірі  толықтырып,  бір  біріне  қарама  қайшы  болмауы  қажет.  Сонымен 
қатар,  жоғары  оқу  орнының  әрбір  құрылымдық  бөлімшелерінен  орталықта 
қабылданған қаржылық ақпараттары, барлық  топтардың  шегіндегі, берілген  
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №4-5, 2010 
 
Жылқыбаева М.Т., Жұманов А.М.
 
Мемлекеттік жоғары оқу орнындағы басқару мен шығындар... 
 
 
 
бөлімшенің нақты бәсекелестік стратегиясы мен  стратегиялық роліне сәйкес 
болуы тиіс. 
Біздің  ойымызша,  негізгі  мәселе,  көптеген  топтарда  орталыққа  түсетін 
қаржылық ақпараттардың едәуір бөлігі, тек ЖОО құрылымдық бөлімшесінің 
негізгі  өндірістік  сипатын  ғана  түпкілікті  көрсетуі  болып  табылады. 
Нәтижесінде  орталық  стратегиялық  басқаруды  жүзеге  асыруға  қажетті 
қаржылық  қолдауды  өз  уақытында  алмайды,  ал  жоғары  оқу  орнының 
стратегиялық басшылығының басты ролі де сол болып табылады.  
Орталықтанған  қаржылық  ақпаратты  алудың  тағы  бір  себебі  бар,  яғни, 
жоғары  оқу  орнының  стратегиясының  мониторингі  мен  түзетілуі.  Көптеген 
топтар  үшін  ол  ЖОО  қызметінің  жаңа  бағыттарын  анықтауға  көмектеседі, 
олар  өз  мамандарын  соларға  ауыстыру  арқылы  тұрақты  бәсекелестік 
артықшылыққа ие болады.  
Сонымен  қатар,  біздің  ойымызша  келесі    мәселе  де  туындайды,  яғни, 
орталықтанған  ЖОО  стратегиясы  мен  бөлімшелердің  жақсы  үйлестірілген 
стратегияларының  аралығында  бірқатар  сәйкессіздік  болуы  мүмкін. Мұндай 
сәйкессіздікті  жою  үшін  орталыққа  сенімді  қаржылық  ақпарат  қажет,  бірақ, 
оның  толықтығы  мен  алыну  көздері  топтың  нақты  ұйымдастырушылық 
құрылымына тәуелді [2].  
Қаржылық  тәуекелділік  көрсеткіштерін  талдау  келесілерді  қамтиды: 
қаржыландыру көздері – тәуекелділігі ең аз қаржыландыру көзі компанияның 
өзіндік  капиталы  болып  табылады  (ЖОО  өз  қаражаттары);  шығындар 
құрылымы  –  шекті  шығындарды  максималды  пайдалану  қаржылық 
тәуекелділікті төмендетеді.  
Берілген  аспектіні  шешу  үшін  қойылатын  шарттар:  қаржылық 
ресурстарды  тиімді  бөлу  және  пайдалану,  жоғары  оқу  орнын  дамыту  және 
білім беру сапасын арттыру және қолдау үшін, жеткілікті қаржылық әлеуетті 
қамтамасыз ету, қаржылық қамсыздандыру көздерін әртараптандыру.  
Талдауда  анықталғандай,  бәсекелестік  стратегияны  жасау  және 
мониторинг  өткізуді  жалпы  корпоративті  деңгейге  қарағанда,    бизнес 
бірліктер  деңгейінде  жүзеге  асырған  дұрыс,  себебі,  ірі  әртараптандырылған 
ұйымдар  үшін,    диссертациялық  зерттеудің  авторының  пікірінше,  соның 
құрамына  мемлекеттік  жоғары  оқу  орны  да  кіретін  болғандықтан,  ұйым 

 
93 
бойынша  салалық  өсу  қарқыны  мен  нарық  үлесін  салыстыру  әрекеті  дұрыс 
емес.  
Ақпараттардың  мониторингісінің    басты  ролі  келесі  аспектілерден 
көрінеді: жобаларды оң нәтижеге (соның ішінде нақты шығындармен) дейін 
жеткізу  мерзімін  сақтау  және  өнімді  нарыққа  «жіберу»;  ол  мерзімдердің 
басында жоспарланған деңгейге дейін төмендеуі; болашақтағы шығындарды 
түзету  және  болжау  арқылы  жобаның  қаржылық  өміршеңдігін  қамтамасыз 
ету.   
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №4-5, 2010 
 
Жылқыбаева М.Т., Жұманов А.М.
 
Мемлекеттік жоғары оқу орнындағы басқару мен шығындар... 
 
 
 
 «Қаржы» 
мамандығының 
болашақтағы 
дамуын 
сипаттайтын 
көрсеткіштер балансталған көрсеткіштер мен мәліметтердің бір бөлігі болып 
табылады.  ЖОО-дағы  көрсеткіштер  мен  мәліметтердің  балансталған  жүйесі 
басқарушылық  есептің  жаңа  тәсілдерінің  бірі  ретінде,  қазіргі  кезеңдегі 
басқарудың тиімді әдістерін қамтиды. Берілген жүйе ЖОО-ның стратегиясы 
мен  оперативті  жоспарлардың  толық  көлемдегі  байланыс  құралы  қызметін 
атқарып,  ресурстарды  бөлу  саласында  объективті  шешімдерді  қабылдауға 
мүмкіндік береді.  
ЖОО-ның  мәліметтері  мен  көрсеткіштерінің  балансталған  жүйесі  ЖОО 
қызметінің  тиімділігін  бағалау  үшін,  басшының  құралы  қызметін  атқарады.  
Біздің ойымызша, қызмет тиімділігінің екі түрлі аспектісін бөліп қарастырған 
дұрыс:  экономикалық  тиімділік  және  басқару  тиімділігі.  Егер  де 
менеджерлердің жоғары оқу орнының қаржы-ақша ағымына бақылау жасауға 
мүмкіндігі    болса,  онда  олардың  жұмысын  қаржылық  нәтижелерге 
байланысты бағалаған дұрыс болады.    
Мәліметтер мен көрсеткіштердің балансталған жүйесінің басқарушылық 
есептің басқа әдістерімен интеграциясы ЖОО қызмет тиімділігін арттырады. 
Мәліметтер  мен  көрсеткіштердің  балансталған  жүйесі  басқарушылық  есеп 
әдістерінің иерархиясының жоғары жағында орналасқан, егер де төменгі саты 
ретінде  алғашқы  ретті  басқарушылық  есепті  қарастыратын  болсақ,  онда 
жоғары саты ретінде ЖОО мақсаттары мен шарттарымен, оның болашақтағы 
жағдайымен байланысты технологияны қарастырамыз.  
Мәліметтер  мен  көрсеткіштердің  балансталған  жүйесінің  жетістікте 
қызмет етуі үшін, әрбір бекітілген мәліметтер мен көрсеткіштерді оперативті 
(жедел)  және  дұрыс  бағалау  үшін,  объективті  толық  алғашқы  ретті  ақпарат 
қажет.  Соған  орай,  ЖОО  ең  алдымен,  алғашқы  ретті  басқарушылық  есеп 
сауатты ұйымдастырылуы тиіс. Жеке алғанда, шығындарды жоспарлау және 
есепке алу жүйесі тиянақты ойластырылып, ұйымдастырылуы тиіс. Сонымен 
қатар,  басқарушылық  есептің  тәжірибеде  жүзеге  асыру  қажет,  яғни, 
құжатайналымы үрдісін жүзеге асырады [3].  
Қаржы-экономикалық  қызметті  қолдайтын  ақпараттық  ағымдарды 
сипаттау классификаторлары, соның ішіндегі ең  маңыздысы басқарушылық 
есептілікті арнайы ақпараттық модельде ерекшелеу қажет. Берілген модельде 

 
94 
білім  беру  қызметін  ұсынудағы  шығыстарды  басқару  үрдісінде  жоғары  оқу 
орындарында пайдаланылатын құжаттардың барлық нысандары тіркелуі тиіс, 
сонымен  қатар,  ЖОО  мәліметтері  базасында  ақпараттық  объектілердің 
құрамы  мен  құрылымы  көрсетілуі  тиіс.  Құжаттарды  жүйелеуде  ЖОО-ның 
барлық  ақпараттық  ресурстарын  сипаттайтын  арнайы  кітапханалық 
классификаторды пайдаланған жөн.   
Есептің  ақпараттық  базасында  келесілерді  қарастыруы  қажет: 
ресурстардың  анықтамалық  коды;  тауарлы-материалдық  құндылықтардың 
қозғалысын  есепке  алу стандарттары;  банктік  қаржылық  құжаттар; есептік  
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №4-5, 2010 
 
Жылқыбаева М.Т., Жұманов А.М.
 
Мемлекеттік жоғары оқу орнындағы басқару мен шығындар... 
 
 
 
тіркелімдер; 
қосымша 
құжаттар; 
ЖОО-ның 
әртүрлі 
деңгейіндегі 
басқарушылық есептілік.    
ЖОО басқару үрдісіндегі құжат айналымы моделіндегі құжаттар жүйесін 
құру  «жоғарыдан  жобалау»  деп  аталатын  басқарушылық  есептің  жалпы 
ұстанымдарына  сәйкес  құрылуы  тиіс,  онда,  ең  алдымен,  басқарушылық 
ақпаратқа жоғары менеджменттің қажеттілігі көрсетіледі. Cәйкесінше есепті 
шығару  үшін,  есептік  құжаттар  мен  тіркелімдерде  ақпараттардың 
жеткіліктілігін  анықтау  арқылы  талап  етілген  есептілікті  құру  қажет.    
Сонымен қатар, құжаттардың құрылымын анықтап,  олардың атрибуттарын – 
түрін,  көлемін  және  басқаларды  бекіту  тиіс.  Құжат  айналымы  моделін  құру 
ақпараттық  модельге  негізделуі  қажет,  сонымен  қатар,  ол  басқарушылық 
есептілікті  сипаттайтын  классификаторлар  мен  қаржылық-экономикалық 
қызметті қолдайтын ақпараттық ағымдарды құрайды.   
ЖОО  білім  беру  қызметін  ұсыну  барысында,  шығындарды  басқару 
үрдісіндегі  құжат  айналымы  моделін  құру  үшін,  келесі  мақсаттар  мен 
шарттар  шешілуі  тиіс:  есептік  құжаттардың  түрлері  мен  нысандарының 
бөліну  түрлері;  басқару  шешімдерінің  (құжаттардың)  өміршеңдік  кезеңін 
жасау. 
Басқарушылық  кезеңнің  берілген  нұсқасында  басқарудың  барлық 
үрдістері  қамтылған:  сыртқы  ортамен  өзара  әрекеттесуі,  мекеме  өнімі, 
қызметті  ұйымдастыру,  қаржылық,  материалдық,  адамдық  және  ақпараттық 
ресурстар.  Басқарудың  барлық  үрдістері  шын  мәнісінде  «басқарушылық 
есептің»  кезеңдерін  қамтиды,  егер  де  басқарушылық  есепттің  дәстүрлі 
анықтамасына  тоқталатын  болсақ,  онда  оны  келесідей  қарастырса  болады: 
«басқарушылық  есеп  деп  әртүрлі  басқару  шешімдерін  қабылдау  үшін, 
жоғары менеджментке қажет ақпараттарды жинау, өңдеу және ұсыну жүйесі 
аталады». Бұл мағынада басқарушылық есеп кәсіпорындағы барлық басқару 
объектілерін  қамтиды,  себебі,  жоғарыда  көрсетілген  барлық  контурларға 
сәйкес келеді, соған орай, өзіндік «тұйық» функционалдық саланы құрмайды.  
Тиімділікті есептеу мүмкіндігі бақылаушы орта мен ішкіуниверситеттік 
бақылау (қаржылық бақылауды қосқанда) жүйесінің қызмет етуін талап етеді. 
Бақылаушы  орта  деп    ішкіуниверситеттік  бақылау  жүйесін  бекіту  мен 
қолдауға  бағытталған  жоғары  оқу  орнының  басшыларының  ақпаратпен 

 
95 
қамсыздандырылуы  мен  соған  сәйкес  іс  әрекет  жасауы  аталады  және  ол 
келесілерді қамтиды: жоғары оқу орнын басқарудың негізгі ұстанымдары мен 
стилі; 
жоғары 
оқу 
орнының 
ұйымдастырушылық 
құрылымы; 
жауапкершіліктер мен өкілеттіліктерді бөлу; қызметкерлерді басқару әдістері 
мен  ұстанымдары;  сыртқы  қаржылық  және  басқа  да  есептілікті  дайындау 
тәртібі;  басқарушылық  есептің  жүйесін  құру  ұстанымдары  мен  оларды 
жүзеге  асыру  тетіктері;  ішкі  басқарушылық  есептілікті  дайындау  тәртібі; 
қолданыстағы  заңдардың  талаптарына  жоғары  оқу орнының қызметтерінің 
 

жүктеу/скачать 2,24 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: