Ңг Жоғары оқу орындарының Кауымдастыгы
ЖАНУАРЛАР ӘЛЕМІНІҢ ЖҮЙЕСІ
жүктеу/скачать 23,02 Mb. Pdf көрінісі
|
Жануар кітап
| ЖАНУАРЛАР ӘЛЕМІНІҢ ЖҮЙЕСІ
Жер жүзіндегі жануарлар түрлерінің жалпы саны 2,5 миллионная асады және жыл сайын жануарлардың жаңа түрлері сипатталып жазылуда. Жануарларды топқа бөліп жіктемесе, оларды зерттеу қиынга соққан болар еді. Жануарлар әлемінің әр түрлілігіне байланысты олардың ұқсастық белгісіне не арасындагы айырмашылыгына қарай систематика жануарларды таксондарга бөледі: тип, класс, отряд, тұқымдас, туыс, түрге. Ең кіші таксон “түр” (species). Әрбір түрге екі сөзден тұратын латынша аты берілген. Бірінші сөз зат есімі туыстың аты, екінші сөз сын есімі - түрдің аты. Туыс аты түр атының алдынан үлкен әріппен жазылады. Осылай атау қосарлы немесе бинарлы номенклатура делінеді. Бинарлы номенклатураны швед ғалымы Карл Линней “Табигат системасы” (1735) деген еңбегінде ұсынған. Қазіргі кезге дейін түрлерді қос атпен атау сақталынып келеді. Мысалы, Euglena viridis жасыл эвглена, Fasciola hepatica бауыр сорғыш, Locusta migratoria көкқасқа шегіртке, Musca domestica үй шыбыны. Бір-біріне өзара жақын түрлердің тобы - туысқа (genus) жіктелінеді, жақын туыстар тобы тұқымдасқа (familia), жақын келетін тұқымдастар отрядқа (ordo), отрядтар класка (classis), кластар - типке (phylum) біріктіріледі. Осындай жүйелеу топтарына аралық таксондар да қосылады. Мысалы, типке тип тармағы, класқа - класс тармагы, отрядқа отряд тармагы, тұқымдаска тұқымдас тармагы, туысқа туыс тар магы және түрге түр тармагы. Бұдан басқа класс үсті, отряд үсті, тұқымдас үсті, т. б. таксондар қосылады. Жануарлардың ірі клас- сификациялық бірлігі тип, ғасырлар бойы дамыған филогене- тикалық системаның жогарғы белгісі. 19 ОМЫРТҚАСЫЗДАР ЗООЛОГИЯСЫ Қазіргі кезде жануарлар дүниесін мынандай 23 типке бөледі: 1. Саркомастигофора типі - Sarcomastigophora 2. Споралылар типі Sporozoa 3. Книдоспоридиялар типі Cnidosporidia 4. Микроспоридиялар типі Microsporidia 5. Кірпікшелілер немесе Инфузориялар типі Сііорһога 6. Тақталылар типі Placozoa 7. Губкалар типі Spongia 8. Ішекқуыстылар типі Coelenterata 9. Ескектілер типі Ctenophora 10. Жалпақ құрттар типі - Plathelminthes 11. Немертиналар типі - Nemertini 12. Жүмыр құрттар типі - Nemathelminthes 13. Скребнилер типі Acanthocephales 14. Буылтық құрттар типі - Annelida 15. Буынаяқтылар типі Arthropoda 16. Онихофоралар типі Опусһорһога 17. Моллюскалар немесе жұмсақ денелілер типі - Mollusca 18. Қармалауыштылар типі Tentaculata 19. Тікентерілілер типі Echinodermata 20. Погонофоралар типі - Pogonophora 21. Қылтанжақтылар типі Chaetognatha 22. Жартылай хордалылар типі Hemichordata 23. Хордалылар типі Chordata Жануарлар типтерін даму ерекшеліктеріне, денесінің құрылым айырмашылығына, зерттеу әдістеріне қарай екі бөлімге бөледі. Бірінші типтен бастап 23-ші типке дейінгі омыртқасыз жануарлар, ал 23-ші хордалылар типі омыртқалы жануарлар. Жануарлар дүниесі типтерден де жоғары ірі топтарға жіктеледі. Типтерді топтастыру олардың ортақ құрылымын, деңгейін, арасындағы морфофизиологиялық, филогенетикалық байланыстарын көрсетеді. Оның схемасы 1- суретте берілген. Жануарлар дүниесі Zoa (Animalia) екі дүние тармағына бөлінеді: Protozoa -бір клеткалыларға және Metazoa көп клеткалыларға. Pro tozoa тармағына қарапайымдылардың бес типі жатады: Sarcomastigophora, Sporozoa, Cnidosporidia, Microsporidia, Ciliophora. Қарапайымдылар бір клеткалы, ядролы, эукариотты жәндіктер, физиологиялық жағынан алғанда, олар өз алдына жеке организмдер, өйткені барлық жануарларға тән: қозғалу, ас қорыту, зәр шығару, 20 ОМЫРТҚАСЫЗДАР ЗООЛОГИЯСЫ тыныс алу, зат алмасу, көбеюі, дамуы т. б. қызметтерді атқарады. Көп клеткалылар (Metazoa) үлкен үш бөлім үсті топқа бөлінеді: фагоцителлозоа Phagocytellozoa, алғашкы қарапайым көп клеткалылар. Бұл топқа тақталылар Placozoa типі жатады. Екінші бөлім үсті төменгі сатыдағы көп клеткалылар - Parazoa. Оларда жүктеу/скачать 23,02 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|