Философияның методтары
жүктеу/скачать 236,79 Kb.
|
| 99-100%
66.ХІХ-ХХ ғасырларда қазақ философиясында көтерілген негізгі мәселелер дәстүрлі қазақ ойына негізделді, бірақ олардың ой кеңістігі кеңейіп, қазақ философиясы еуропалық дәстүрлермен ұштастырылды. Бұл тенденция Абайдан басталып, ХХ ғасырдың басындағы басқа қазақ ойшылдарының еңбектерінде жалғасты. ХХ ғасырдың басында С.Торайғыров, А.Байтұрсынов, Ж.Аймауытов, М.Жумабаев, А. Бөкейханов, М.Дулатов және т.б. Жетекші қоғам қайраткерлері. саяси сахнаға шықты және ең алдымен Зар заман дәуірі өкілдерінің көзқарастарын дамыта түсті Олар өз еңбектерінде отарлық алқаптардан арылу, қазақ халқын тәуелсіз елге айналдыру, халықтың санасын ояту, надандықтан арылу мәселелерін көтерді. ХХ ғасырдың 30-жылдарында, қазақ зиялыларының қуғын-сүргінімен, Қазақстандағы философиялық ой жүйесінің дамуы тоқтап қалды. ХХ ғасырдағы қазақ халқының өміріне ерекше әсер еткен адам - М.О. Әуезов. Ол қазақ халқының болашағын анықтауда құнды мәдени және философиялық тұжырымдамаларды ұсынды. Әуезов: «Бесігіңді жаса; бесік құра алмайтын адамдар үшін болашақ болмайды», - деді. Тәуелсіздік алғаннан бері Қазақстан құлдық психологиясын демократиямен және өркениетті құндылықтармен алмастырды. Қазақ философиясының концепциясымен қатар «Қазақстандық философия» ұғымы қазіргі әдебиетке ене бастады. Ол Қазақстанда өткен ғасырдың 60-жылдарында қалыптаса бастады және біртіндеп академик Ж.М. басқарған «Қазақстандағы философиялық мектеп» тұжырымдамасы жасалды. Қазақ философиясы - қоғамдық сананың ұлттық формасы; өмір мен білімнің жалпы принциптері, адам мен әлем арасындағы қатынастар туралы ілім, табиғат, қоғам және дүниетаным дамуының жалпы заңдылықтары туралы ғылым. Қазақ халқының даналығының саласы әлем мен адам туралы дүниетанымды дамытудың тарихи қалыптасқан жүйесін қамтиды. 67.Абай жаратушы Құдайдың бар екенін мойындайды, бірақ ол Құдайдың мәнін жаратылыс әрекетінде емес, адамдар өмірінде сүйіспеншілік, мейірімділік және әділеттілік орнатуда көреді. Абай үшін ең бастысы - адам өміріндегі руханиятты, мейірімділікті, адамгершілік пен әділеттілікті растайтын оның көріністері. Шынайы сенім - бұл адам өмірінің моральдық мазмұнын анықтайтын діни сенім. Ол мұны үш тұрғыдан қарастырады: біріншіден, сенім адамның Құдайға және әлемге деген көзқарасын, шексіз, мәңгілікке өтуін белгілейді; екіншіден, сенім адам өмірінің мағынасын белгілейді, үшіншіден, сенім әлемдегі адамның тағдырын белгілейді. Сенім - бұл адамның әлемнің арғы жағында орналасқан трансценденттік нәрсе туралы тәжірибесі емес, ол адамның жан-дүниесінің оның әлемдегі мақсатын түсіну, оның өмірінің мәнін түсіну қабілеті. Бұл туралы Абай былай деп жазды: Кейбіреулер сенімнің қажеттілігі мен әділеттілігіне көз жеткізіп, оны дәлелді дәлелдермен нығайтады. Біз бұл иманды иман дейміз »деді. Әрі қарай ол білімнің, дәстүрдің, кітап оқудың, молланың сөздерінің әсерінен адамда қалыптасатын дәстүрлі сенімге ерекше назар аударады. Бұл сенім адамның жан дүниесінде тәуелсіз талқылау нәтижесінде емес, дайын шындықты игеру нәтижесінде қалыптасқандықтан, бұл сенім адамнан азғырулар мен азғыруларға төтеп беру үшін беріктік, рухтың берік болуын талап етеді, адамның зор рухани күш-жігерін және ішкі еркіндігінің жетілуін талап етеді. Шынайы сенім адамдар арасындағы қарым-қатынаста тек жақсылықты, мейірімділікті, әділеттілікті растайды, сонымен қатар илаһи рухтың мәнін түсіну ғана емес. Шынайы сенім - ізгі өмірдің негізі, және бұл оның мәні мен маңызы. Абай адам өмірінің мазмұнын сенімге тікелей тәуелді етеді. Адамның барлық қиындықтары мен азаптары, ол сенімнің жоқтығын немесе оның жалған екенін түсіндіреді. Аллаға деген сенім адамгершілікті күнделікті өмірде растайды, ол адами қатынастардың нормасы болуы керек. Алайда, ол тек сенім имандылыққа кепілдік бермейді деп бірнеше рет айтады. Жақсылықты адамның өзі жасаған рухани күш-жігер растайды. Дәл осы жерде бізге ізгіліктің міндетті екендігіне сенімділік қажет. Бұл қиын жол, күмәнмен бірге жүру, өмірдің рухани негіздерін іздеу - жүректерінде шынайы сенімдері барлар. Бірақ «иманды сақтау үшін сізге батыл жүрек, күшті ерік, өзіне сенімділік керек» деп жазады Абай. Абай өзінің «қырық бесінші қара сөзінде»: «мыңдаған діндер әділетті, ал махаббат Құдайға лайық», - дейді. Осылайша, ақын ғылымды, махаббатты, әділеттілікті - дін мен сенімнің шынайы негіздері деп атайды. Оның айтуынша, «бұл құдайдың істері, он сегіз мың ғаламды басқаратын негізгі заңдар». Бұл үштікті қоғамның дамуы үшін сақтау өте маңызды. 68. Тәуелсіздік кезең философиясы Тәуелсіздікті іздеу адам баласы,жан-жануар,ұшқан құс,жүгірген аңның арманы. Бәрінің еркіндікте,тәуелсіздікте өмір сүргенді де,жүргенді де ұнатады. Еркіндік,бостандық деген не? Ол дегенің ешбір қыспақсыз кедергісіз,ешкімнің тұтқынында болу емес.Әлемде жан жануарлар сол еркіндікте өмір сүреді,егер ол орны ұнамаса, жағымсыз болса басқа жаққа ауысады. Егер ондай мүмкіндік болмаса егер ондай мүмкіндік болмаса еркіндікті жоқ деп біл. Сонда ойлайсың тәуелсіздік еркіндік деген не деп? Не істеріңді,қайда барарыңды біліп ынталылыққа жол болса міне,сонда еркіндік екенін ұғасың.Ал тәуелсіздік деген не? Ол еркіндіктен туындайды. Тәуелсіздік ол ешкімнен ешқашан жасқанбай,қаймықпай,ешкімге бағынышты болмай,ешкімге күшіңді қаратпай өз ойыңа келген алғашқы ісің мен қадамыңа кірісу. Бұл дегеніміз табиғи құбылыс. Бірақ, XVIII ғасырдағы француз философтарының көшбасшысы Дени Дидроның пікірінше,еркіндік жансыз дүниеге де кезігеді. Оныңпікірінше дүниеде қозғалмайтын зат жоқ деген.Бәрі қозғалыста егер қозғалмаса онда бір кедергіге ұшырап тұр деген сөз дейді. Сол кедергісін алып тастаса онда олда еркіндікке шығады. Ал енді әлемде ешбір кедергісіз абсолютті тәуелсіздік,еркіндік бар ма деген сұрақ туындайды. Бір тірі біріне тәуелсіз болса, келесісіне тәуелді болады. Әлемде жаратушы АЛЛАдан басқа абсолютті тәуелсіз ешнарсе жоқ,оның саналы санасыз,жанды жансыз болса да солай. Тәуелділік пен тәуелсіздік тығыз байланыста кездеседі. Сонда тәуелсіздік дегеніміз тәуелділіктен басым болу. Бірақ тәуелсіздіктен тәуелділік басым болу да ықтимал. Аң,құстар қандайда жағдаймен тәуелділікке яғни тұтқынға түссе шығу жолын көздейді,бірақ ол қарсыласу жан беру деген болмайды. Ал адам баласы күшжұмсайды неше түрлі айла тәсіл ойлап табады керек десе жан беруге дайын болады. Бодандықтан құтылудың екі жолы бар. Біріншісі- Күрес жолы, ал екіншісі келісім жолы. Осы екеуінің ең белгілі жолы ата бабамыздан келе жатқан сара жол ол күресу,жанын пида ету. Біздің ата бабаларымыз осы жолмен, осы жолда ерлігімен біздің тәуелсіз Қазақстанға айналдырды! 69.Философиялық анықтамалар дінге қоғамда маңызды функцияларды орындайтын арнайы білім ретінде қарауға мүмкіндік береді. Олар діннің белгілерін сырттан табуға тырысады, саналы түрде кез-келген діннен алшақтайды және оған жиі сыни көзқараспен қарайды. Философия тарихындағы дін мен қоғам арасындағы қатынастар туралы ең алғашқы көзқарасты И.Кант білдірді. Ол адам еркін тіршілік иесі ретінде категориялық императивті ұстануы керек деп есептеді, яғни. моральдық заң. Бұл заң «біз үшін заттар әлемінде» қол жетімді емес моральдық ізгіліктің толықтығын талап етеді, сондықтан бұл жоғарғы игілікке қол жеткізу болашақта ғана мүмкін болады, демек, жан өлмейді, ал Құдай - бұл өлмейтіндіктің және өмірдің моральдық негізінің кепілі.Кант моральдық және жарғылық діндерді ажыратады.Моральды діндер «таза ақыл» сеніміне негізделген, оларда адам өзінің ақыл-ойының көмегімен илаһи ерікті өздігінен үйренеді. Статистикалық діндер тарихи дәстүрге негізделеді, оларда таным Құдайдың Аянымен жүреді, оларды адамдар үшін міндетті деп тануға болмайды. Тек моральдық дін міндетті. Дін алдымен моральдық тұрғыдан туындайды, бірақ қоғамда таралуы үшін ол заңды сипатқа ие болады. Діннің жоғарғы формасы - христиан діні, әсіресе оның протестанттық түрінде.Неміс философы Г.Гегель дін өзінің абсолютті рухты өзін-өзі тану формаларының бірі, оның табиғатына барынша сәйкес келеді деп есептеді. Дін философияға балама, оларда бір нәрсе бар - мәңгілік ақиқат, Құдай және Құдай туралы түсінік. Бірақ олар зерттеу әдісімен ерекшеленеді: дін Құдайды сезімдер мен идеялардың көмегімен, ал философия ұғымдар мен заңдардың көмегімен зерттейді. Л.Фейербах, Кант пен Гегельден айырмашылығы, дін өзінің ең жақсы сипаттамалары бар адамды иеліктен шығару нәтижесінде пайда болды деп санайды, оларды абсолютті деңгейге көтеріп, оларға ғибадат етті. Ол мұндай дінді жою керек деп есептеді және оның орнына бір адамға екінші адамға табынуды немесе адамға деген махаббатты қояды. Марксистік философия дінді табиғаттан тыс сенім ретінде анықтайды. Дін - бұл нақты өмірде үстемдік ететін сыртқы күштердің адамдарының басындағы керемет көрінісі. Марксизм діннің өзгеру себептерін қоғам дамуында көреді. Қарапайым қоғамда адамдар табиғаттың элементар күштеріне тәуелді болды, сондықтан оларды солай етті. Сабақтардың басталуымен және әлеуметтік қатынастардың дамуымен адамдар табиғат заңдылықтарын біледі, оларды мақсатына жету үшін қолдануды үйренеді, сондықтан табиғат құпия және ғибадат объектісі бола бермейді. Оның орнын адамдар үшін түсініксіз болып бара жатқан әлеуметтік қатынастар алады. Неміс философы және әлеуметтанушысы, дін әлеуметтануының негізін қалаушылардың бірі М.Вебер дін әлем мен адам өмірінің қисынсыздығы тәжірибесінен туады деп сенді. Дін - бұл әлеуметтік әрекетке мән беру тәсілі; дін әлемді түсіндіруге және күнделікті мінез-құлыққа ұтымдылық әкеледі. Вебер протестантизмнің Батыс Еуропада капитализмнің дамуына қалай ықпал еткенін зерттеді.Саясат таптар, ұлттар, мемлекеттер және азаматтар арасындағы қатынастарды қарастырады, және олардың барлығы діни қатынастардың субъектілері болғандықтан, дін қоғамның бүкіл тарихында саясатқа жанама әсер етеді. Алайда дін саяси қатынастарға тікелей әсер етеді. Орта ғасырларда Еуропада саясат пен дін бір-бірімен тығыз байланысты болды, өйткені христиан діні қоғамда шешуші рөл атқарды. Кез-келген саяси оқиға діни түсінікке ие болды, сонымен қатар діни шешімдер саяси тәсілдермен жүзеге асырылды.Таяу Шығыстағы ислам орта ғасырларда дүниеге келген және дамыған елдердегі саясат пен діннің қарым-қатынасы одан да көп байланысты болды. Исламның ең маңызды ерекшелігі - саяси және діни биліктің біріккендігі. Көбінесе, қазіргі уақытта да мемлекет басшысы шіркеудің басшысы болып табылады. Саясаткерлер өздерінің мақсаттарын орындау үшін діни ұрандарды жиі қолданады. 70.Ертедегі діни мағынада шежіре елеске табынудан басталды . Ол кезде құдай деген түсінік болмаған.. Алғашқы діни формалар фетишизм, тотемизм және магия анимизмі деп аталды. Фетишизм бұл сиқыр екенін түсінбейді. Нақты айтқанда, затты немесе өсімдікті құрметтеп және ол қалаған оқиғаға әсер етеді деп ойлаған. Фетиш заттары: табиғи; тас, ағаш, аң тістері, содан кейін қолөнер; талисмандар, крес, және т.б. Осындай заттардың арқасында жасырын күш бар деп ойлау ауыр аурулардың алдын алуға, көз тиюден сақтау, жаулардан қорғануға, аң аулауға және сол заттар көмектеседі деп ойлау. Егер бұл фетиш адамға үлкен жетістік әкелсе, оны сақтайды. Егер ол фетишпен сәтсіздікке ұшыраса, оны тастап, басқа фетишті затты қолданады. Келесі фетиш - пұтқа табынушылық.Мұндай заттар адамдар немесе жануарлар болуы мүмкін. Тотемизм - бұл өсімдіктер мен жануарлардың адамдармен қанды туыстық байланысы бар деп түсіну. Жануарлардың бірнеше түрін қасиетті деп санады. Ол қасиетті жануарлардың етін жемейді, бірақ оларды құрметтейді, олар туралы барлық аңыздар айтылған өлеңдер шығарған. Егер ол тотем етін жесе, онда үлкен рәсімдерге енгізілген тотем еті ру мүшелеріне таратылады, ал ру адамдар бұл біздің ет деп санайды. Қазіргі уақытта тотемдердің іздерін кез-келген діннен табуға болады. Үнді мемлекетіндегі тотемизм. Ол сиырды құрметтейді, оны қасиетті санайды және оның етін жемейді. Магия сиқырлы мағынада қолданылады. Ол сөздер әлсіздерге жұбатуға, жігерлендіруге және жазуға көмектесетінін және жүрекке зиян тигізетінін анықтады. Анимизм жан мағынасында қолданылады. Жан бар дегенге сену. Анимизмнің алғашқы түрі аниматизм деп аталады. Анимизм ұғымы денеде және жанда өмір сүреді.Тән өлсе немесе қираса жан да өледі. Ал анимизмде жан мен дене бір-бірінен тәуелсіз өмір сүре алады. Мұндай тұжырымдама адамдардың білмеуі мен көптеген құбылыстарды түсінбеуінің салдары болып табылады. Мәселен, түс көру,ауру, өлім және т.б.сондай әсердің және елестетудің не екенін білмейді, ал ұйықтап жатқанда кейде денені тастап кетіп қалады деген түсінік болған.Екінші жағынан, анимизм ұғымы бүкіл әлеге тарады,қоршап тұрган дүниенің жаны бар, оларда адам сияқты ойлайды сезеді деп ойлаған. Егер адам аяғымен тасты ұрып алса , ол тасты тістеуге дайын, ол тасқада ауырғанын білдіргісі келген. Антимистік тұжырымдама барлық діндерде кездеседі: жан, , періште, жын-сайтан және аруақ т.б. жүктеу/скачать 236,79 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|