Г. К. Сатыбалдиева а в т о р л а р
Адам және оның денсаулығы атты пэнніц
жүктеу/скачать 9,38 Mb. Pdf көрінісі
|
| 8.4. Адам және оның денсаулығы атты пэнніц
маз.муны мен күрылымы және түсіндіру әдістері Пәннің мазмүнын саралаудағы басты талаптардыц бірі - онын биология ғылымы мен озара байланысын және оның даму денгейіне каран күрастыру. Сондыктан да пәннің мазмүны мен мағынасын талдауда, әсіресе теорияларды, зандарды, ғылыми де- ректсрді оның ғылыми жағын есксрс отырып, түсініктілік жақта- рын да камтып карайтын болсак, биологиялық түсініктерді тсрсң ашып анықтап көрсету үлкен рол аткарады. Сондыктан да пәннің мазмүнын арттыру үшін, сол ғылымның даму децгейін барлык уақытта есепке алып отырған жөн. Мектеп окушыларының білім жүйслігін арттырудыц әдіс- намалык шартынын бірі, әсіресе жоғарғы сьгныптарда ғылыми мағлүматтардын барлык элементтерінің біртүтастығын (фактіле- рі, принциптсрі, зандылыктары, т.б.) сактай отырып, мазмүндау болып табылады, Осы жағдайда орындаудың еп бірінші кспілі ғылыми теория немесе білім жиынтығы әдіснама мен дүние тану көзқарастарының, дүниенің көрінісі және практика арасындағы байланыстарды біріктіруші. Бірақ та көптеген биологиялык оқулықтар мсн оку күралда- рында теория жайында мәселелердің мазмүны айтылғанмен де, былайша айтканда, көптеген түсініктер мен заңдылыктар жоба- лап түсіндірілгенмен, долелдерін ерскшс бөліп алып калыптас- тыру нашар көрсетілгсн. Теориянын логикалык күрылысы ай- кындалынбаған, комескі. оку материалдары бір жүйелігі жоқ, ретсіз жасалынған. Мысалы, окулыктағы шартты рефлекстіц түзілуі жайлы моліметтер, аз ғана көрсетіліп, оның пайда болу механизмі кен түрде ашылмаған, оның даму сатылары эволю- пиялық түрғыдан Караганда адамнан баска топтарға жататын ор- ганизмдерде калай деген сүрактарға және тағы да баска сырлар толык ашып аныкталмаған. Осындай кемістіктер понніц баска да тарауларында, мысалы, зат және энергия алмасу, жоғарғы жүйке жүйесі жайлы И.П. Павловтын ілімі, т.б. кездеседі. Мүшелср мен мүшелср жүйссінің ырғакты кызметі болуы үшін, оған оны реттеп отыратын жүйке және гуморалдык рет- 174 ♦ теуді түсіндіру үшін, алдымсн, жүйке жүйесіиіи күрылысымен таныспай о і і ы ң реггеу механизмін түсінуі қнын. Мысалы, кез келген жүйке ішкі мүшелердін, жүректіц кызметін рсттейді, сол үшіи жүйкенің қүрылысын, шығу тегін білмсй. оның қызметін, нсмесе гуморалдык реттеу мен жүйке регтеуінін арасында кан- дай айырмашылыктар барын түсіне алмайды. Организмдердің эволюциялық дамуы барысында осы реттеу үдерісінің кайсысы бүрын пайда болды. Әрине, осындай мәселелерді түсіндіру үшін әуелі ең карапаііым, жеңіл жактарымен таныстыра келіп, оны әрі қарай күрделендіріп карастырған жөн. Әрбір фактілердіц, түсініктердің мағынасын түсіндіре оты- рып, оның баска да бір фактілсрмен байланысын аныктай оты- рып, мазмүндауды сактаған жөн. Адам және оиың денсаулығы дегеи курс біриешс пэндердін негізімен жинакталып жасалынған. Ол анатомия, физиология жо пе гистология, сонымен катар медицина жэнс гигиена тараула- рындагы мәліметтерді пайдаланады. Сонымен катар бүл курстын қүрамына цитологиянын, молекулалы бнологияныи, генетика- ның, эволюцияныи, дене шыныктыру жэне биология гылымы- нын тарихи дамуынан аз да болса моліметтер бсрілген. Бірак та оку күралынын негізгі жопе басты мазмүны физиология, анато мия жэне денсаулыкты сактау немесе гигиена болып саналады. Адам организмінің күрылысы жоне тіршілік кызметі, оның пішінінің біртүтастығы жайлы, жүйке жэне гуморалдык жүйеле- рі аркылы бірігуінін нәтижесі, сырткы қоршаған ортамен гығыз байланысты болуы, ағзада озгсрістср болатындығы жайлы оку- шыларға ғылыми мағлүматтар бсріледі. Оку күралынын алдына қойған басты максаттарының бірі - окушыларға дағдыландыру жәпе шебсрлігін артгыруга көмек көрсегуші проблемаларды корсету. Оку күралынын басында кіріспе түрінде анатомия, физиоло гия понініц максаты мен міндеті жоне манызы жайлы мэлімет- термен бастай отырып, әркайсысының даму тарнхына және оны дамытудағы зсрттеуші гылымдардыц енбсктері мен омірбаянына кыскаша моліметтерді келтірдік. Келесі такырынта адам организ- міне жалиы сипаттама берс отырып, окушылардын биологнядан 8-тарау. Мсктеп биологиясының тарау.іары. Мазмуиы мси... алдыңғы өткен курсынан алған білімдерін сараптап, сынақ сүрақ- тарына өзбетінше жауап дайындауға мән берген жөн. Ал енді қанныц күрамы, оның маңызы, канның үюы жоие канның топтарына келетін болсак, көптеген материалдар өте қа- рапайым, фактілсрі мсн мысалдары аз, оқушыларды онша кы- зыктыра бермейтін мағлүматтармсн бсрілген. Алдымен, канның маңызына жеке-жеке тоқталатын болсақ, біріншідем, қан организмнің ішкі оргасы, екіншіден, қан тасы- малдау қызмсті, үшіншіден, қорғаиыш қызметі, төртіншіден, де- недегі жылуды реттеп, бір түрақты мөлшерінде үстап түрады. Бүл жерде тагы да бір айта кететін мәселе, қан барлык тірі организм- дерде бірдей емес деп токтала келіп, қанның қүрамына олардыц клеткаларының атқаратын кыз.меті жайлы сипаттама береміз. Қапды топка бөлудс ғалы.мдар канша прииципке сүйенген, неге кез келген канды бір-біріие күя беруге болмайды. Резус-фак тор жайлы оның ашылу тарихына қыскаша тоқтала келіп, оны ец алғаш тапкан ғ&тымдар жайлы, резус-фактордың нәтижссі неге әкелді, оның емдеу жолы бар ма деген коптеген сүрактарға нак- тылы мысалдармен окушыларға тапсырма береміз. Оку күралын мазмүндаудағы тағы да бір айта кететін ерекше- ліктерінің бірі окушыларға экологиялык білім және тәрбие беру жактары на көңіл бөлінген. Сондыктан да пәннің мазмүнын ка- лыптастырумен катар сол тақырыпка сәйкес экологиялык түсі- ніктерді де колдануды ойластыру керек. Бүл пәнде экологиялык түсініктерді басты скі түрде беру ко- лайлы. Бірінші - коршаган орта жәнс оның факторлары, екінші — адам экологиясы жайлы. Сондыктан да бүл пәнде кездесетін тү- сініктер «қоректік тізбек», «заттардың табиғаттағы айналымы», «биогеоценоз», «мәдени биогеоценоз», «биосфера», «ноосфера», «антрофогендік фактор», «мониторинг», «адам», «социалды эко логия» жоне т.б. Пәндегі экологиялык түсініктерді дамытудын аркасында пэн- нің мазмүнын күшейту арқылы адамиын биологиялық түр есе- біндегі моні жоне сонымен катар оның әлеуметтік жағдайларды коршаган ортамен тығыз байланысты болатындығын ерекше ата- ған жөн. 8.4. Адам жәнс оның дснсаулыгы атты поішіц мазмүиы мсн... ♦ 17.5 Бүг інг і таңда адамзат баласы биосферада ен бір үстемдік ету- ші. соидықтан онын да.муына ен бір жауап беруші адам деп ссеп- тследі. Адам жонс биосфера кезені - эволюциялык циклді түйык- таушы, соның нэтижесінде адам экологиялық зерттеу жүйесіндегі ен басты түлға түрінде болатындығы ашып корсстіледі. жүктеу/скачать 9,38 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|