Филологическая серия



Pdf көрінісі
бет18/28
Дата12.02.2017
өлшемі3,54 Mb.
#3945
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   28

170
171
серия
 ФИЛОЛОГИЧЕСКАЯ. 2014. №4
ISSN 1811-1823. Вестник ПГУ
Абайдың  көркем  дискурсында  «біреудің  еңбегін  пайдалану»  деген 
ұғым «адам сауу», «адам аулау» тың тіркестерімен беріліп, дағдылы қалып 
өзгеше құрылатыны белгілі. Ақын тіліндегі осы синкретизм құбылысының 
ізі Сұлтанмахмұтта:
Үйінен көруші еді түзді қызық,
Қыз аулап, қымыз ішіп, жүрер қызып [7, 48] – деп келеді. Әдетте «аулау» 
етістігі «аң», «құс» бірліктерімен тіркесіп, саятшылық құру мағынасындағы 
еркін  тіркес  ретінде  жұмсалатыны  белгілі.  Ал  бұл  арада  сол  кездегі 
қоғамның сиқын көрсету үшін «қыз» сөзімен тіркес жасалып, метафоралық 
фразеологизм  түзілген.  Синкреттік  амалмен  «қыз»  бен  «аулау»  тілдік 
таңбаларының үйлесіп, метафоралануы арқылы шығарма тіліне ерекше өң 
жамалып, оның бейнелілігінің арта түскенінің куәсі боламыз. Бұл түзілістің 
тууы – Абай жасаған жазба әдеби тіл дәстүрінің жаңғыруы.
Абай дискурсынан бері қолданыс тапқан бұл тәсіл Ә. Тәжібаев тілінде 
«ет аулау» түрінде келеді. Мысалы, 
Ауылнай аттанып жүр,
Жан күйттеп баптанып жүр.
Ет аулап, қымыз іздеп
Есіріп  мақтанып  жүр.  [8,  39].  Егер  Абай  тілдегі  «аулау»  етістігін 
қатыстыра отырып, «адам құқығын, еңбегін пайдалану» деген ұғымды «адам 
аулау» тіркесімен берген болса, Сұлтанмахмұт Торайғыров өз заманының 
кейбір  ұнамсыз  сипатын,  ащы  шындығын  «қыз  аулау»  тың  тіркесімен 
білдіреді. Ал Әбділда Тәжібаевта «аулау» тірек сөзі фразеологизм жасауда 
шамалы басқаша өң алған: мұнда «арамтамақтық, ел үстінен күн көрушілік» 
деген ой басым. 
Мағыналары  өзара  жуыспайтын  сөздердің  әдемі  үйлесімін  тауып, 
ыңғайластырып,  көркем  мәтін  тілінде  жымдастыра  қолдану  амалы  - 
оқырманға  ерекше  әсер  қалдыратын,  көркем  дүние  кілтін  танытатын 
тәсілдердің бірі.
Әнуар одан сайын қылды іждағат,
Үміттің көргеннен соң жылы жүзін [7, 62]. Сұлтанмахмұттың бұл 
«үміттің жылы жүзі» дегені де – синкреттік амалдың жемісі. Абайда: 
үміттің аты. «Үміт» дерексіз ұғымы мен «жүз» деген нақты соматикалық 
атаудың  тіркесуі  арқылы  «жақсылық,  пайда»  түсінігі  астарлы  образбен 
(метафорамен)  беріліп,  роман  тілінің  экспрессиясын  еселендіре  түскен. 
Әбділда Тәжібаевта:
Үміттің оты тұр жанып,
Үмітке тірі жүгірер. [8, 509]. 
Ақын дискурсындағы «үміттің оты» да синкреттік тәсілге құрылған: 
«үміт» пен «от» тілдік таңбалары қатар алынып, «үміттену, дәмелену» 
мәнін жеткізіп тұр. 
Синкреттік  тәсілді  қазақ  әдебиетінде  Дулат  бастап,  мол  қорын  ары 
қарай Абайдың дамыта жетілдіргені белгілі. Ұлылар салған бұл көркем із 
қазақ қаламгерлері тілінде өзінің кестелі өрнегін салғаны анық. Абайдың 
тың образ құрудағы ерекше үлгілері оның шәкірттерінен, Шәкәрімнің тілдік 
тұлғасынан молынан көрініс табады:
Ақылдың көзін байлама, 
Білгіш  деп  басшы  сайлама  [11,  231]  –  дейді  Шәкәрім.  Өлеңдері 
философиялық толғамға құрылған ойшыл ақын мұнда «ақыл» абстрактылы 
ұғымын «көзін байлау» процессуалдықты білдіретін етістікпен тіркестіріп, 
көзге көрінбейтін дерексіз заттарға жан бітіреді. Яғни ақынның кейіптеуге 
баруы  байқалады.  Шәкәрім  поэтикасын  зерттеушілер  ақынның  дерексіз 
заттарға жан бітіре кейіптеуін – оның негізгі көркемдік жетістіктерінің бірі 
екендігін атап өтеді. 
Шәкәрім өлең сөздің құдіреттілігіне айрықша мән бере келе: 
Үйіріліп көкейіне ұйып жатсын,
Тазартып жүрек кірін жуып жатсын.
Қаңсыған шөл даланы қанықтырып,
Жыр тасып, дариядай құйып жатсын, – деп түйіндейді [11, 140]. Өлең 
шумағынан  ақынның  өлеңге,  сөз  иесіне  артар  жүгінің  салмақтылығы 
көрінеді. Шәкәрім мұнда ақындық дүниенің қыр-сырына терең бойлауды 
міндеттейді. Сөз жұмсау шеберлігінің арқасында өзінің өмірлік ұстанымын 
бір ауыз өлең шумағына сыйғыза танытады. Жүректің сөзіне ерекше мән 
берген ойшыл ақын «жүрек» абстрактысын «кір жуу» қалыпты, деректі 
іс-қимылмен  жымдастырып,  жансызға  жан  бітіре  суреттейді.  Жалпы, 
Шәкәрімде  «жүрек»  концептісі  -  айрықша  танылған  құрылымның  бірі. 
Философ  ақын  концептуалдық  мағынаға  ие  «жүрек»  тілдік  бірлігінің 
жұмсалысына жиі барады. «Шәкәрім өлеңдеріндегі жүрек сөзінің қолданыс 
жиілігі  Абайдан  да  жоғары.  Жүрек  сөзінің  жеке-дара  қолданылуы  және 
жүрек сөзінің өзге сөздермен тіркесуі Шәкәрім ақын өлеңдерінде 70-тен 
астам жерде ұшырасады» [12, 151]. Ақын дискурсындағы жүрек сөзімен 
келетін көркем құрылымдардың біразы синкреттік амалдың жемісі деуге 
болады. Оған ақынның тілдік тұлғасын тану барысында нақты көз жеткіземіз.
«Айқап» прозасындағы «Бір қазақ қызы» атты әңгіме тілінде (1911, № 7): 
Сынады күн-күн сайын кіл ажарым,
Жаманға ғазиз басы қосақталып,
Өтті ғой жастық деген бір базарым [9] – көркем жолдары Абайдың
Көңілге жұбаныш, Сен едің базарым.
Сенсіз жоқ қуаныш, Тозды енді ажарым [10, 33] сынды сөз кестесімен 
өзара астасып жатыр. Мәтмәтіндегі алшақ мағыналы «кіл ажар» мен «сыну» 
лексемаларының  тіркес  жасауы  –  «қайғырумен  қартайды»  ұғымының 
қаламгер тілінде синкретті жұмсалуы. 

172
173
серия
 ФИЛОЛОГИЧЕСКАЯ. 2014. №4
ISSN 1811-1823. Вестник ПГУ
Абай – өз заманының негізгі тақырыптық ауанына қарай кең құлашты 
қалам тербеген ақын. Қоғамдағы адам орны, оның білім-ғылымға, оқып-
білмекке деген ыждаһаты туралы бір ғана «ғылым» сөзінің қатысуымен 
ақынның «ғылым табу», «ғылым бағу», «ғылым оқу» деген метафоралық 
түзіліс түзгені белгілі. Абайдың бұл тіркестердегі «ғылым» сөзін жалпы 
«оқу, білім» деген абстракты кең мағынада қолданғаны және белгілі. ХХ 
ғасыр басындағы қазақ жазушыларының тілінен ақын тілінің осы көркемдік 
желісінің тамаша үлгісін танимыз:   
Сәлем айт маңыңыздағы жігіттерге,
Ғылымға болмас па екен о да жерік. [7, 101].
Сатылып қара құлға ғазиз ұждан,
Ғылым теңізіне қарық боп қаламын ба? [9]. Мұндағы «ғылым» сөзінің 
де Абай қолданысындағыдай «оқу, білім, сауат ашу» жалпылама ұғымдарда 
жұмсалғаны анық. Бірінші жолдардағы «ғылымға жерік болу» метафоралық 
тіркесі  «оқуға,  білмекке  ынтасы  ауу»  деген  мағынаны  синкреттік  амал 
арқылы беріп тұрса, соңғы үзіндідегі «ғылым теңізіне қарық болу» деген тың 
образ жас қазақ қызының оқуға деген ұмтылысын, сол ұмтылысқа кедергі 
болған кертартпалықты сыңауын аңғартады. 
Мағынасы бір-бірімен жуыспайтын тіл бірліктерін тіркестіру тәсілімен 
жасалған  бейнелі  фразеологизмдердің  Абай  тілінен  басталатын  жүйелі 
көрінісі ақын дәуірінен кейінгі кезеңде ерекше жалғасын тапқан дей аламыз. 
Алмаған басында да Әжібай сүйіп,
Қосылған тек қазақтың ғұрпын киіп [7, 22]. 
Мұны да қазақ ғұрпы шатастырған,
Жасында бір қазақпен атастырған [7, 26]. Үзіндідегі тіркестер – жеке 
алып  қарағанда  бір-бірімен  ешбір  семантикалық  байланысы  жоқ  сөздер 
болса, Сұлтанмахмұт қаламында жаңа мағыналық топқа үйіріліп, жансызға 
жандының ісін істетіп кейіптеп тұр. Ғұрып – абстракт ұғым да, шатастыру 
– нақтылы іс-қимылдың атауы. Автор синкреттік тәсіл арқылы осы ұғым 
атауларын  қабыстырып,  соны  тіркес  түзген.  Міржақыптың  «Қазақ» 
газетіндегі  (1915,  №  134)  шағын  әңгімесіндегі  «санасыздыққа  сүйену» 
жұмсалымы да мағынасы жуыспайтын сөздердің тіркесінен әдемі қиюласқан: 
...санасыздыққа сүйеніп,  дұрыс  сөзді  шаншу көріп,  бой бермеймін  десе, 
алдарынан жарылқасын» [13]. Метафораға тартылған бұл фразеологизмнің 
эмоционалдық бояуы қалың, шығармадағы кейіпкер тілінің өткір де өтімді, 
бейнелі де әсерлі шығуында стильдік жүгі ерекше. 
Құзынан астым қыранның,
Ұясын таптым қиялдың [14, 252]. 
Оянып орман ұйқыдан
Тіл қатады жапырақтары.
«Шолпан, біздің Шолпан!» деп. 
Киініп сауыт көк мұздан,
Жамылған қардан желеңін [8, 211]. 
Үзінділердің барлығы да синкреттік тәсілге құрылған, бірінші мысалда 
«қиял» дерексіз зат есімі мен «ұя» деректі есімі өзара мағыналық үйлесім 
тауып, «арманына жету» деген мағынаны бейнелі жеткізген. Соңғы өлең 
үзінділерінде синкреттік амалды Ә. Тәжібаев табиғат суретін өрнектеуде 
таптырмас құралға айналдырған. Мұнда «орман» мен «ұйқы»«жапырақтың 
тіл қатуы», «көк мұздан сауыт киіну», «қардан желең жамылу» секілді 
мағыналары  өзара  үйлесе  қоймайтын  сөздер  тіркесі  жымдасып,  белгілі 
бір образды ойды жеткізген. Орман тыныштығын ақын мүлгіген ұйқыға 
теңестіріп  алса,  ал  жапырақтың  сыбдырын  тіл  қатумен,  сөйлеумен 
байланыстыра жырлайды. Соңғы жолдарда да табиғаттың сұлу кескіні шебер 
суреттеледі: Алатау тауының басындағы мәңгілік көк мұзы мен қарын адам 
кейпіне салып, жан бітіреді.
Синкретизм  құбылысының  тіліміздегі  фразеологизмдердің  бояуын 
қалыңдатудағы стильдік мүмкіндігі зор. Фразеологизмдердің «қатаң қатып 
қалған» құрылымын түрлендіре, көріктендіре түсуде бұл амалдың атқарар 
жүгі ерекше. Тек қаламгер тілінде қиюы табылса болғаны. Әлемнің тілдік 
бейнесін танытуда көркем сөзшілер синкреттік амал арқылы фразеологизмнің 
құрылымын кеңейте жұмсау амалдарын да жасаған. Мәселен, семантикасы 
алшақ жатқан сөздерді тіркестіру арқылы жасалған тың образдарды одан 
сайын күшейте беру әрекеттері де жоқ емес. Себепсіз жалқаулықтың жайлы 
жастығына сүйеніп ұйықтаушылар сансыз көп еді («Айқап», 1913, № 21) 
[9]. Көріп отырғанымыздай, мұндағы жалқаулықтың жастығына сүйену 
– синкреттік амалдың нәтижесінде қиюы табылған құрылым. Бейімбет осы 
құрылымның шебін қосымша реңкті сөздермен кеңейтіп, берер ұғымның 
образын одан сайын еселеп арттырған. 
Сонымен, тілдің фразеологиялық қабатындағы синкретизм құбылысы 
–  семантикалық  жағынан  бір-бірімен  шендесе,  үйлесе  қоймайтын  тіл 
элементтерін өзара жымдастыра, қиюластыра отырып, көркем сөз жүйесін 
жаңа мағынамен байыту жолы. 
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1 http://kk.wikipedia.org/
2 Тіл білімі сөздігі. –Алматы : «Ғылым», 1998. – 544 б.
Қалиев, Ғ. Тіл білімі терминдерінің түсіндірме сөздігі. – Алматы : 
«Сөздік-Словарь», 2005. – 440 б.
4  Уәлиұлы,  Н.  Фразеология  және  тілдік  норма.  –  Алматы  : 
«Республикалық баспа кабинеті», 1998. – 128 б.

174
175
серия
 ФИЛОЛОГИЧЕСКАЯ. 2014. №4
ISSN 1811-1823. Вестник ПГУ
Сыздықова, Р. Абайдың сөз өрнегі. – Алматы : «Санат», 1995. – 207 б.
6  Қоңыратбаева,  Ж.  ХХ  ғасыр  басындағы  қазақ  прозасы  тіліндегі 
фразеологизмдер. –Алматы : «Арыс», 2005. – 166 б.
7  Торайғыров,  С.  Шығармалары.  2  томдық.  ІІ  томы.  –  Алматы  : 
«Жазушы», 1967.
Тәжібаев, Ә. Шығармалар жинағы. 5 томдық. І т. – Алматы, 1967.
9 «Айқап» энциклопедиясы. – Алматы : «Қазақ энциклопедиясы». 1995.
10 Құнанбаев, А. Шығармалары. –Алматы, 1995. – ІІ томы.
11 Құдайбердиев, Ш. Шығармалары: Өлеңдер, дастандар, қара сөздер. 
– Алматы : «Жазушы», 1988. – 559 б.
12  Момынова,  Б.  Шәкәрім  поэзиясының  тілі.  –  Алматы  :  «Арыс», 
2008. – 256 б.
13 «Қазақ» энциклопедиясы. –Алматы : «Қазақ энциклопедиясы». 1998.
14 Тәжібаев, Ә. Шығармалар жинағы. 5 томдық. І т. – Алматы, 1967.
Материал 15.10.14 баспаға түсті.
Ж. М. Коныратбаева
Явление синкретизма во фразеологизмах
Евразийский национальный университет 
имени Л. Н. Гумилева, г. Астана.
Материал поступил в редакцию 15.10.14.
Z. Konyratbaeva
The phenomenon of syncretism in the idioms
L. N. Gumilev Eurasian National University, Astana.
Material received on 15.10.14.
В статье рассматриваются проблемы синкретизма в области 
фразеологии  через  художественный  дискурс.  В  художественном 
произведении  те  языковые  фигуры,  которые  не  имеют  друг  с 
другом  никакой  связи  с  семантической  точки  зрения,  обретают 
между собой смысловую связку. Другими словами, самой главной 
значимостью  синкретического  явления  –  является  постоянное 
сочетание, связывание и использование языковых фигур которые не 
имеют между собой смысловой связи.
 Problems discussed in the article are related to syncretism in the 
area of phraseology through the literal discourse. Some language signs, 
which in any ways cannot relate to each other, in literal compositions find 
stable connections and make phraseology. Therefore, the main purpose 
of the syncretism – is to connect, relate, use and make phraseological 
constructions with those language signs that do not make appropriate 
meaning with each other. 
УДК 81’37:81’25
З. Мажит
к.ф.н., доцент кафедры государственного и иностранных языков, Институт 
дипломатии  Академии  государственного  управления  при  Президенте 
Республики Казахстан, г. Астана
СОПОСТАВИТЕЛЬНО-ТИПОЛОГИЧЕСКИЙ АСПЕКТ 
ИЗУЧЕНИЯ ЛЕКСИЧЕСКОЙ СЕМАНТИКИ В 
ПЕРЕВОДЧЕСКИХ ЦЕЛЯХ
В настоящей статье рассматриваются проблемы сопоставления 
языков  в  переводческих  целях  на  уровне  лексики,  важнейшими 
параметрами которого являются ее структура и семантика.
Ключевые слова: язык, слово, структура лексики, семантика 
лексики, топология.
На  необходимость  сопоставительного  изучения  языков  обращали 
внимание известные языковеды. Так, И. А. Бодуэн де Куртенэ писал: «Мы 
можем сравнивать языки совершенно независимо от их родства, от всяких 
исторических  связей  между  ними.  Мы  постоянно  находим  одинаковые 
свойства, одинаковые изменения, одинаковые исторические процессы и 
перерождения в языках, чуждых друг другу исторически и географически… 
Подобного рода сравнение языков служит основанием для самых обширных 
лингвистических  обобщений,  как  в  области  фонетики,  так  и  в  области 
морфологии языка, так и, наконец, в области семасиологии, или науки о 
значении слов и выражений…» [1, 371]. К перечисленным областям можно, 
несомненно, добавить и переводоведение.
Известно,  что  сопоставление  фактов  генетически  и  типологически 
разнородных  языков  позволяет  глубже  проникнуть  в  структуру  языка, 
лучше понять закономерности и специфику изучаемых языковых явлений, 
полнее изучить и осмыслить его своеобразие, выявить такие факты, которые 
остаются скрытыми при изучении отдельно взятого языка. 
Проблемы  семантики  языка,  анализа  лексического  значения  слова, 
семантического  описания,  направленного  на  выявление  компонентов 

176
177
серия
 ФИЛОЛОГИЧЕСКАЯ. 2014. №4
ISSN 1811-1823. Вестник ПГУ
значения, релевантных в конкретном коммуникативном акте, с переходом 
на  семный  уровень  семасиологии,  занимают  едва  ли  не  самое  важное 
место в работах последних лет. По мнению Э. Д. Сулейменовой, такого 
рода исследования способствуют углублению и расширению комплексного 
сопоставительного описания языковых картин мира [2, 20]. 
В  работах  отечественных  и  зарубежных  лингвистов  разработаны 
основные  принципы  сопоставительной  лингвистики  и  типологии  для 
изучения языков в теоретических, лингводидактических и переводческих 
целях, а также методика сравнения языков в сопоставительной лингвистике 
(В. Н. Ярцева, В. Г. Гак, Д. О. Добровольский, Д. Буранов, А. Л. Зеленецкий, 
В. Д. Аракин, М. М. Копыленко, З. К. Ахметжанова, Э. Д. Сулейменова). 
Предлагаются параметры, по которым следует сравнивать языки в ходе 
сопоставительно-типологического  исследования  и  основные  принципы 
сопоставительной лингвистики, к которым можно отнести следующие:
– принцип сравнимости предполагает сбалансированность степеней 
изученности сопоставляемых языков, применения одних и тех же методов 
при исследовании языковых явлений в отдельности. При сравнении языков 
может оказаться, что в одном из сопоставляемых языков не существует 
аналогичного  элемента.  В  таких  случаях  сравниваются  разноуровневые 
эквивалентные единицы, определяемые с помощью перевода.
–  принцип  системности,  при  котором  сравниваются  не  отдельные 
изолированные  элементы  языков,  а  парадигматические  группировки 
(системы, подсистемы, поля, ЛСГ и т.д.) 
– принцип терминологической адекватности. Прежде чем приступить к 
сравнению языков, необходимо определить термины таким образом, чтобы 
они адекватно обозначали сравниваемые явления в обоих языках, т.е. следует 
создать общие для сравниваемых языков дефиниции.
– принцип достаточной глубины сравнения предполагает выявление 
всех существенных сходств и различий сравниваемых языковых явлений.
–  принцип  учета  степени  родства  и  типологической  близости 
сопоставляемых языков, который налагает ограничение на выбор методов 
и  приемов  сравнения.  Так  при  сравнении  близкородственных,  а  также 
типологически сходных неродственных языков возможность применения 
малосистемного подхода расширяется, а при несходных – сужается. 
–  принцип  учета  положительного  и  отрицательного  переноса 
лингвистических знаний предполагает умелое пользование лингвистическими 
знаниями о структуре одного языка при исследовании структуры другого.
–  принцип  двусторонности  сравнения  предполагает  исследование 
параллельных форм выражения единого значения в сопоставляемых языках.
– принцип территориальной неограниченности означает, что соседство 
и отдаленность территорий не имеют значения [3, 16-18].
Необходимо отметить, что функционирование общих семасиологических 
категорий в языках обнаруживается при сравнении способов наименования 
одного и того же понятия. Понятие, обозначенное в одном языке простым 
словом, в другом может быть названо сложным словом или словосочетанием, 
прямому обозначению в одном языке может соответствовать образное в 
другом и т.п. [4, 8]. 
Сопоставление  языков  в  теоретических  и  переводческих  целях  на 
уровне лексики в идеале предполагает сравнение инвентарей и структур 
всех  соотносительных  лексических  парадигматических  группировок  – 
семантических  полей,  лексико-семантических  полей,  синонимических 
рядов и т.д. Сопоставление для определения сходства и различия между 
соотносительными словами, входящими в сопоставляемые поля проводится 
обычно по следующим параметрам: а) семному составу; б) валентности;  
в) узусу; г) стилистической характеристике; д) частности; е) синонимическим, 
антонимическим и гиперонимогипонимическим отношениям; ж) лексико-
грамматической характеристике; и) первичности / вторичности значения [5]. 
Количество слов, входящих в сравниваемые семантические поля, часто не 
совпадает. Это свидетельствует о различии в плане семантики, о различии 
в сегментации внелингвистической реальности, о различии в группировке 
семантических признаков, а, следовательно, и о различии в семантической 
структуры сопоставляемых слов.
Для  сравнения  словообразовательных  систем  неродственных  и 
дальнеродственных  языков  наиболее  продуктивным  является  понятие 
«словообразовательное  поле»  –  совокупность  производных  слов, 
образованных любым способом, но характеризующихся наличием общего 
словообразовательного значения.
Удобство сравнения словообразовательных полей в указанных случаях 
объясняется  тем,  что  словообразовательная  категория  объединяет  на 
основе  общего  словообразовательного  значения  только  те  производные 
слова,  которые  образованы  с  помощью  аффиксации  и  конверсии.  Для 
словообразовательного  же  поля  способ  образования  производных  слов 
безразличен для него достаточно наличия общего словообразовательного 
значения.  Сравним  перевод  лексических  единиц  молочные  продукты  и 
рыбные продукты с русского языка на следующие языки:
французский 
немецкий
казахский
laitage (аффиксация)
Milchprodukte 
(словосложение)
сүт өнімдері 
(словосочетание) 

178
179
серия
 ФИЛОЛОГИЧЕСКАЯ. 2014. №4
ISSN 1811-1823. Вестник ПГУ
poissonnerie 
(аффисакция) 
Fischgeschaeft 
(словосложение)
балық дүкені 
(словосочетание)
Что  касается  современных  исследований  по  конфронтативной 
фразеологии, то для них наиболее характерно сопоставление на уровнях 
конкретных  фразеологических  единиц  (установление  межязыковых 
фразеологических эквивалентов, синонимов, вариантов и т.д.), разрядов 
и групп фразеологических единиц (структурно-семантических, лексико-
грамматических,  семантических  и  т.д.)  и  фразеологических  явлений 
и  категорий  (формальные,  формально-смысловые  и  семантические 
характеристики  фразеологических  единиц),  а  также  сопоставления  для 
выявления национально-культурной специфики ФЕ [6,12]. 
Изучение языковых фактов между родственными и неродственными 
языками,  применение  сопоставительно-типологического  анализа  к 
исследованию  разных  систем  и  ареалов  позволяет  выявить  наиболее 
существенные и глубинные сходства и различия между ними, лучше понять 
закономерности  и  особенности  изучаемых  языковых  явлений,  глубже 
проникнуть в структуру языка, полнее изучить и осмыслить своеобразие 
каждого из сопоставляемых языков, т.е. обнаружить такие факты, которые 
остаются скрытыми при изучении одного языка. 
Сопоставительное  изучение  казахского  языка  с  другими  языками, 
такими  как  русский,  английский,  немецкий  представлено  в  трудах  
З. К. Ахметжановой, М. М. Копыленко, Э. Д. Сулейменовой, Л. Жаналиной, 
М. Т. Сабитовой, С. Исаева и др. Необходимость сопоставительного изучения 
казахского языка с другими языками диктуется самой жизнью. Подобные 
исследования имеют, бесспорно, как теоретическую, так и практическую 
ценность,  в  частности,  в  подготовке  специалистов-переводчиков  с 
иностранного на казахский и наоборот и в преподавании иностранных языков 
в казахской аудитории.
В исследуемом контексте представляется целесообразным привести 
пример книги канадских лингвистов Жана-Поля Вине и Жана Дарбельне 
«Сопоставительная  стилистика  французского  и  английского  языков. 
Метод  перевода»,  которая  оказала  большое  влияние  на  развитие  теории 
перевода не только во франкоговорящих странах, но и во всем мире и дала 
толчок к появлению целого ряда работ, использовавших предложенную 
методику анализа переводов на материале других пар языков. В работе 
изложены основные принципы построения теории перевода, именуемой 
«сопоставительной стилистикой», а также лингвистические положения, из 
которых исходят авторы при последующем анализе перевода. Кроме того 
в ней представлена соссюровская концепция двусторонности языкового 
знака, значения и значимости знака, соотношения языка и речи. Вслед за 
Ш.  Балли  предлагается  различать  внутреннюю  стилистику,  изучающую 
взаимодействие  когнитивных  (интеллектуальных)  и  аффективных 
(эмотивных) элементов языка, и внешнюю (сопоставительную) стилистику, 
которая занимается сопоставительным изучением выразительных средств 
двух и более языков. В качестве единиц перевода Ж.-П. Вине и Ж. Дарбельне 
предлагают рассматривать языковые единицы, соответствующие единицам 
мысли. Среди таких единиц выделяются: а) функциональные (выражающие 
одну  грамматическую  функцию);  б)  семантические  (выражающие  одно 
лексическое  значение:  to  happen  –  to  take  place);  в)  диалектические 
(выражающие ход мысли: this, or); г) просодические (выражающие одну 
интонацию: You don’t say). В структурном отношении единица перевода 
может  быть  равна  слову,  словосочетанию,  части  слова  (морфеме), 
фразеологической единице как идиоматической, так и неидиоматической 
(severe winter, flat denial, to know for a fact и т.д.). В качестве ЕП выделяются 
единицы текста оригинала разного уровня, которым можно указать отдельные 
соответствия в переводе, и которые переводятся как одно целое [7].
Вышеизложенное  позволяет  заключить,  что  сопоставительно-
типологический  анализ  в  области  лексики  может  касаться  общих 
лексикологических категорий как в аспекте структуры, т.е. в соотношении 
различных способов словообразования, типов словосочетаний и т.п., так и в 
семантическом аспекте, т.е. в соотношении логического и экспрессивного в 
слове, объеме значения слова, проявлении асимметрии в лексике, полисемии, 
синонимии, десемантизации слов в обоих языках. Важнейшей теоретической 
и практической проблемой для переводчика является вопрос о том, в чем 
переводная лексическая единица должна совпадать с исходной лексической 
единицей  и  в  чем  может  не  совпадать.  Важнейшими  же  параметрами 
для сопоставления лексики вообще и лексических единиц оригиналов и 
переводов в особенности являются их структура и семантика.
СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ
1 Бодуэн де Куртенэ. О смешанном характере всех языков // Избранные 
труды по языкознанию. – М., АН СССР, 1963. – т.1. – С. 362 – 372
Сулейменова, Э. Д. О казахстанской лингвистике: к десятилетию 
независимости Казахстана // Вестник КазМУ им. Аль-Фараби, серия 16,  
– Алматы, 2001. – С. 19– 29.
Юсупов, У. К. Проблемы сопоставительной лингвистики. Автореф. 
дис. докт. – М., 1983. – 37 с. 
Кубрякова, Е. С. Семантика производного слова. – В кн.: Аспекты 
семантических исследований. – М. : Наука, 1980. – С. 81 – 156.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   28




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет