Филология және көптілді білім беру институты
жүктеу/скачать 117,24 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- «Қалқаман-Мамыр», «Еңлік-Кебек», «Нартайлақ-Айсұлу»
| Поэмалары
Құдайбердіұлы - поэма жанрында да жемісті еңбек еткен қаламгер. Ол 19 ғасырдың 2-жартысында Абайдан бастау алатын реалистік үлгідегі оқиғалы дастан дәстүрінің дамуына елеулі үлес қосты. Оның қаламынан қазақтың ертеректегі өмірінен алынып жазылған «Қалқаман-Мамыр», «Еңлік-Кебек», «Нартайлақ-Айсұлу» атты поэмалар туындады. Жаңа тұрпатты қазақ поэмаларының алғашқылары Абайдың «Eскендірі» мен «Масғұты» десек, одан кейінгі Ақылбай мен Мағауияның, Әсет пен Көкбайдың, Шәкәрімнің дастандары Ұлы Абайдың ақындық ықпалымен, шығармашылық тәлім-тәрбиесімен жазылған туындылар еді. Абай ең алдымен өзінің айналасындағы Шәкәрім тәрізді жастарды жаңа үлгідегі поэмалық өрісін кеңейту ісіне жұмылдырды. Тіпті кейбіреуіне өз жанынан тақырып беріп, жазғандарын талқыға салып, сынынан еткізіп отырды. Соның нәтижесінде Шәкәрімнің лирикалық поэзияда меңгерген көркемдік шеберлігі мен жетістіктері оның поэмаларының табиғатынан да айқын керініп жатады. Оның дастандарына шыншылдық, суреткерлік, терең психологизм, әлеуметтік астарлылық, философиялық ой-тұжырым кендігі тән болып келеді. Ақынның «Еңлік-Кебек» дастаны тікелей Абайдың тапсыруымен жазылған. Ұлы ұстаз Еңлік пен Кебек арасындағы оқиғаны өлеңмен жырлап шығуды Шәкәрім мен Мағауия ақынға қатар тапсырады. Соның нәтижесінде ғашықтық туралы екі дастан өмірге келеді. Кeзінде Абай екі дастанды салыстырып, әрқайсысына лайықты баға берген. Өлеңдері «Ақындарға» өлеңіне талдау Өлең айт дарын өрге өрлегендей, Сезімді қозғап, тәтті ой кернегендей. Жанды сөз бойды ерітіп, маужыратып, Әлдилеп жыр бесігі тербегендей. Қауымның қалауына тап келгендей, Болғанын, болашағын айт көргендей. Кірістен тартып жырды жебелі оқтай, Дәл тигіз қалағанға қас мергендей. Сүйсініп ақынға елі мән бергендей, Өлеңмен өміріне сән бергендей. Қадалып жүрегіне ақ қанжардай, Оятсын бойкүйезді жан бергендей. Ерікті билеп алсын айтылған жыр, Сырты – гүл, жарасымды, ішінде сыр. Жаныңның ләззат алар жарығындай, Мәңгілік өшпейтұғын төгілсін нұр. Үйіріліп көкейіне ұйып жатсын, Тазартып жүрек кірін жуып жатсын. Қаңсыған шөл даланы қанықтырып, Жыр тасып, дариядай құйып жатсын. Арыңның болсын өлең айнасындай, Көрікті, көптің ортақ пайдасындай. Жосылып жатсын артта жортқан жолы, Арынды асқақ өзеннің арнасындай. Шәкәрім Құдайбердіұлының бұл өлеңі 4 тармақты 5 шумақтан тұрады, көлемі 24 жол. Ақын өз өлеңінде ақындарға өз қабілетін дұрыс бағалай біліп, өзінің қолынан келетін істі атқаруға ұмтылуы қажет екенін, өмірдегі нақтылы жағдайды, мүмкіндікті айқын түсіне біліп, соған орай әрекет қылғанда ғана елге елеулі, халыққа қалаулы жан болатынын мейлінше дәлелді етіп көрсетеді. Ақын өзіне сыншы болып, өмірге саналы көзбен қарауға үйренсе, әр нәрсенің себеп- салдарын анық танып, біле алады, нақтылы жағдайды дұрыс бағалап, содан өзіне сабақ алады деген үлкен ғибараттылық мәні бар түйінді ой қорытады. Ақын елді өнер-білім мен ғылымға жұмылдыруға кедергі болып отырған араздық, берекесіз талас-тартысты, керенаулықты сынға алып, өнеріңді ел игілігіне жұмсауды талап етеді. Біз ақынның осы өлеңі арқылы өлеңнің, жырдың құдіретін байқаймыз. Әрине, бірдің емес, бүкіл елдің атынан сөйлеу оңай емес, алайда ақты ақ деп бағалап, қараны қара деп қаралау ақынға тән қасиет. Өлеңнің, өнердің өлмейтін, өшпейтін мұра екенін де атап айтады. Өлең сөздің қадыр-қасиетін, қоғам өміріндегі маңызын терең түсінген ақын кейінгі ұрпақтың да сондай болғанын қалайды және ақындардың алдына қойылатын міндет қаншалықты зор екенін тебірене жырлайды. жүктеу/скачать 117,24 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|