Мұхамедханов Қ. Ақын Шәкәрім Құдайбердіұлы

77
 
Весіпниі: КазНПУ имени Абая, серия «Филологические науки», № 2 (32), 2010 г. 
works Shakarim. 
СӘБИТ МҰҚАНОВ ШОҚАН IЗIMEH 
K.C. Ахмет - 
қазақ әдебиеті кафедрасының доценті әл- Фараби атындағы Қазақ ұлттық 
университетінің
филология факультеті. 
«Жол таптым бар қазақтың жүрегіне»- дел жырлаған қазақ әдебиетінің классигі Сәбит 
Мұқанов бір кісідей-ақ саяхатшы болған. Шығыс елдеріне де ат басын бұрған. Сондай 
сапарларының бірі- Қытай елін аралауы. 
Табиғаттың барлық тыныс- тіршілігіне жан бітірген көктемнің бір сәтті күнінде 
жазушының инабатымен қатар келген хабарды Сәбит Мұқанов: «1956 жылы майдың 14 күні 
почтальон келді. Қолында маған деген телеграмма. Ашып оқысам, одақтың жазушылар 
ұйымынан, Москваға тез жетіңіз, бір топ жазушылармен қытайға саяхатқа барасыз - депті. 
Бұл хабарға мен қуанып кеттім. Өйтуіме екі себеп болды, бірінші себеп- советтік 
Отанымыздың көп жерін көрген менің Қытайға бұл баруым - шет мемлекетке бірінші 
шығуым,... екінші себеп - өзге шет елге емес Қытайға бару маған ерекше қуаныш! ...» дейді. 
Қытайға кеңестер одағы бойынша Мәскеуден үш жазушы аттанбақшы болады. Олар: 
орыс жазушысы Вера Казимировна Кетлинская, украин жазушысы Вадим Николаевич 
Собко болса, Қазақстаннан Сәбит Мұқанов. 
Осы сапарға шығар алдында Сәбит Мұқанов мықтап дайындалғанға ұқсайды. Авторға 
сөз берейік: «... тарихына үңіле бастасам жер шарындағы ең ескі халықтың бірі саналатын 
Қытай Айсадан әлденеше мың жыл бұрын мәлім болып, талай заманның сұрапыл 
дауылдарын басынан кешірген екен. Бірақ, бұдан 102 жыл бұрын Шоқан Уәлиханов 
айтқандай,- көрші халықтар Қытайды талай рет жаулап билеген, одан тек Қытайдың 
әкімдері ғана ауысып, халқы мызғымастан, қытайлық қалпын бұзбастан тұра берген, жаулап 
алушылар Қытайды өзіне айналдырудың орнына, өздері оның терең теңізіне батып, Қытай 
болып кеткен» дегеніне көзбен көріп отырғандықтан таңғалмаймыз. 
Сәбит Мұқанов қытай еліне Шоқан Уәлихановтан соң қайтапанғалы тұрған сапарға 
үлкен жауапкершілікпен қараған. 
«Ил-12 ұшағымен» Москва- Свердлов- Омбы- Новосібір- Краснояр- Иркут- 
Уланбатор- Пекинге әр әуежайға қонған уақыттарын есептемегенде табаны күректей 22 
сағат, яғни бір тәуліктей ұшақ ішінде болған. 
Жолшыбай басып өткен елді- мекен қалалардың, елдердің, өзен, көлдердің тарихына 
дейін мөлдіретіп айтқанда, жазушының тектен-тек классик еместігіне таң каласың да, кім- 
кімге де үлгі болғандай географиялық біліміне қызығасың. 
Қазақ ауылдарынан, одақтас республикалардан Сәбеңнің ескі танысы кездесіп үйіне 
шақырыпты десе, оған ешкім таң кала қоймас. Ал, өмірінде бірінші peт ат басын тіреген 
Қытайдай алып елде Сәбит Мұқановты ұлты Хансу, ескі танысы іздеп келіп, сырласып, шер 
тарқатып, әрі - беріден соң үйіне арнайы достарымен шақырып, құрметті қонақ болу кез- 
келгеннің маңдайына жазылмаған құрмет. Ол- Эми Сяо. Қытайда кездескен екінші танысы 
Павел Феорович Юридин. Ол - Эми Сяо мен Сәбит Мұқановқа Мәскеуде сабақ берген 
профессор. Қытайдағы қызметі - Совет өкілдігінің басшысы. 
Ал Эми Сяо 1931-33 жылдары Москвада, Кызыл профессорлар институтының 
әдебиет бөлімінде бір партада отырып оқыған досы. Алғашқы бір ай Хонькоу, Кантон, 
Шанхайдың іші- сыртын, төңірегін аралауға кеткен соң, делегация екі бөлініп Кетлинская 
мен Собко орыстар мен қытайлар көбірек араласқан Мукден мен Харбин жағын, ал Сәбит 
Мұқанов ұйғыры мен қазағы көп Синьцзянді аралайтын болып шешеді. Синьцзянға июньнің 
19 күні ертемен ұшып, жолда екі- үш жерге тоқтап, сол күні кешке Ланчжоу қаласына жетіп 
қонады. 
«Достық» деп аталып Ақтоғай - Ланчжоу темір жолының құрлысымен, қала және 
оның төңірегімен танысқаннан кейін Синьцзяннің шығыс жақ шеттегі қаласы Құмұл 
(қытайша «Хами») арқылы Синьцзян орталығы Үрімші қаласына келеді. Есі кірген баладан 
егде тартқан ересектерінің гимніне айналған 

жүктеу/скачать 1,79 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: