Г. К. Кенжебаев ҚазаҚстан тарихынан әңгімелер Жалпы білім беретін 11 жылдық мектептің 5-сыныбына арналған оқулық
Кенесары Қасымұлы бастаған көтеріліс
жүктеу/скачать 6,79 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Кенесары Қасымұлы
| 4. Кенесары Қасымұлы бастаған көтеріліс.
Отаршылдыққа қарсы күрес жалғаса берді. 1837–1847 жылдары Кенесары Қасымұлы бас- таған көтеріліс болып өтті. Кенесары Қасымұлы (1802–1847) – даңқты қол бас шы, мемлекет қайраткері, білікті дипло- мат, батыр адам болған. Ол Абылай ханның немересі еді. Әкесі Қасым сұлтан – Абылай ханның отыз ұлының ең кенжесі. Кене сары Қасымұлы Қазақ станды Абылай ханның ке зіндегідей Ресейге тәуелсіз жеке мемлекет ету үшін күресті. Кенесары хандық бас қаруды қал пына келті руге бар кү шін салды. Көте рі ліске үш жүздің қазақ тары қатысып, бү кіл Қазақ- стан же рін қам тыды. Кенесары жауын гер- лерінің саны күннен-күнге ар тып, әскер саны 20 мың адам ға жетті. Күреске түрлі ұлт өкілдері: қазақ, орыс, өз бек, қырғыз, поляктар және басқалар да қатысқан. Кене- сары әскерді жүздік, мың дық тарға бө- ліп, қатаң тәртіп орнатты. Кө теріліске үш жүздің бел гілі батырлары: Ағыбай, Иман, Жоламан, Сұран шы, Бұхар бай, Байсейіт және бас қалары белсене қатысты. Хан Кене Сырым Датұлы бас та- ған ха лық-азаттық қоз- ғалыс өткен аумақты картадан көрсет. Исатай Тайманұлы мен Махамбет Өтемісұлы бас та ған халық- азаттық көтеріліс қамтыған жерлерді картадан көрсет. Кенесары Қасымұлы басқарған ұлт-азаттық көте ріліс қандай аудан дарды қамтыды? 113 Кенесарыны үш жүздің ықпал ды билері мен сұлтандары қолдап, 1841 жылы Қазақ хан- дығының ха ны етіп сай лады. Уақытша болса да Қазақ хандығы қалпына келтірілді. Кене- сары елді басқару ісінде бір қатар жаңалықтар енгізді. Хан кеңесін құрды. Кенесары Қазақ хандығының соңғы ханы болды. Патша Кенесарыға қарсы түрлі айла-амал- дарды қолданып, әскерін күшейтті. Күш тең емес болатын. Қазақтың садақ, қылыш, қарапайым мылтығына қарсы патша әскері винтовка мен зеңбіректен оқ жаудырды. Көтеріліс жеңіліс тапты. Бұл 10 жылға созылған, Қазақстан жерін түгел қамтыған, отаршылдыққа қарсы бағытталған ірі көте- ріліс еді. Ол жеңіліске ұшырағанымен, Қазақ- стандағы патша үкіметінің саясатына ауыр соққы болды. Отаршылдыққа қарсы көте- рілістер өрістей берді. Бұдан кейін де Жанқожа Нұрмұхамедұлы, Есет Көтібарұлы, т.б. бастаған көтерілістер болып жатты. Отарлау дегенді қалай түсінесің? Сырым Датұлы қандай адам еді? Ол бастаған қозғалыстың қандай нәтижесі болды? Исатай мен Махамбет бастаған көтерілістің шығу себептері неде? Көтеріліс нелік тен жеңіліске ұшырады? Кенесары Қасымұлы не үшін күресті деп ойлайсың? Кенесары мен Исатай қандай істерімен тарихта қалды? Аталған көтеріліс- тер дің бір-бірінен ұқсастығы мен айырмашылығы неде? «Кене хан орта бойлы, тарамыс денелі, жуан мойын, қараторы, қағілез жүзді кісі еді. От шашып тұратын қызарыңқы, қыран көзді еді, мұрты, жирен-қоңыр түсті қалың шоқша сақалы болатын. Аз сөйлейтін, өзін байсалды да сұсты ұстайтын, барынша тектілік байқалатын… Кенесарының сырт келбеті елден ерек- ше көрінбейтін, алайда оны өзгелерден бөлектетіп тұратын сыртқы көрінісі емес еді. Кенесары Қасымұлының мінезіне тән күрделі де нақ өзіндік қасиеті – оның өз мемлекетін құру жолындағы жоғары идеяны көздеген құштарлық еді». Уәлиханов Е.Ж. Кенесары. – М., 2004. 25-бет. жүктеу/скачать 6,79 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|