Философия, оныњ пєні, негізгі баѓыттары, функциясы жєне зерттеу объектісі

1. 
   Қазақ этнопедагогикасының өзіндік ерекшеліктері қандай?
   
2. 
   Қазақтың халықтық педагогикасының қайнар көздерін ата.
   
3. 
   Қазақтың халықтық педагогикасының мазмұны қандай?
   
4. 
   Қазақтың халықтық педагогикасының ұстанымдары қандай?
   
5. 
   Қазақ этнопедагогикасының көздеріне не жатады?
   
6. 
   Халықтық педагогикада ұрпақтар сабақтастығы қандай рөл атқарады?
   
7. 
   Халық педагогикасының тарихи тәрбиелік мәні қандай?
   

1 Этникалық мәдениет және білім. Этномәдени білім туралы түсінік. Білімнің мәдени сәйкестілігі.

2 Қазақстанда этномәдени қызығушылықтарды жүзеге асыру. Этномәдени білімді іске асыру ұстанымдары. Мәдениетаралық толеранттылық. Полиэтникалық білімдік орта.
1.Этномәдени білім туралы түсінік. Қазіргі қоғам мен адамзат дамуының интенсивті жаһандық даму кезеңіндегі өзекті мәселелердің бірі этномәдени тұлға тәрбиесі. Еліміз егемендік алған кезеңдегі білім-тәрбие саласындағы қазақстандық мектеп моделін жасау белгісі және елімізге сай азамат тәрбиесі туралы Білім Заңында “Білім беру жүйесінің басты міндеті – ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау” – деп жазылған. Білімнің құндылығы туралы халықтық педагогикада, соңғы кезде этнопедагогикада көп мәліметтер бар.Соның ішінде ХVII ғасырда өмір сүрген мұсылмандарың алғашқы төрт халифасының бірі Әзірет Әліге «Білім артық па, байлық артық па?» деген сұрақ қойғанда , білімнің артықшылығы жайлы он дәлелмен былай жауап қайтарған екен: 1.Білім артық, өйткені ол Пайғамбардан қалған мирас, байлық- бақылдардан қалған мұра.2. .Білім артық,,өйткені ол сені бағады, байлықты сен бағасын. 3. .Білім досыңды көбейтеді, байлық дұшпаныңды көбейтеді.4. Білім іздей берсең, көбейеді, оны жұмсағанмен азаймайды. Байлық- жұмсасаң азаяды, білімнің артық болатыны осыдан.5. Білім артық, оны ұрыдан сақтаудың керегі жоқ, ал жиған дүниеңді ұрылардан күнде қорғау керек.6. Білімің көп болса, сені құрметтейді, байлығың көп болса, қызғанады, білімнің артық болатыны сол. 7. Білім артық, білімің көп болғанымен есеп-қисап жүргізбейсің, байлығыңа ұдайы есеп жүргізіп отыруың керек. 8. Білім қанша көп болса да, іріп-шіріп бүлінбейді, дүние- мал бүлінеді.Сондықтан, білім артық. 9. Білім артық, ол жаныңды байытады.Байлық жан-дүниеңді шектейді,өзіңді тура жолдан тайдыруы мүмкін. 10. Білімді адам орнымен сөйлейді, мәдениеті артады.Байлығы мол адам оған мас болып, мақтанады,астамшылық көрсетеді, сондықтан білім артық.

Қазақстан Республикасы “Этномәдени білім беру тұжырымдамасында” жас ұрпақты ұлттық құндылықтар арқылы ұлтжанды етіп тәрбиелеу қажеттігі ерекше атап көрсетілсе, “Білім туралы” Заңда “Білім беру мекемелерінде тәрбиелік бағдармалар этномәдени элементтермен толықтырылады”,- деп нақты анықталған. Оқушыларға этномәдени білім берудің теориялық негіздері, этномәдени білім берудің жайы мен практикасы, оларға этномәдени білім беруді жүзеге асырудың жолдары Ж.Наурызбайдың “Ұлттық мектептің ұлы мұраты” және “Этномәдени білім” атты еңбектерінде көрініс тапқан. Қазақ мектептерінде оқушыларға этномәдени білім берудің мазмұнын қазақ этнографиясы, қазақ этнологиясы, қазақ этнофилософиясы, қазақ тарихы, қазақ этнопедагогикасы ғылымдары құрайды. Ал бұл ұлттық ғылымдар туралы әдебиеттер соңғы 10 шақты жылда ғана шыға бастады. Мысалы, А.Қасабеков пен Ж.Алтаевтың “Қазақ философиясы”; Ж.Артықбаевтың “Қазақ этнографиясы”; “Этнология және этнографиясы”; С.Қасимановтың “Қазақ халқының қол өнері”; Х.Арғынбаевтың “Қазақ отбасы”; ал ғалым- педагогтарымыз Қ.Жарықбаев пен С.Қалиевтің “Қазақ тәлім-тәрбиесі”; С.Қалиевтің “Қазақ этнопедагогикасының теориялық негіздері мен тарихы”; Ә.Табылдиевтың “Қазақ этнопедагогикасы”; З.Әбілованың “Этнопедагогика оқулығы”, т.б. еңбектер жарық көрді. Этникалық – мәдени білімнің негізгі бөлігі – оқыту. Оқушылардың бірнеше тіл үйренуге деген қызығушылығын арттыру бүгінгі мектептің көкейкесті мәселесі болып тұр.Осы ретте біздің еліміздегі көп тілді тұлғаны тәрбиелеудегі қазақ– түрік лицейлерінің тәжірибесін келтіруге болады. Шет тілдерін үйренудің негізі жетінші сыныпта қаланады. Ол үшін оқушының тілді тез әрі терең меңгеруі үшін материалдық-техникалық жағдайлар жасалған. Тіл үйрету үрдісі тіл дамыту, практикум, грамматикалық болып үш топқа бөлінеді.

Әрбір мәдениетті, білімді адам өзінің кәсіптік, дүниетанымдық деңгейін ұлттық мәдениетпен ұштастыра білуге міндетті. Мәдениетті болу үшін білімді болу – міндет. Білімді болғанмен ұлттық мәдениетті игермеген болса, ондай тұлға алдында «мәңгүрт», мәдениетсіз болып көрінеді де, халықтың наразылығына ұшырайды. Кәсіптік-мұрагерлік әдеп (мәдениет) сақталған жерде дамыған дарынның мәдени жемістері көрінеді.

Мектептегі, жоғары оқу орындарындағы ұжымдық, әдептілік дәстүрлері де этнопедагогиканың мәдениеттаныммен сабақтастығын көрсетеді. Яғни, этнопедагогика пәні – ұлттық мәдениеттің бейнесін көрсететін және сол ұлттық мәдениеттің мәнін түсіндіріп, іс-әрекетте қолданыстарын үйрететін пән.

Ұлттық (этнопедагогикалық) ойлар тарихында Қорқыт ата (VIII-IX ғғ.) «өлмейтін өмір кілті өнерде» деп, мәдениеттің негізгі саласын мәңгі дамытып, ұлттық мәдениетті арттыра беруді уағыздады.

Әлемнің Екінші ұстазы атанған ғұлама Әл Фараби (870-950 жж.) ұлттық мәдениет жеке адамның мінез-құлқынан басталатынын дәлелдеп, мінез әдеттен бастау алып , «абзал әрекет» инабатты (мәдениетті) мінез-құлықты қалыптастыратынын айтады. Білімді адам тәрбиелі (мәдениетті) болу керек дейді. «Тәрбиесіз» (мәдениетсіз) білім адамзаттың қас жауына айналады» дейді. «Қайырымды қала» мәдениетін арттыратын негізгі мәселелер - білім, өнер, әдебиет (поэзия), музыка деп көрсетеді.

Нағыз ұстаз аталған Жүсіп Баласағұни адам мәдениетінің негізгі екі тегі бар: бірі – тіл, бірі – діл деп көрсетіп, тіл мәдениетінің мәні зор екенін, егер ол мәдениетті игере алмасаңыз «басқа пәле – тілден» деп көрсетеді. Отбасындағы мәдениет ата-ананы сыйлаудан басталатынын дәлелдейді. Елді мәдени кемелденту үшін ұлттық білім беру жұмысының мемлекеттік дәрежеде жүргізілуі қажет екенін айтады.

Қазақ халқының ұлы педагогы Ыбырай Алтынсарин ұлттық мәдениетті дамытудың негізгі құралы – оқу, мектеп ашу (елге білім беру) деп, ауылдық, болыстық мектептер ашып, қыздар училищелерін, мұғалімдер семинарияларын ұйымдастырды.

Абай дана «ғылым таппай, баптанба, өнер таппай мақтанба» деп, ұлттық мәдениетті дамытудың түп негізі – білімде, өнерде деп көрсетті. Ол үшін «өткірдің жүзі, кестенің бізі» сала алмаған өрнекті сөзбен өрнектейтін ана тілін қадірлеу қажет екенін айтып, бес нәрседен қашық болуды, бес нәрсеге асық болуды уағыздайды.

Ұлттық мәдениеттің болмысы этнопедагогика ғылымында айқын көрінеді. Этнопедагогика пәнін оқытудың негізгі бір мақсаты – ұлттық мәдени мұралардың болмысын айқындап көрсетумен қатар, сол ұлттық мәдениетті дамытудың қозғаушы күштерін дәлелдеп, оның тәрбиелік қолданылмалы тәсілдерін бағдарлап көрсете білу болып табылады.

Өзін-өзі тексеру сұрақтары

1.Этникалық мәдениет дегеніміз не?

2.Этномәдени білім туралы түсінік.

3.Қазақстандағы этномәдениеттің қалыптасуы.

4.Этномәдени білім ұғымының мәнін анықтаңыз.

5.Қазақстан халқының Ассамблеясының негізгі міндеттері туралы не білесіз?

6.Ғалым-зерттеуші Ж.Наурызбайдың ұлттық білім туралы көзқарасы қандай?