талшықтары деп нейрон өсінділерін айтады, олардың көмегімен нейрондар өзара және басқа атқарушы жасушалармен байланысады. Жүйке талшықтарыныңфизиологиялыққасиеттері: қозғыштығы – тітіркендіруге жауап қайтарудағы қозу жағдайында болу қабілеті; өткізгіштігі – тітіркендіру әсер еткен жерден пайда болған қозуды ӘП түрінде әрі қарай өткізуі; рефрактерлігі (қозбаушылығы) – қозу кезіндегі жүйкенің қозғыштық қасиетінің уақытша күрт төмендеуі.
Нерв талшықтары бойынша жіктеледі:
1. әрекет ету әлеуетінің ұзақтығы;
2. талшық салу (диаметрі);
3. қозуды жүргізу жылдамдығы.
Жүйке талшықтарының келесі топтарын бөледі:
1. А Тобы (альфа, бета, гамма, дельта) - іс-қимылдың ең қысқа әлеуеті, ең қалың миелинді
қабық, қозудың ең жоғары жылдамдығы;
2. В тобы - миелинді қабығы аз көрінген;
3. С тобы-миелин қабығы жоқ.
23. Нерв талшықтары бойымен қозуды өткізу заңдылықтары.
Жүйке талшықтары бойынша қозу механизмі олардың түріне байланысты. Жүйке талшықтарының екі түрі бар: миелин және миелинсіз. Метаболизм процестері метаболизмсіз талшықтардағы энергия шығынын тез өтеуді қамтамасыз етпейді. Қозудың таралуы біртіндеп өшіп – декрементпен жүреді. Қозудың әдетті мінез-құлқы төмен ұйымдастырылған жүйке жүйесіне тән. Қозу талшықтың ішіне немесе оның қоршаған сұйықтығына пайда болатын шағын айналмалы токтардың есебінен таралады. Қозған және бос емес учаскелер арасында шеңберлі токтардың пайда болуына ықпал ететін потенциалдар айырмасы пайда болады. Ток " + "зарядтан" - " тарайды. Айналмалы ток шығатын жерде na иондарына арналған плазмалық мембжараның өткізгіштігі артады, нәтижесінде мембрананың деполяризациясы болады. Жаңадан қозғалған учаскелер мен көрші бос емес учаскелер арасында қайтадан потенциалдар айырмасы пайда болады, бұл айналмалы токтардың пайда болуына әкеледі. Қозу біртіндеп осьтік цилиндрдің көрші бөліктерін қамтиды және аксонның соңына дейін таралады. Миелинді талшықтарда метаболизмнің жетілуінің арқасында қозу ісінбей, декрементсіз өтеді. Электр тогы талшықтан тек ұсталу аймағында ғана кіріп, шыға алады. Тітіркену кезінде А ұстап қалу аймағында деполяризация пайда болады, осы уақытта көршілес ұстап қалу поляризацияланған. Ұстап қалу арасында потенциалдар айырымы пайда болады және айналмалы токтар пайда болады. Айналмалы токтар есебінен басқа да ұстап қалу қозғалады, бұл ретте қозу сальтаторлық, секіріс тәрізді бір ұстап алудан екіншісіне таралады.Жүйке талшығы бойынша тітіркенуді жүргізудің үш заңы бар. Анатомо-физиологиялық тұтастық Заңы. Жүйке талшығы бойынша импульстерді жүргізу, егер оның тұтастығы бұзылмаған жағдайда ғана мүмкін болады. Қозудың оқшауланған Заңы. Перифериялық, жұмсақ және жұмсақ емес жүйке талшықтарында қозудың бірқатар ерекшеліктері бар. Перифериялық нерв талшықтарында қозу тек нерв талшығының бойымен ғана беріледі, бірақ бір нерв бағанасында орналасқан көршілес адамдарға берілмейді. Жұмсақ жүйке талшықтарында оқшаулағыштың рөлін миелинсіз қабық орындайды. Миелин есебінен меншікті кедергі артады және қабықтың электр сыйымдылығының азаюы болады. Массасыз нерв талшықтарында қозу оқшауланған беріледі. Екі жақты қозу Заңы. Нерв талшығы жүйке импульстерін екі бағытта – орталық және ортадан тепкіш жүргізеді.
24. Нерв талшықтарының физиологиялық қасиеттері.
Жүйке талшықтарының қасиеттері. Нерв импульстерін жүргізуді жүзеге асырады. Нерв талшықтары миелинді және миелинсіз болып бөлінеді. Миелин талшықтары қозғалыс нервтерінде, ал миелинсіз — вегетативтік жүйке жүйесінде басым. Нерв талшықтарынан нервтер немесе нерв бағаналары қалыптасады. Нервтің құрамына миелин және миелинсіз талшықтар кіреді. ОЖЖ-да рецепторлардан қозуды жүргізетін жүйке талшықтары афференттік деп аталады, ал ОЖЖ — дан атқарушы органдарға қозуды жүргізетін талшықтар эфференттік деп аталады. Нерв талшығы белгілі бір физиологиялық қасиеттерге ие: қоздырғыштығы, өткізгіштігі және лабильділігі. Жүйке талшығы өте төмен шаршаумен сипатталады. Бұл нерв талшығы бойынша әсер етудің бір әлеуетін жүргізген кезде иондық градиенттерді қалпына келтіру үшін АТФ-ның өте аз мөлшері жұмсалады.. Жүйке талшықтарының физиологиялық қасиеттері: 1) қозу – тітіркенуге жауап ретінде қозу жағдайына келу қабілеті; 2) өткізгіштігі – барлық ұзындығы бойынша тітіркену орнынан әсер ету әлеуеті түрінде жүйке қозуын беру қабілеті; 3) рефрактерлілік (тұрақтылық) – қозу процесінде қоздырғыштықты уақытша күрт төмендету қасиеті. 4) лабильность – белгілі бір жылдамдықпен тітіркенуге әрекет ету қабілеті. Лабильділік белгілі бір уақыт кезеңінде (1 с) қозу импульстерінің ең көп санымен әсер ететін тітіркену ырғағына дәл сәйкестікте сипатталады.
25 Введенский парабиозы, оның кезеңдері, Теориялық және пратикалық медицинада маңызы
Парабиоз-бұл өмірлік іс-әрекеттің қайтымсыз бұзылуына себеп еткен агенттің іс-әрекетін тереңдету және күшейту кезіндегі қайтымды өзгеріс-өлім. Кезеңдері:
1. Провизорлық немесе теңестіруші: альтерацияның бастапқы фазасы, нервтің ырғақты импульстерді жүргізуге қабілеттілігі төмендейді.
2. Парадоксалды фаза: нервтің қалыпты нүктелерінен шығатын күшті қозулар, бұлшықетке есірткілік учаске арқылы берілмейді немесе тек бастапқы қысқартуларды тудырады.
3. Тежегіш фазасы: парабиоздың соңғы сатысы. Нерв қозу қабілетін толығымен жоғалтады.
Парабиоздың енгізілген теориясы [Введенский Н. Е., 1901] - қозудың тежелуге ауысуын сипаттайтын төменгі лабильділік сатысындағы сыртқы агенттердің әсерінен нерв тінінің қызмет етуінде бөлектеу. Парабиоздың Введендік теориясы жоғары жүйке қызметінің теориясының (см.) ухтомдық доминант теориясын және физиологиялық Павловты құруда маңызды рөл атқарды, гипноздың мәнін түсіну үшін бірқатар психопатологиялық құбылыстардың патофизиологиялық түсініктемесі үшін тартылады
26. Синапстар, ультрақұрылымы. Физиологиялық қасиеттері
Синапс-қоздыруды бір қоздырғыш жасушадан екіншісіне беруді қамтамасыз ететін мамандандырылған құрылымдар.Синапс жеке жасушалар арасындағы функционалдық байланысты қамтамасыз етеді. Нейронда үш функционалдық бөлім бар: сом, дендрит, аксон. Сондықтан нейрондардың арасында барлық мүмкін байланыс комбинациялары бар. Жіктелуі.
1) тиісті құрылымдарға орналасқан жері мен тиесілігі бойынша: - перифериялық және орталық; 2)әсер ету механизмі— қозғаушы және тежегіш;
3) сигналдарды беру тәсіліне— химиялық, электрлік, аралас.
4) химияны беру— холинергиялық, адренергиялық, серотонинергиялық, глицинергиялық жүзеге асырылатын медиатор бойынша жіктейді. және т. б.
Құрылысы:Синапс келесі негізгі элементтерден тұрады: * Пресинаптикалық мембраналар •Постсинаптикалық мембраналар; * Синаптикалық Саңылау.
Қасиеті; Сигналдарды өткізеді және оларды өңдеп өзгертіп отырады. Синапстер нейрондардың бір-бірімен қатысына мүмкіндік туғызып, нерв жүесінің, ми қызметінің үйлесімділігін қамтамасыз етеді.
27 Нерв-бұлықет синапсында қозуды өткізу механизмі
Жүйке-бұлшықет түйіні - бұл қаңқа бұлшықет талшығында орналасқан нерв аяқталуы. Бұл синапстағы нейротрансмиттер ацетилхолин болып табылады.Бұл синапста жүйке импульсі бұлшықет тінінің механикалық қозғалысына айналады.
НЕЙРОМ-БҰЛЫШЫҚ СИНАПСЫ АРҚЫЛЫ ҚОЗУДЫ БЕРУ КЕЗЕҢДЕРІ
I. Электрлік сигналдың химиялық сигналға айналуы:
1) Әрекет потенциалы (АП) пресинаптикалық терминалға беріледі;
2) Пресинаптикалық мембрананың деполяризациясы және Са2* каналдарының ашылуы;
3) Са2* иондары пресинаптикалық терминалға түседі;
4) Көпіршіктердің ферментативті деструкциясы және экзоцитоз арқылы медиатордың синапстық саңылауға шығуы (бір ПД медиатордың 200-300 квантының бөлінуін тудырады);
5) Ацетилхолин (ACh) постсинапстық мембранадағы рецепторлармен (N-холинергиялық рецепторлармен) әрекеттеседі.
II. Химиялық сигналдың электрлік сигналға айналуы:
1) Na* арналарының ашылуы және Na* жасушаға концентрация және электрлік градиент бойымен түседі, ал K* концентрация градиенті бойынша жасушадан шығады. Жасушаға түсетін Na+ ағымы басым;
2) Постсинапстық мембрананың деполяризациясы - жүйке-бұлшықет синапсында соңғы пластинкалық потенциал (ЭПП) деп аталатын қоздырғыш постсинапстық потенциал (ЭҚПП). EPSP жоғары амплитудаға ие (30-40 мВ), ол деполяризацияның критикалық деңгейінен асып түседі, миоцитте әрекет потенциалын тудырады және бұл әрекеттің әлсіреусіз таралуын, кейіннен бұлшықеттің жиырылуын тудырады.
3) Артық медиатор ацетилхолинэстераза арқылы холин мен ацетатқа дейін жойылады.
28. Нерв-бұлшықет аппараты қызметінің бұзылыстары дамуының физиологиялық механизмдері
Жүйке-бұлшықет синапсындағы қозудың физиологиялық механизмін біле отырып, бұл процестегі бұзылулардың ықтимал механизмдерін елестету оңай.
Жүйке талшығы бойымен қозуды өткізуді тежеу. Егер жүйке талшығының морфологиялық (зақымдануы) немесе функционалдық тұтастығы бұзылса, қозу пресинапстық қабықшаға жетпейді және қозу синапсқа берілмейді. Жүйке талшығының функционалдық тұтастығының бұзылуына мысал ретінде жергілікті анестетиктердің әсері жатады, қолданған кезде анестезия аймағындағы сезімталдық төмендейді немесе жоғалады.
Ацетилхолин синтезінің бұзылуы. Жүйке-бұлшықет синапсында патогендік токсин пресинаптикалық терминалда ацетилхолиннің синтезін басады, синапстық саңылаудан холиннің қайта қабылдануын тежейді.
Медиаторларды босатудың бұзылыстары. Са2+ жасушадан тыс концентрациясы айтарлықтай төмендегенде химиялық синаптикалық беріліс бұзылатыны белгілі.
