Физиология 2рк t me/studentmua Тыныс алу процесінің негізгі кезеңдері
Оксигемоглобиннің диссоциациясына әсер етеді
жүктеу/скачать 0,62 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Түзілуіне: - О2 концентрациясы - СО2 концентрациясы Веналық қан (100 мл)
- Оксигемоглобиннің диссоциация қисықтары және олардың сутегі иондарының концентрациясы мен температураға тәуелділігі.
- Қан мен тіндер арасындағы газ алмасу.
- 12. Қанның газ құрамының тұрақтылығын сақтайтын функционалды жүйе.
| Оксигемоглобиннің диссоциациясына әсер етеді:
-- Көмірқышқыл газының жинақталуы (глобин бөлігімен өзара әрекеттеседі-оның оттегіге жақындығын төмендетеді) - Сутегі иондарының жинақталуы (протондар-рН төмендеуі) - протондар сонымен бірге глобинмен әрекеттеседі-оттегі мен Hb жақындығының төмендеуі; - температураның жоғарылауы Түзілуіне: - О2 концентрациясы - СО2 концентрациясы Веналық қан (100 мл): - 14,2 (14%) оттегі - 58% көмірқышқыл газы Артериялық қан (100 мл): - 19,3 (19-20%) оттегі - 52% көмірқышқыл газы Қанда оттегі гемоглобинмен біріктіріліп, нәзік қосылыс-оксигемоглобин түзеді. Қанның оттегімен қанығуы қандағы гемоглобин мөлшеріне байланысты. 100 мл қанды сіңіре алатын оттегінің максималды мөлшері қанның оттегі сыйымдылығы деп аталады. Адамның 100 г қанында 14% гемоглобин бар екені белгілі. Гемоглобиннің әр граммы 1,34 мл О2 байланыстыра алады. Сонымен, 100 мл қан 1,34 x 14%=19 мл (немесе 19 көлемдік пайыз) көтере алады. Бұл қанның оттегі сыйымдылығы. Қанның оттегімен қанықтыру дәрежесін есептеуге болады. Мұны істеу үшін зерттелетін қанның оттегі құрамын оның оттегі сыйымдылығына бөлу керек. Оксигемоглобиннің диссоциация қисықтары және олардың сутегі иондарының концентрациясы мен температураға тәуелділігі. Температураның жоғарылауы оттегінің гемоглобинмен диссоциация бағытында байланысу реакциясында ерекше емес тепе - теңдік өзгерісін тудырады (мысалы, жоғары температурада кез - келген тұз жақсы ериді-тепе-теңдік диссоциацияланған иондарға қарай жылжиды) СО2 және Н+, оттегі сияқты гемоглобинмен байланысады, бірақ гем темірімен емес, ақуыз бөлігі-глобиннің әр түрлі аминқышқылдарының қалдықтарымен. Н+ тиісті байланыс орталықтарына қосылуы гемнің оттегіге жақындығының төмендеуіне әкеледі Қан мен тіндер арасындағы газ алмасу. Жүректен өкпеге ағатын қан (веноздық) құрамында оттегі аз көмірқышқыл газы көп; альвеолалардағы ауа, керісінше, оттегі көп және аз көмірқышқыл газы бар. Нәтижесінде альвеолалар мен капиллярлардың қабырғалары арқылы екі жақты диффузия жүреді -. оттегі қанға өтеді, ал көмірқышқыл газы қаннан альвеолаларға түседі. Қанда оттегі эритроциттерге еніп, гемоглобинмен біріктіріледі. Оттегімен қаныққан қан артерияға айналады және өкпе тамырлары арқылы сол жақ жүрекшеге енеді. Адам келесі құрамы бар атмосфералық ауамен дем алады: 20,94% оттегі, 0,03% көмірқышқыл газы, 79,03% азот. Шығарылған ауада 16,3% оттегі, 4% көмірқышқыл газы, 79,7% азот бар. Альвеолярлы ауа құрамы атмосфералық ауадан ерекшеленеді. Альвеолярлы ауада оттегінің мөлшері күрт төмендейді және көмірқышқыл газының мөлшері артады. Альвеолярлы ауадағы жеке газдардың пайызы: 14,2-14,6% оттегі, 5,2—5,7% көмірқышқыл газы, 79,7-80% азот. Альвеолярлы ауадағы көмірқышқыл газының парциалды қысымы 40 мм с. б. құрайды. және оның веноздық қанға түсетін кернеуі 48 мм с.б. , артериялық - 40. Өкпе альвеолаларын толтыратын ауадағы оттегінің ішінара қысымы шамамен 100 мм с.б. және оның өкпеге ағып жатқан веноздық қандағы кернеуі шамамен 40 мм с.б. арт., артериялық-102. ОТТЕГІНІҢ ҚАНМЕН ТАСЫМАЛДАНУЫ Оттегі қанда екі күйде болады. Бір бөлігі - физикалық еріген газ түрінде, ал қалған бөлігі - химиялық байланысқан - гемоглобинмен байланысқан жағдайда болады. Физикалық еріген оттегі фракциясы маңызды рөл атқарады; альвеолярлы ауадан қанға немесе қаннан ұлпаларға өтетін оттегінің барлығы физикалық еру кезеңінен өтеді. Тек осындай жағдайда оттегі диффуздалады. Бұл фракцияны үлкен жылдамдықпен ағатын жіңішке өзен ретінде қабылдауға болады. Газдардың сұйықтықта еруі Генри-Дальтон заңына бағынады: еріген газ мөлшері газдың парциалды қысымына пропор- ционалды. Пропорционалдық коэффиценті (Бунзен коэффициенті) оттегі үшін 1 мл еріткішке 1 атм есебімен 0,024 тең. Гемоглобинмен байланысқан оттегінің мөлшері қандағы оттегінің парциалды қысымына тәуелді. 100 мм сын.бағ. өзінде барлық гемоглобин емес, тек 97-98% ғана оттегіні байланыстыруға қабілетті, яғни оксигемоглобин түрінде болады. Ортадағы оттегінінің парциалды қысымы төмендегенде - оксигемоглобин түріндегі гемоглобин мөлшері төмендейді. Мысалы, 10 мм сын.бағ. шамамен 10% гемоглобин молекуласы оттегімен байланысқан түрде болады. ҰЛПАЛАРҒА ОТТЕГІНІҢ ТАСЫМАЛДАНУЫ Оттегі алғашында ұлпаларға конвекция жолымен, яғни қан ағымы түрінде, ал қылтамырлар деңгейінде - диффузия үдерісі есебінен өтеді. Оттегі қанды тек қылтамырлар деңгейінде қалдырады деп есептеу қабылданған. Дегенмен 70-ші жылдары оттегінің ұсақ артериялар мен артериолалар арқылы ұлпаларға кіре алатыны жайлы көрсететін мәліметтер пайда болды. Оның жылдамдығы альвеолярлы - қылтамырлы қатынастағыдай алмасушы диффузия ауданына тура пропорционалды, диффузия арақашықтығына кері пропорционал- ды және қысым градиентіне тура пропорционалды. КӨМІРҚЫШҚЫЛ ГАЗЫНЫҢ ТАСЫМАЛДАНУЫ Көмірқышқыл газы, сыртқа шығарылуға тиіс «шлак» болып табылады, бірақ бұл «шлак» организм пайдасы үшін екіншілік қолданылады, демек қышқыл - сілтілік тепе-теңдікті реттеуге қатысады. Қанда көмірқышқыл газы 3 фракцияда болады: физикалық еріген, бикарбонаттар түрінде химиялық байланысқан және гемоглобинмен химиялық байланысқан карбгемоглобин түрінде. Көктамырлық қан құрамында 1 л қанға 580 мл көмірқышқыл газы болады. Сонымен қоса, физикалық еріген газ үлесіне 25 мл қан, ал карбгемоглобин үлесіне - шамамен 45 мл, бикарбонаттар үлесіне - 510 мл, плазма бикарбонаты үлесіне - шамамен 340 мл , ал эритроциттер бикарбонаты үлесіне 170 мл сәйкес келеді. Қанның буферлі жүйелерінің арасында өзінің лабильділігі жоғары бикарбонатты буферлі жүйе орын алады. Буферлі жүйе компоненті ретінде натрий бикарбонаты үлесіне шамамен 24 ммоль/л келеді, ал буферлік негіздердің барлығы - 41-48 ммоль/л. Қанда сутегі иондары шамадан тыс болғанда, натрий бикарбонатының мөлшері төмендейді, бірақ сонымен қоса, көмір қышқылының концентрациясы жоғарылайды. Нәтижесінде, тыныс алу өзгереді - тыныстың тереңдеуі мен жиілеуі байқалады, ол көмір қышқылы мен гиперкапнияның көптеп жойылуын тудырады. Қышқыл-сілтілік тепе- теңдік бастапқы деңгейде қалады - артериялық қанның рН орта есеппен 7,4 тең болып сақталады. ОН концентрациясының жоғарылауы кезінде, керісінше натрий бикарбонатының жоғарылауына әкеледі, ол көмір қышқылы концентра циясының төмендеуіне, тыныстың тереңдігі мен жиілігінің төмендеуіне және көмір қышқылының тұрып қалуына әкеледі, сондықтан гипокапния жойылады, ал көмірқышқыл газының қандағы парциалды қысымы бастапқы қалпына 40 мм сын.бағ. қайта оралады. ОКСИГЕМОГЛОБИННІҢ ҚИСЫҚ ДИССОЦИАЦИЯСЫ Гемоглобиннің оттегіге ұқсастығы оттегінің ортадағы парциалды кысымына тәуелділігін көрсететін гемоглобиннің оттегіге байланысу үдерісі оттегі тасымалдауының маңызды сипаттамасы болып табылады. Алғашқы болып бұл тәуелділікті Хьюфнера теориялық түрде қарастырды. Гемоглобиннің оттегіге әсер ететін факторлары болады. Осы факторлардың арқасында оттегі тіндік қылтамырларда жақсы беріліп, керісінше қылтамырларда байланысады. Бұл факторларға температура, сутегі иондарының концентрациясы, көмірқышқыл газының парциалды қысымы және эритроцитерде жиналатын 2,3-дифосфоглицерат қосылысы жатады. Температураның көтерілуі кезеңінде гемоглобиннің оттегіге туыстығы төмендейді, оксигемоглобиннің қисық диссоциациясы оңға жылжиды. 12. Қанның газ құрамының тұрақтылығын сақтайтын функционалды жүйе. Артерия қантамырында О2 - 18-20%, СО2 – 52%. , Вена қантамырында СО2 көбірек - 58 %, О2 – 12-24%. Азот –артерия мен венада тек 1%. Газдар қоспа күйінде де, бос ерітінді күйінде де кездеседі. жүктеу/скачать 0,62 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|