Газет 2005 жылдың 28 Қазанынан бастап шығады

МЕНШІК ИЕСІ:

С.Торайғыров 

атындағы Павло-

дар мемлекеттік 

университеті

Редактор: 

Жанар Елешова

Дизайнер: Е. Абенов

Жауапты хатшы: Н. Рабилова

Тілшілер: А. Тилей, Н. Рабило-

ва, А. Ерманат, М. Сүлейменов.

Ақылдастар алқасы:  

Қ. Алдабергенов, Ж. Бижан, 

А. Тойшыбайұлы, Р. Торпищева.

Редакция мекен-жайы:

Павлодар қ., Ломов көшесі, 64, 

каб.427-А, тел.673648

• ГАЗЕТ  Қазақстан Республика сы ның 

Мәдениет және ақпарат ми нистр -

лігінде есепке алынып (04.12.2008), 

ол туралы №9722-Г куә лігі берілген.

• ГАЗЕТ бетіндегі автордың 

мақала лары, хаттары редакция ның 

көзқарасын білдірмейді

• Таралым «PrimaLux» баспасында 

басылған. Мекен-жайы: Екібастұз 

қаласы, Әуезов көшесі, 15. Тел: 

8 (7187) 75-50-44.

• ГАЗЕТ айына бір рет шығады, 

таралымы 500 дана.  

Тапсырыс № Г15-3213

8

Демал

 



ШЕШЕНДІК СӨЗ

 



ӨЗІҢДІ ТАНЫ

Бүгінгі санда қазақтың данышпан айтыскер ақыны, жыршы Сүйінбай Аронұлының ақындық жолға қалай 

түскені туралы баяндап көрмекпіз.

Сүйінбай Аронұлы Алатаудың аса сұлу 

бетбауыр  бөктеріндегі  Алматыға  тиіп 

тұрған Қарақыстақ ауылының Бұлақ деген 

жерінде 1815 жылы туып, 1898 жылы 83 

жасында  дүние  салған.  Болашақ  даңқты 

жырау  жасында  жоқшылық  тауқыметін 

көп тартқан. Жастай жетім қалып, байдың 

малын  бағып,  күн  көрген.  Ол  туралы 

өлеңдерінде  ақынның  өзі  де  айтады. 

Ал  ақын  Кожахмет  Тұрлыбайұлы  бір 

өлеңінде:

Сүйінбай он жасында қалды жетім,

Жылаумен секпіл басқан екі бетін.

Жетімді жетілдіріп, жүйрік еткен

Алланың көрмеймісің құдіретін, –

деп,  Сүйінбайдың  бала  кезі  туралы 

нақты  дерек  келтіре  отырып,  жетім 

баланың  ақындық  өнердің  шыңына 

шырқағандығына  таңданады.  Белгілі  бір 

адамның  бойындағы  басқаларда  жоқ 

ерекше қасиеттері, соның ішінде ақындық 

өнері  туралы  да,  халық:  «тұқымында 

бар»,  «өлең  (ақындық)  қонған»  дейді. 

Мұның  мәнісі:  тегінде  –  аталары  немесе 

нағашыларында  бар  ақындық  түптің-

түбінде  ұл-қыздарының  біріне  көшеді 

дегенді  білдіреді.  Сүйінбайдың  13-14 

жасында шығарған «Түс» деген өлеңінде 

осындай  ойға  бастайтын  құбылыс 

жайында  сөз  болады.  Шүйбек  деген 

байдың  қойын  бағып  жүргенде,  бір  күні 

түс көріп, ұйқысынан өлеңдетіп оянғанын 

ол қожайынына былайша баяндайды:

Атыңнан айналайын Қызыр бабам,

Түсімде таңға жуық келді маған.

Білмеймін «өлең» – деді, «көген» –деді,

Сайрауық құстар келіп төнді маған.

Менің тұр қолды-аяққа тұрғым келмей,

Қойды ғой қойыңа да қырғын келмей!

Аузымнан түйдек-түйдек шыққан сөзді

Не дейін сөз кестесі – өлең демей?!

Сен маған ұлықсат бер, Шүйбек байым,

Әйтеуір, тегін емес Сүйінбайың.

Жын соқты ма, білмеймін, таңертеңнен

Көңілім ұйқы-тұйқы құйындайын...

Түс  көріп,  ақын  немесе  сазгер,  т.б. 

болып  ояну  секілді  жағдайлар  болашақ 

өнер  иелерінің  өмірінде  кездесе  береді. 

Сүйінбайдың  рухына  табынумен  өткен 

ұлы шәкірті – Жамбыл да:

Өлең кірген түсіне

Жөргегінде мен болам.

Қинама, әке, қинама,

Болмас енді зорлаған, – демей ме?! Дейді.

Ал  шыққан  тегі  жағынан  келгенде, 

жыраудың  арғы  атасы  Күсеп  әрі  ақын, 

әрі  қобызшы  болса,  нағашысы  Қабан 

Жетісудағы ақындық, жыраулық өнердің ірі 

өкілі болған. Сүйінбай бозбала кезінде жеті 

тәулік бойы сол нағашы атасының көшінен 

қалмай, ілесіп жүріп, батасын алыпты.

Сөйтіп, Сүйінбай 13-15 жасынан ақындық 

жолды 

қуады. 

Баяғының неше алуан 

жыр-дастандарын, 

а ң ы з - қ и с с а л а р ы н 

жиын-тойларда  жатқа 

айтып, өз жанынан да 

шығара бастайды.

Қ а р ш а д а й ы н а н 

қолына 

домбыра 

алып,  өлеңді  өмір 

серік еткен жыраудың 

60  жылдан  астам 

уақыт бойы тоқтаусыз 

шығарған 

жыр 

мұрасы  ұшан-теңіз. 

«Соққан 

желдей, 

аққан  селдей»  өрен 

жүйріктің  ақындармен  айтыстары,  ел 

қорғаған  ерлерге  арнаған  ұзақ  жырлары, 

арнау,  сықақ-сын,  мінездеме,  қағытпа 

өлеңдері,  өмір  туралы  толғаныстары 

өте  көп  болған.  Өкініштісі,  соның  бәрі 

біздің дәуірімізге түгел жетпеген. Ал бізге 

жеткен  туындылары  Сүйінбайдың  табан 

астында  тауып  айтатын  ғажайып  тапқыр, 

сөздің  реті  келгенде  «ешкімнің  атағына 

бас ұрмайтын, басынан құс асырмайтын» 

әділ  де  турашыл,  даңғыл  да  дана  ақын 

болғанын  көрсетеді.  Сүйекеңді  қазақ 

өлеңінің ғана емес, қырғыз елінің де атақты 

ақындары дара талант ретінде бағалаған. 

XIX  ғасырдың  екінші  жартысында  Жетісу 

жерінің  өлең  туын  аспандатқан  Жамбыл 

бастаған саңлақ таланттары

Сүйекеңнің  шәкіртіміз  деп,  ұлы  ақынды 

пір тұтқан. Жамбылдың:

Бата берген Сүйінбай, –

Жырдың тіккен туындай…

Ақындардың ақыны,

Айдын көлдей ақылы, – деп ардақтауы 

сондықтан.

Елдігіміздің  аса  маңызды  нышаны  – 

тұңғыш  теңгемізде  Сүйекең  бейнесінің 

болғаны  халықтың  қадірменді  ақынына 

деген зор сүйіспеншілігін танытса керек.

Alashainasy.kz сайтынан алынған

АДАМ АҒЗАСЫ - ЖҰМБАҚ ӘЛЕМ

Жыр сүлейі Сүйінбай