Фразеосемантика
жүктеу/скачать 2 Mb. Pdf көрінісі
|
Пікір жаз андар филология ылымдарыны докторы, профессор Г. Е.
| Авакова Р.А. Фразеосемантика
88 • Дәуіттің қоржынындай Сүйлеймен жүзіндей Мұсаның асасындай Діни ұғымда үш пайғамбардың үш заты кереметке ие болған [І.К. Кеңесбаев, 1977; 14 б.]. Дәуіт (Давид) – өте ұзақ жасаған, ақылы мен күші сай ерекше жаратыл- ған жан деп суреттейді. Адамның өмірін, мінез-құлқын, табиғатын реттеуші «қасиетті» діни кітаптар осы Дәуіт пайғамбар арқылы жаратылған деседі. Қасиетті кітапты Дәуіттің қоржынындай деп атаған. Сүйлеймен (Соломон, еврейше Шеломо) – Дәуіттің ұлы, мейірімді, да- нышпан патша болған, жердің бағытын, құстардың тілін білген. Алланың әмірімен оған Жындар қызмет етіп, су астынан асыл тастар жинаған. Су патшасы Сүлейменнің алты қырлы жұлдыз пішіндес, бет жағында «бәрі де өтпелі» деген жазуы бар, қолынан келмейтіні жоқ, сиқырлы, мөрлі жүзігі болыпты-мыс. Кейбір аңыздар, Сүлеймен жүзігінде жазылған, ауызға алып айтылмаған Алланың құдіретті, өзгеше енсімі тек соған мәлім болыпты- мыс [Н. Төреғұлов, 1994; 612 б.]. Шайтан Сақыр жүзікті алып қойып, Сүлеймен сиқырынан ада болады. Тіліміздегі «жүзігі барда Сүлеймен, жүзігі жоқта сүмірейген» деген мәтел осыған байланысты туса керек. Аңызда Сирия мен Палестинадағы керемет архетиктуралық құрылысты Сүлейменнің жындары тұрғызғандығы айтылған. Бұдан басқа су патшасы Сүлейменнің сиқырлы айнасы, кілемі, үстелі де болған. Мұса (Мойсей, еврейше – Моше) – Құранда айтылған Алланың елшісі, «Бес кітапты» жазған. Мұса пайғамбардың жылан бейнелі таңғажайып сиқырлы асатаяғы болған, соның құдіретімен он екі бұлақтың көзін ашып, шөл даланы суға толтырған. Мұсаның асасындай деген тіркес «қиюы келмей, орындалмай тұрған істі» қиюластырып, тез орнына келтіру мағынасында қолданылады. Құранда Мұса пайғамбар туралы әңгімелер өте көп, көбінесе, оны батыр, сиқыршы, қорғаушы, ақылды деп суреттеген [Мифологический словарь, 1991; 371 б.]. • Нұқтың кемесі Нұқ – Інжілде Ной деп аталатын христиан дінінің пайғамбары. Аңызда дүниені топан су қаптап кеткенде, Нұқ алып кеме жасап, ішінде тіршілік иелерінің әрқайсысынан тұқым алып, тіршілікті аман сақтап қалғандығы туралы айтылады. Нұқтың кемесінің тоқтаған жері туралы да даулы мәселер баршылық. Дегенмен, біз сенетін аңызда Қазығұрт тауына келіп іліккенін, тіршіліктің жалғасы Нұқтың сақтап қалған хайуанат-жәндіктерінен баста- латыны баяндалады. «Қазығұрттың басында кеме қалған Ол киелі болмаса, неге қалған 89 Фразеологизмдердің бейнелік және танымдық семантикасы 89 Ішінде екі қозы болған екен Шопан ата деген сөз содан қалған», – деп ары қарай Зеңгі баба, Қамбар ата, Ойсыл қара туралы өлең шумақтары халық жадында қалып кеткен. • Ескендірдің қос мүйізі Бұл тіркес «іште жатқан шер, құпия, сыр» ұғымында жұмсалады [І.К. Кеңесбаев, 1977; 177 б.]. «Бұл жұрт Ескендірді біле ме екен» дегендей ежелгі дүниенің аса ірі қолбасшыларының бірі ІІ Филипптің ұлы Аристотельдің шәкірті, Шығыста Ескендір Зүлхарнайын (арабша – екі мүйізді [Мифологический словарь, 1991; 22 б.] атанған, есімі Низами поэмасы арқылы мәшһүр болған, Алек- сандр Македонский. Оның «екі мүйізді» деп аталуы екі тұлымы немесе тәжінде екі мүйізі болғандығы, не Египет патшасы қос мүйізді Амонға ұқсатуынан алынған деген жорамал бар. Аңызда Ескендірдің шашын алатын шаштараздың басын алып отырғандығы баяндалады. Күндердің бір күнінде шаштараз ешкімге айт- паймын деп ант-су ішіп тірі қалады да, құпия сыр ішіне симай, қамыстың арасына барып: «Ескендірдің қос мүйізі бар», – деп сыбырлайды. Бұл құпия кейін сол жердегі қамыстан жасалған сыбызғыдан елге тарап кетеді. Шығыс халықтарының түсінігінде: адамға біткен мүйіз – аса бір ерекшеліктің, бақыттың айғағы іспетті. Осыған байланысты қазақта «қане, жүктеу/скачать 2 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|