Организмнің қызметінің гуморальды және жүйкелік жолымен
гуморальдық реттелу — организмнің ішкі сұйық ортасына (қанға, лимфаға, ұлпа сұйығына) шығарылатын эндокринді бездер немесе жекеленген эндокринді жасушалар гормондары мен биологиялық белсенді заттарының, болмаса ұлпа сұйығында еріген басқадай заттардың әсеріне байланысты мүшелер қызметтерінің реттелуі, яғни организмнің сұйық ішкі ортасының қатысуымен мүшелер қызметтерінің реттелуі.
Жүйке реттеуі – ми мен жұлыннан мүшелерге келетін жүйке импульстарының көмегімен дене қызметін реттеу тәсілі.
Жүйке реттелуінің ерекшеліктері: бұл жүйе орталық және шеткі бөлімдерді қамтиды. Егер дене функцияларының гуморальды реттелуі химиялық заттардың көмегімен жүзеге асырылса, онда бұл әдіс денені біртұтас тұтастықпен байланыстыратын «көлік магистралін» білдіреді. Бұл процесс өте тез жүреді. Қыста ыстық үтікті қолыңызбен ұстағаныңызды немесе жалаңаяқ қарға шыққаныңызды елестетіп көріңіз. Дененің реакциясы бірден дерлік болады. Бұл өте маңызды қорғаныс болып табылады және әртүрлі жағдайларда бейімделуге және өмір сүруге ықпал етеді. Ағзаның туа біткен және жүре пайда болған реакцияларының негізінде жүйке жүйесі жатыр. Біріншісі – шартсыз рефлекстер. Оларға тыныс алу, сору және жыпылықтау жатады. Ал уақыт өте келе адамда жүре пайда болған реакциялар пайда болады. Бұл шартсыз рефлекстер.
7. Қозғыш ұлпалардың түрлері. Тітіркендіргіштердің жіктелуі
Қозғыш ұлпаларға; жүйке,нерв, кейбір без ұлпалары жатады олар; қозу, тыныштық, тежелу күйінде болады.
Барлық тітіркендіргіштерді өз табиғаты бойынша үш топқа бөлуге болады: • физикалық (механикалық, жылу, электр, дыбыс, жарық); -Химиялық (сілтілер, қышқылдар, гормондар, медиаторлар, метаболизм өнімдері және т.б.); • физикалық және химиялық (осмотикалық қысымның өзгеруі, рН, иондық құрам және т.б.). Әрекеттің локализациясына сәйкес ынталандыру сыртқы (иісті заттар, жеңіл) және ішкі (гормондар, биологиялық белсенді заттар) болып бөлінеді
Биологиялық нысандардың реакцияның қоздырғыштың әрекетіне жарамдылық дәрежесіне сәйкес барлық қоздырғыштар жеткіліксіз және жеткіліксіз болып бөлінеді. Биологиялық объекті эволюция процесінде едәуір дәрежеде бейімделді. Мысалы, жарық - фоторецепторлар үшін жеткілікті ынталандыру, барорецепторларға қысымның өзгеруі, қаңқа бұлшықеттері үшін жүйке импульсі және т.б. Жетіспеушілік - бұл дененің арнайы бейімделмеген әрекеті үшін тітіркендіргіштер. Мысалы, жүйке импульсі қаңқалық бұлшықет үшін жеткілікті ынталандыру болып табылады, бірақ бұлшықет электр тогының, механикалық соққының және т.б. әсерінен қозғалуы мүмкін
8. Қоздырғыш тіндердің физиологиялық қасиеттері
Тіндердің жалпы физиологиялық қасиеттеріне мыналар жатады: Қозғыштық - тіндердің бірқатар қасиеттерін өзгерту арқылы тітіркенуге жауап беру қабілеті. Қозғыштық индексі - тітіркенудің шегі. Бұл тіндердің көрінетін реакциясын тудыруы мүмкін минималды тітіркену. Өткізгіштік - ұлпаның қозғышты бүкіл ұзындығы бойымен жүргізу мүмкіндігі. Өткізгіштік индексі - қозу жылдамдығы. Өткізгіштік тіннің қозғыштығына тікелей байланысты: қозу қабілеті неғұрлым жоғары болса, соғұрлым өткізгіштігі соғұрлым жоғары болады, өйткені іргелес тіндердің торабы тез қозғалады. Рефакторлық - бұл тіндердің қозу кезінде қозу қабілеттерін жоғалту немесе төмендету қабілеті. Бұл жағдайда реакция кезінде тіндер ынталандыруды қабылдауды тоқтатады. Рефакторлық абсолютті (кез-келген ынталандыруға жауап жоқ) және салыстырмалы (қозғыштық қалпына келеді, ал ұлпа субресталды немесе супер-шекті ынталандыруға жауап береді). Рефрактерлік индекс (сыну кезеңі) - ұлпаның қозғыштығы төмендейтін уақыт. Сыну кезеңі неғұрлым қысқа болса, ұлпаның қозғыштығы соғұрлым жоғары болады Лабильділік - қозғыш тіннің белгілі бір мөлшерде тітіркенуге жауап беру қабілеті. Лабильділік өзгеру құбылыстарынсыз қолданылған ынталандыру ырғағына сәйкес дәл уақыт аралығында (1 сек) ұлпада болатын қозу толқындарының максималды санымен сипатталады. Лабильділік сыну кезеңінің ұзақтығымен анықталады (сыну кезеңі неғұрлым қысқа болса, соғұрлым икемділік көп болады). Бұлшықет тініне сонымен қатар контрактілік сипатталады. Контрактілік - бұлшықеттің тітіркенуге қарсы қысылу арқылы жауап беру қабілеті.
9.Биоэлектрлік құбылыстарды (Гальвани, Маттеучи) зерттеу тарихы және тіркеу тәсілдері.
Биоэлектрлік құбылыстарды зерттеудің алғашқы әрекеттері 18-ші ғасырдан бастап, балықтардың «электрлік» мүшелерін зерттеу жүргізілген кезде белгілі болды.Галвани, дербес ғылым саласы ретінде электрофизиологияның негізін қалады. 1786 жылы Бoлoн yниверситетінін пpoфессоры Луиджи Гaльвани бақанын, терісі cыдырылғaн, aртқы cирақтарынан жaсалған пpепаpатпен екі тәжiрибе opындады. Бiрінші тәжiрибесiнде, препарaтты шонданай жүйкесі арқылы жез сым ілгекпен балконға ілген болатын. Cонда желмен шaйқалған препарат балконның темір жақтауларына тиеді сол кезде, онын еттері жиырылыда,сол кезде ол бақаның артқы аяқтарынын козғалғанын байкаған. Сонымен Л.Гальвани өзiнiн осы ІІ-тәжірибесінде тірі тиндерде (жүйке мен етте) электр тоғының болатынын және ондағы потенциал айырмашылығы (ток) тінді тітіркендіре алатынын дәлелдеп берді. Одан кейін басқа да ғалымдардың жасаган зерттеу нәтижелері Л. Гальванидің болжамының дұрыс екендігіне толық дәлелдеді және биопотенциалдарды тіркеу әдістерін тапты. K.Маттеучи (1838) гальванометpмен еттің кесілген жері мен кесілмеген жерінде потенциал айырмасы барын, еттің сыртқы беті оң зарядты, ішкі беті (кесілген жері) теріс зарядты болатынын ашкан бoлaтын. Бұл кейін тыныштық тоғы деп аталды. Тагы екиншi тажiрибеде Маттеучи баканын сирактарынан екi жуике ет препaрaтын жacaган болатын,бiрiншiнi шонданaй жуйкесiн aлып екиншiнiн бaлтыр етине салып туйистиредi,екиншi препараттагы жуйкенi тiтiркендiргенде екеуининде балтыр еттерi бiр мезгiлде жиырылганын бaйкaйды жане оcыгaн oрай тiн кoзгaн кезде тыныштык тoгы бaскa тoккa, жaне oл тoк кoзу yрдисине yлaсып жyйкенй бoйлaй жылжып тapлaтынын дaлелдеп берген бoлaтын.
