Физиология Таладғыштардың морфологиялық-функциялық ерекшеліктер. Сайе
Шартты рефлекстердің жіктелуі. БАЛЖ
жүктеу/скачать 173,46 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Шартты рефлек қалыптастыру ережелері. АРУ
| Шартты рефлекстердің жіктелуі. БАЛЖ
І.Қабылдау белсенділігіне қарай: 1.Экстрарецептивтік-дененің сыртында орналасып,сырттан келген тітіркендіруші әсерлерді қабылдайды.Олар көру,есту,иіс,дәм,түйсіну және температуралық болады. 2. Интерорецептивті-ішкі ағзаларда,тіндерде,қантамырларда болады.Ағзаны механикалық тітіркенгенде,оларда қысым көбейгенде,қанның химиялық құрамы,осмостық қысымы,ішкі ортаның температурасы өзгергенде пайда болады. ІІ.Тиімділігіне қарай: 1.Вегетативтік-тамақтану,жүрек-қан тамыр,тынысалу,жыныс рефлекстері жатады. 2.Аспаптық-бұл рефлекстер негізінен шартсыз рефлектер негізінен туындайды.Аспаптық ісәрекеттің маңызы-организм мен қоршаған ортаның арасындағы байланыстың өзгеруінде.Ол дегеніміз дененің кеңістіктегі ауытқуы немесе ағзаның басқа да денелерге әсері. III.Тітіркендеру түріне байланысты: 1.Табиғи-олар шартсыз тітіркендіргіштердің шын белгілеріне қалыптасады.Мысалға тағамның иісін сезгенде немесе түрін көрген кезде сілекей бөлінеді. 2.Жасанды-әртүрлі талаусыз тітіркендіргіштерге тұйықталатын рефлекстерді айтамыз. IV. Қалыптастыру тәсіліне байланысты: 1. Нақтылы-олар шартты және шартсыз тітіркенгішердің дәлме-дәл сәйкес келу жағдайларында қлыптасады. а) Сәйкес келетін б) Қысқа мерзімді в) Ұзақ мерзімді г) Кешіктірілетін 2.Ілеспелі рефлекстер-нақтылаушы тітіркендіргіш шартты сигналдың әсері аяқталған кезде қосылатын болса пайда болады.Сондықтан да шартты тітіркендіргіш ретінде нақты сигналдың өзі емес,оның іздері жүйкеге әсер етеді.Яғни осы ілеспелі рефлекс мидың қозу және тежелу үдерістерінің арқасында пайда болады. 3.Уақыттық-олар әр түрлі уақыт аралағанда пайда болады.Оны бағдарлап отыратын организмде көптеген ырғақты құбылыстар болады,мысалы:тынысалу,жүректің соғуы,қимыл-қозғалыс,асқорыту сөлінің бөлінуі. Шартты рефлек қалыптастыру ережелері. АРУ Шартты рефлексті қалыптастыру үшін : 1. шартсыз рефлекторлық реакцияны тудыратын, екіншісі - шартсыз (тамақ, ауырсыну тітіркендіргіштері және т.б.) болатын екі тітіркендіргіштің болуы, ал жақындаған шартсыз тітіркендіргіш туралы сигнал беретін (жарық, дыбыс, тамақ түрі және т.б.). .); 2. шартты және шартсыз тітіркендіргіштердің бірнеше рет үйлесуі (дегенмен шартты рефлексті қалыптастыру олардың бірыңғай тіркесімімен мүмкін болады); 3. шартты тітіркендіргіш шартсыз әрекеттің алдында болуы керек; 4. шартты тітіркендіргіш ретінде сыртқы немесе ішкі ортаның кез-келген тітіркендіргіштерін қолдануға болады, олар мүмкіндігінше немқұрайлы, қорғаныс реакциясын тудырмауы керек, шамадан тыс күші болмауы керек және назар аудара алатын болуы керек; 5. шартсыз ынталандыру жеткілікті күшті болуы керек, әйтпесе уақытша байланыс орнамайды; 6. шартты тітіркендіргіштен қозу шарттыдан гөрі күшті болуы керек; 7. бөгде тітіркендіргіштерді жою қажет, өйткені олар шартты рефлекстің тежелуін тудыруы мүмкін; 8. Шартты рефлексті дамытатын жануар немесе адам сау болуы керек; 9. шартты рефлексті дамытуда мотивацияны білдіру керек, мысалы, алиментарлы сілекей рефлексін дамыту кезінде жануар аш болуы керек, ал жақсы тамақтанған жануар бұл рефлексті дамытпауы керек . Берілген жануарға жақын қоршаған орта әсеріне жауап ретінде шартты рефлекстерді дамыту оңайырақ. Осыған байланысты шартты рефлекстер табиғи және жасанды болып бөлінеді. Табиғи шартты рефлекстер табиғи жағдайда шартсыз рефлекс тудыратын тітіркендіргішпен бірге әсер ететін агенттерде дамиды (мысалы, тамақ түрі, оның иісі және т.б.). Барлық басқа шартты рефлекстер жасанды болып табылады, яғни олар әдетте шартсыз тітіркендіргіштің әсерімен байланысты емес агенттер үшін дамыған, мысалы, қоңырауға сілекейлі алиментарлы рефлекс. Шартты рефлекстердің пайда болуының физиологиялық негізі орталық жүйке жүйесінің жоғары бөліктерінде функционалды уақытша байланыстардың қалыптасуы болып табылады. Уақытша байланыс дегеніміз - шартты және шартсыз тітіркендіргіштердің бірлескен әрекеті кезінде пайда болатын мидағы нейрофизиологиялық, биохимиялық және ультрақұрылымдық өзгерістердің жиынтығы. И.П.Павлов шартты рефлексті дамыту кезінде кортикальды жасушалардың екі тобы - шартты және шартсыз рефлекстердің кортикальды көріністері арасында уақытша жүйке байланысы пайда болады деп болжады. Шартты рефлекс центрінен қозу шартсыз рефлекс центріне нейроннан нейронға өтуі мүмкін. Демек, шартты және шартсыз рефлекстердің кортикальды көріністері арасындағы уақытша байланысты қалыптастырудың бірінші тәсілі интракортикальды болып табылады. Алайда, шартты рефлекстің кортикальды көрінісі жойылған кезде, пысықталған шартты рефлекс сақталады. Шамасы, уақытша байланыстың пайда болуы шартты рефлекстің қыртыс асты орталығы мен шартсыз рефлекстің кортикальды орталығы арасында жүреді. Шартсыз рефлекстің кортикальды көрінісі жойылған кезде, шартты рефлекс те сақталады. Демек, уақытша байланыстың дамуы шартты рефлекстің кортикальды орталығы мен шартсыз рефлекстің қыртыс асты орталығы арасында жүруі мүмкін. Шартты және шартсыз рефлекстердің кортикальды орталықтарының ми қыртысын кесіп өту арқылы диссоциациясы шартты рефлекстің пайда болуына кедергі болмайды. Бұл шартты рефлекстің кортикальды орталығы, шартсыз рефлекстің қыртыс асты орталығы мен шартсыз рефлекстің кортикальды орталығы арасында уақытша байланыс орнатуға болатындығын көрсетеді. Уақытша байланысты қалыптастыру механизмдері туралы әр түрлі пікірлер бар. Мүмкін уақытша байланыстың қалыптасуы басым принципке сәйкес жүруі мүмкін. Шартсыз тітіркендіргіштен туындаған қозудың фокусы шартты түрдегіден гөрі әрқашан күшті, өйткені шартсыз тітіркендіргіш жануар үшін биологиялық тұрғыдан әрдайым маңызды. Бұл қозу ошағы басым, сондықтан ол шартты тітіркену ошағынан қозуды алады. Егер қозу кейбір жүйкелік тізбектер бойымен өткен болса, онда келесі жолы ол осы жолдармен өте оңай өтеді («жолды жару» құбылысы), Мұның негізі: қозудың қосындысына, синаптикалық түзілістердің қозғыштығының ұзаққа созылуының жоғарылауына, синапстардағы таратқыш мөлшерінің ұлғаюына, жаңа синапстардың қалыптасуы. Мұның бәрі қозудың белгілі бір жүйке тізбектері бойымен қозғалуын жеңілдетудің құрылымдық алғышарттарын жасайды. Уақытша байланысты қалыптастыру механизмінің тағы бір идеясы - конвергентті теория. Ол нейрондардың әртүрлі модальді тітіркендіргіштерге жауап беру қабілетіне негізделген. П.К.Анохиннің пікірінше, шартты және шартсыз тітіркендіргіштер ретикулярлы түзілістің қосылуына байланысты кортикальды нейрондардың кең активтенуін тудырады. Нәтижесінде көтерілетін сигналдар (шартты және шартсыз тітіркендіргіштер) қабаттасады, яғни бұл қозулар бірдей кортикальды нейрондарда кездеседі. Қозулардың конвергенциясы нәтижесінде шартты және шартсыз тітіркендіргіштердің кортикальды көріністері арасындағы уақытша байланыстар туындайды және тұрақталады. жүктеу/скачать 173,46 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|