Хабаршы №5 филологиялық Ғылымдар әож 81'366-512. 1 11/13

тақырыбын, мақсаты мен мазмҧнын тҥсіндіріп, сабақтың қҧрылымын, оқушылардың 
ой-ӛрісін дамыту мақсатында белгілейді.Олар:  
-
 
сабақты ҧйымдастыру; 
-
 
жаңа материалды енгізу, баяндау; 
-
 
сарамандық жҧмыс; 
-
 
орындаған жҧмысты талдау; 
Осы  кезеңдерді  енді  жеке-жеке  қарастырып  кӛрейік.  Сабақты  ҧйымдастыру 
кезеңінде оқушылардың жҧмыс орнын дҧрыс әзірлей білуіне назар аударылу керек. 
Материал  және  қҧралдар  парта  ҥстіне  дҧрыс  орналастырылып  болған  соң,  мҧғалім 
сабақты бастайды: 
-
 
Жаңа  материалды  баяндау  ҥшін,  мҧғалім  оқушыларға  нҧсқау  беріп, 
әңгімелеседі, істеуге тиісті бҧйым неден және қалай жасалатынын айқындайды. 
-
 
Сараландық жҧмыс сабақтың негізгі бӛлігі. Сондықтан мҧнда оқушылардың 
ӛздігімен жҧмыс істеуіне баса назар аударылады. Қиналған оқушыларға жеке кӛмек 
беріліп, жасалтын бҧйымдардың әдемі және тартымды болуына мҧғалім дҧрыс бағыт 
беріп  отырады.  Орындалған  жҧмысқа  талдау  жасау  ҥшін,  бҧйымдарын  жинап,  бір-
бірімен  салыстырады,  жақсы  жақтары  мен  кемшіліктері  айтылып,  сабақ  аяқталуы 
тиіс.  
 4-ші  класта  кҥнтізбелік  тақырыптардың  және  еңбекке  баулу  сабақтарына 
бӛлінген сабақтардың мынадай ҥлгі жоспарын ҧсынуға болады. Бір тоқсанның ӛзін 
10 сағатқа бӛлеміз. Соның ішінде қағаз және 
1. қатырма қағазбен жҧмыс – 1 сағат 
2. тҥптеу жҧмыстары, кітапты кҥтіп ҧстау – 1 сағат 
3. матамен жҧмыс – 1 сағат 
4. сым темірмен жҧмыс – 3 сағат 
5. ағашпен жҧмыс – 1 сағат 
6. аралас материалдармен жҧмыс 
7. ӛсімдіктер ӛсіру – 7 сағат 
Істелінетін жҧмыстардың қысқаша мазмҧны былай: 
1.
 
Картоннан немесе қалың қағаздан ӛлшеп, қиып, бҥктеп стакан жасау 
2.
 
Картонды, қағазды ӛлшеу, сызу, қию, желімдеп, қойын дәптерше жасау 
3.
 
Жҧмсақ сым темірден геометриялық денелер (куб, пирамида, призма). 
4.
 
Матаны ӛлшеу, қию, шеттерін бҥктеу, тігу, бау жасау. 
5.
 
Шырша  бҥршігі  немесе  жҥгерінің  сабағы,  қҧстың  қауырсыны,  қағаз  ағаш 
бҧтағы, емен жаңғағы, пластилиннен жапырақ жасау. 
6.
 
Қҧраған  және  арам  шӛптерден  учаскені  тазарту,  учаске  ауданын  тазалау. 
Дайындалған учаскеге сарымсақ, пияз отырғызу. Ағашпен жҧмыс  
7.
 
Жасаушаларға ағаштан сап жасау. 
 Табиғи  материалдармен  жҧмыс  істеуге  қолданылатын  тақтайшаларды  аралап 
дайындау.  Ҥлгі  бойынша  киім  ілгіш  жасау.  Оқушыларға  ағаш  шебері  туралы 

мәліметтер,  ағаштың  тҥрлері  және  ерекшеліктерін  тҥсіндіріп  айту  керек.  Міне, 
осындай  ҥлгі  жоспары  бойынша  еңбекке  баулу  пәнін  ӛтуге  болады.  Еңбекке  баулу 
пәніне  қойылатын  талаптар:  Жҧмысты  жҥйелі  жоспарлап,  ӛз  жҧмысына  талаппен 
қарау, материалдар мен қҧралдарды сабаққа даярлау. Техникалық терминдерді дҧрыс 
айтуға  және  жҧмыс  процесінде  бҧйымды  сапалы,  әдемі  жасауға  дағдылану  керек. 
Мҧғалімнің  қойған  сҧрақтарына  толық  жауап  беруге  ҥйрену.  Пәнаралық 
байланыстар: 
Ана  тілі:  Оқушылардың  сӛз  байлығын  арттыру  мақсатымен  жҧмыстарын 
жоспарлап  айтып  тҥсіндіру  және  бір  ізділікпен  орындау  ережелері  жеке-жеке 
айтқызылады.  
Математика: Бҧйым бӛлшектерінің ҧзындығын, енін ӛлшеп, ӛлшемдерін дҧрыс 
белгілеуге ҥйретіледі.  
Бейнелеу  ӛнері:  Жасалынатын  бҧйымдарды  әдемі  жасау,  бояу,  суретін  салу 
жҧмыстары жҥргізіледі. 
Табиғаттану: Экскурсияға шығу арқылы табиғат қҧбылыстарымен, байлығымен 
танысу, жасалар бҧйымға қажетті табиғи материалдар жинау жҧмыстары жҥргізіледі.  
Қоғамдық  пайдалы  еңбек.  Тӛртінші  класс  оқушыларымен  мектепте,  тәжірибе 
учаскесіне,  ӛндіріске  және  колхоз,  совкозға  экскурсия  ҧйымдастырып,  тҥрлі 
жҧмыстар  атқарылады.  Ересек  оқушылар  мектеп  дәлізін,  класты,  мебельдерді  таза 
ҧстау,  бӛлме  ӛсімдіктерінің  жапырақтарын  кҥн  сайын  сҥрту,  терезе  алдын  тазарту 
жҧмыстарын  атқарады,  мектепке  кірерде  аяқ  киімдерін  ауыстырып  киіп,  ӛз 
кластарына  барады.  Оқушылар  «Табиғаттануға»  арнап  табиғи  материалдармен 
альбомға не арнайы қораптарға жинап, коллекция жасайды. Тҥрлі кӛрнекі қҧралдар 
жасалынады.  Тӛртінші  класс  оқушылары  ӛз  ауданының  картасын  сызып,  қанша 
мектеп,  балабақша  бар  екенін  анықтап,  картада  белгілейді.  Сӛйтіп  басқа  класс 
оқушыларымен жарысқа тҥсіп, бақшаға қамқорлық жасайды. Ӛз аулының картасын 
сызып,  ардагерлердің,  қарт  адамдардың  қай  жерде  тҧратындығын  біліп,  кӛмектер 
кӛрсетеді.  әліппе,  математика  арналып,  тҥрлі  дидактикалық  кӛрнекі  қҧралдар 
жасалынады.  Оқушылар  кітапханаға  кӛмектеседі,  арнайы  жас  кітапханашылар 
ҥйірмесі,  ҧйымдастырылып,  олар  кітап  жӛндеу  жҧмыстарын  атқарады.  Кітапхана 
бҧрышын  жасап,  белсенді  қатысатын  оқушылардың  суреті  ілініп,  фамилиясы  мен 
класы  жазылады.  Оқушылар  –  қҧстардың  досы,  оларға  жемшашар  ҥйшіктер 
жасайды.  Ауылды  жерлерде  оқушылар  фирмаға  кӛмектеседі.  Қозы,  қҧлын, 
бҧзауларды суарады, жем беріп, қамқорлық кӛрсетеді. Қҧс фермасына да кӛмектерін 
тигізеді,  жем  шашады.  4-класс  оқушыларының  осындай  қоғамдағы  пайдалы  еңбегі 
30-45  минутқа  созылып,  талданып, бағалануы  тиіс. Мен  1997  жылы  қыркҥйектің  8-
нен қарашаның 2-не дейін, педагогикалық іс-тәжірибемді ӛткізу ҥшін №7 Қарсыбай 
Сыпатаев  атындағы  мектепте  болдым.  Онда  менің  ҥлесіме  4-сынып  оқушылары 
берілді.  Мен  осы  сыныппен  екі  ай  бойы  жҧмыс  істедім.  Еңбекке  баулу  сабағынан 

сабақ  бердім.  Ондағы  сабақ  беру  жоспарымен  таныстым.  Сабақ  беру  әдісі  маған 
ҧнады.  Оқушылардың  еңбек  сабағына  қызыға,  барлық  ынталарымен  қатысуы  мені 
қуантты.  Еңбекке  баулу  сабағының  қыр  сыры  ӛте  кӛп  екен.  Мен  еңбекке  баулу 
пәнінен мынадай тақырыпта ашық сабағын ӛткіздім.  
Сабақтың тақырыбы: Ойыншықтар жасау. 
Сабақтың мақсаты:1.Тәрбиелікмәні: 
Оқушыларды  адамгершілікке,  ҧқыптылыққа,  инабаттылыққа,  татулыққа, 
бауырмалдылыққа тәрбиелеу. 
Ӛрістеу мақсаты:  
Кӛлемді табиғи және басқа заттарды араластырып ҧйым жасауды ҥйрету. Қауіпсіздік 
техникасы ережелерін бҧлжытпай орындауға дағдыландыру.  
 
Сабақтың  жабдықтары:  кӛлемді  табиғи  материалдар,  жаңғақ  қабықтары, 
пластиллин, тҥсті қағаздар, желім, иілгіш, сымтемір, желімге арналған қылқалам. 
 
Сабақтың барысы:   
1.
 
Ҧйымдастыру 
кезеңі. 
(оқушыларды 
тҥгелдеп, 
а 
 
 
й     
                                              
ай-кҥн аттарын белгілеу).  
2.
 
Ҥй жҧмысын сҧрау. 
3.
 
Жаңа сабақ. 
Жаңа сабақ:  
 
Енді материалдар мен қҧралдарды дайындап бҧйым жасауға кірісеміз. Сабақты 
жасайтын  бҧйымдар  жаңғақ  қабығынан  жасалады.  Олардың  формалары  қандай  ? 
Қанша бӛлшектерден қҧралған ? тҥстері қалай деген сҧрақтар беремін.  
Бҧйымдарды мына ретпен жасаймыз:  

 
Керекті материалдарды дайындау. 

 
Денелерді дайындау. 

 
Денеленріне шӛже басын, балықтың, ҥкінің кӛздерін жабыстыру.  

 
Қалған бӛлшектерін жаңғақ және бҥршікке біріктіріп, жҧмысты аяқтау.  
Шағын бҧйымдарға  арналған табиғи материал арнайы  қорапшада дайындалған.  Екі 
жаңғақ  қабығын  біріктіріп  денесін,  бір  емен  жаңғағын  басы  етіп  шӛже  жасалады. 
 
Біздің  қоғам  ӛміріндегі  аса  маңызды  кәсіптер  жӛнінде  оқушылардың  дҧрыс 
тҥсінігін  қалыптастыру  ҥшін  еңбек  пәнінің  мҧғалімі  балаларға  осы    кәсіптерді 
таныстыру ҥшін жҥйелі де мақсатты жҧмыс жҥргізуі тиіс.  
 
   
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 
 1.  Ақназаров С. Оқушыларды еңбекке баулу, - Алматы, 1976, 40 бет 
2. Андреев Ю.И. Вечер посвящен професии. – Воспитание школьников, 1977. – ном.2  
3. Әбдрахманова А. Еңбекпен шынығуда. – Қазақстан мектебі, 1987, - - ном. 7 
 
Резюме 
В этой статье определена  особенности  трудового обучения младщих школьников 
 

 
 
 
 
 
3.  СЕКЦИЯ.  ӘЛЕУМЕТТІК  ҚОҒАМДЫҚ  ҒЫЛЫМДАР  ЖӘНЕ  ДЕНЕ 
ШЫНЫҚТЫРУ (ТАРИХ, ГЕОГРАФИЯ, ҚҦҚЫҚТАНУ ЖӘНЕ Т.Б.) 
 
Ә.О.Ж 341.2 
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ХАЛЫҚАРАЛЫҚ КОМЕРЦИЯЛЫҚ 
ТӚРЕЛІКТЕРМЕН АРАЛЫҚ СОТТАРДА ДАУЛАРДЫ ШЕШУДІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ 
Саргинбаева А.магистрант.,Абдразаков Б.Б.оқытушы, магистр 
Аймақтық әлеуметтік-инновациялық университет 
 
Тақырыптың  ӛзектілігі.  Қазақстан  ӛзін  әлемдік  қҧқықтық  кеңістіктің  субъектісі  ретінде 
орнықтыруы, халықаралық экономикалық қатынастар жасауы, экономиканың жаңаша сипатының 
қалыптасуы сот жҥйесінің тҥбірімен ӛзгеруінің негізгі алғышарты болды. Тәуелсіздік жылдарында 
биліктің  басқа  тармақтары  секілді  сот  билігі  де  ҥлкен  ӛзгерістерді  бастан  кешіріп,  қҧқықтық  
мемлекеттің қажеттілігіне  және заман талабына сәйкес жетілдірілді, дамытылды. Сол жылдардан 
бастап  сот  саласында  мемлекеттік  биліктің  ӛз  алдына  дербес  бір  тармағы  –  сот  билігінің 
қалыптасуына  жол  салған  тҥбегейлі  ӛзгерістер  жҥзеге  асты  -  сот  мемлекеттік  билік  жҥйесіне 
айналды.  
Елімізде  сот  жҥйесі  біріктіріліп,  тӛрелік  сот  таратылды.  Оның  қызметін  жергілікті  соттар 
мен  Жоғарғы  сот  атқаратын  болды.  Бҧған  дейінгі  Конституциялық  соттың  орнына 
Конституциялық  Кеңес  қҧрылып,  ол  соттан  тыс  азаматтар  мен  ҧйымдардың  конституциялық 
қҧқықтарына  бақылау  жасайтын,  тҥсінік  береті  ҧйымға  айналды.  Елбасының  «Қазақстан 
Республикасындағы  қҧқықтық  реформаның  тиімділігін  арттыру  жӛніндегі  іс-шаралар  туралы» 
Жарлығына сәйкес Президент жергілікті  соттардың судьяларын, ал  Жоғарғы соттың судьяларын 
Парламент  Сенаты  тағайындау  қҧзыры  енгізілді.  Осылайша  еліміздің  тарихында  алғаш  рет 
судьялар  тҧрақты  мерзімге  бекітілетін  болды.  Бҧл  –  қҧқық  қорғау  органдары  арасында 
судьялардың әлеуметтік мәртебесін және тәуелсіздігін мемлекеттік тҧрғыдан қамтамасыз етудегі 
алғашқы ҥлкен жетістіктердің бірі болды. 
Ӛркениетті  елдердің  даму  кезеңдерін  айта  кетсек,  мемлекеттің  дамуы  мен  ӛркендеуі  сот 
билігінің  беделімен  және  оның  әділ  тӛрелігін  жҥзеге  асыруының  сапалық  деңгейімен  ӛлшенеді. 
Бҧл  жағынан  алғанда,  осы  жылдарда  елімізде  сот  билігі  толық  қалыптасты,  оның  қҧқықтық 
тҧжырымдамасы  бекітілді.  Сот  билігі  мен  атқарушы  биліктің  арасын  бӛлу  жӛніндегі  пікірталас 
2000  жылы  шешімін  тапты.  Осы  жылдың  қыркҥйек  айының  бірі  кҥні  шыққан  ел  Президентінің 
«Сот  жҥйесінің  тәуелсіздігін  нығайту  шаралары  туралы»  Жарлығы  елімізде  сот  жҥйесі  ӛзінің 
мазмҧны мен материалдық жағынан да тәуелсіз болуына жол ашты. 
Сот  жҥйесін одан әрі  дамытуда бҧған дейін еленбей қалған кемшіліктердің орнын толтыру 
Қазақсан  Республикасының  саяси,  қҧқықтық  тҧжырымдамасын  2010  жылға  дейін  жҥзеге  асыру 
бағдарламасында  белгіленген  еді.  Ол  ҥшін  еліміздегі  сот  жҥйесі  мен  судьялардың  мәртебесін 
анықтайтын Конституциялық заң қабылдау қажеттілігі туындап, 2000 жылдың 25 желтоқсаны кҥні 
«Қазақстан  Республикасының  сот  жҥйесі  мен  судьялардың  мәртебесі  туралы»  Конституциялық 
заңы қабылданып, жоғарыдағы аталған мәселелерді оңтайлы шешіп, сот реформасының одан әрі 
жоғары  деңгейде  қарқын  алуына  негіз  болды.  Бҧл  заң  еліміздегі  соттардың  беделін  барынша 
кӛтеріп, судьялардың тәуелсіздігі мен тҧрақтылығына кепілдік берді.  
―Қазақстан  Республикасының  сот  жҥйесі  мен  судьяларының  мәртебесі  туралы‖ 
Конституциялық  заңға  2008  жылғы  17  қарашада  ӛзгерістер  мен  толықтырулар  енгізілуі 
республиканың  сот  жҥйесі  ҥшін  маңызды  оқиға  болды.  Осы  заң  сот  ісін  жҥргізудің  ҥш  буынды 
жҥйесінің негізін қалады.  

Осындай маңызды міндеттердің ішіндегі сот ӛндірісіне бҥгінде енгізіліп, тиімді жҧмыс істеп 
жатқаны  –  «сот  инстанциялары  арасындағы  соттылықты  шектеу  процесін  тҥбегейлі  қисынына 
жеткізу».  Сот  ӛндірісіндегі  істерді  әділ,  жедел  мерзімде  қарау  ҥшін  сот  сатыларындағы  істерді 
реттейтін  процессуалдық  заңнаманы  жетілдіру  мақсатында    2009  жылғы  10  желтоқсанда 
―Қазақстан  Республикасының  Қылмыстық,  Қылмыстық  іс  жҥргізу  және  Азаматтық  іс  жҥргізу 
кодекстеріне  сот  жҥйесін  жетілдіру  мәселелері  бойынша  ӛзгерістер  мен  толықтырулар  енгізу 
туралы‖ Заң қабылданып, 2010 жылғы 1 қаңтардан бастап сот ісін жҥргізудің ҥш буынды жҥйесі 
іске  қосылды.  Осы  заңға  сәйкес,  аудандық  сот  –  бірінші  сатыдағы  сот,  облыстық  сот  – 
апелляциялық  және  кассациялық  сатыдағы  сот,  Жоғарғы  Сот  –  тек  қадағалау  сатысының  соты 
ретінде жҧмыс істей бастады.  
Еліміздің  сот  жҥйесін  дамыту  әрдайым  ілгері  қозғалуда.  Атап  айтқанда,  соттардың 
тәуелсіздігін  әрі  нығайту  жолында  сот  шешімдерінің  ашықтығы  мен  жариялылығы  қамтамасыз 
етілді.  Азаматтардың  қҧқықтарын  қорғау  кепілдігі  және  адвокаттардың  сот  процесіндегі  ролін 
кҥшейту әрі судьялардың жауапкершілігін арттыру жоғарғы деңгейге жетті. 
Сот  билігінің негізгі  мақсаты  – қоғамның мҥшелерін кез келген бассыздықтан қорғау, яғни 
басқа  азаматтардың  бассыздығынан,  мемлекеттің,  оның  органдары  мен  лауазымды  тҧлғалардың  
теріс әрекеттерінен қорғау болып табылады. Мҧндай қызметті жҥргізбей мемлекет қҧқықтық деп 
есептелінбейді.  Қоғамда  пайда  болатын  даулардың  қҧқық  негізінде  шешілуін  қаматамасыз  ете 
отырып,  қоғамдық  ӛмірдің  барлық  субьектілерінің  заңға  бағынуы,  сот  билігінің  заң  шығару  мен 
атқару  биліктерінен  оқшаулануында  және  олардың  қызметіне    қҧқықтық  қадағалауды  жҥзеге 
асыруында  маңызды  роль  атқарады.  Егер  де    сот  билігі  Конституцияға  сәйкес  заң  шығару  мен 
атқару билігінің қызметтерін бағалау мҥмкіндігі болса, бҧл функция нәтиже береді. 
Қазақстанның  мемлекеттік  қҧрылысының  жаңаша  қалыптасуы,  дамуы  кезеңінде  келістілік 
жағдайында қызмет етудің басты қҧралы – мемлекеттік биліктің барлық тармақтарының ҥйлесімді 
қызмет  атқару  жҥйесін  жаңаша  оқып-ҥйрену,  зерттеу  қажеттігі  туындайды.  Сондықтан,  заң 
ғылымының  кезек  кҥттірмес  мәселелерінің  бір  бӛлігі  –  сот  қҧрылысы,  сотта  іс  жҥргізу, 
мемлекеттегі сот тӛрелігі дамуы принциптерінің ғылыми-қҧқықтық, теориялық-тәжірибелік ӛзекті 
мәселелері және олардың мән-мағынасын зерттеу болып табылады. 
Қазіргі уақытта соттар осы заманның соңғы жетістіктеріне қол жеткізді. Оның дәлелі ретінде  
ҚР  СО  БААТЖ  бағдарламасын  атап  айтқым  келеді.  Бҧл  компьютерлік  бағдарлама  сотқа  келіп 
тҥсіп, тіркелген арыздарды, істерді  автоматты тҥрде бӛлу мҥмкіндігін береді. Ол да ӛз кезегінде 
жемқорлық белгілеріне жол бермейді. 
Жаңа қоғамдық қатынастарды орнықтыру олардың қҧқықтық қамтамасыз етілуіне уақытылы 
тҥзетулер  енгізумен,  сапалы  заңдардың  қабылдануымен,  жоғары  деңгейдегі  қҧқық  қолданумен, 
қҧқық қорғау органдарының кінәратсіз әрі ҥйлесімді жҧмыс істеуімен, сот беделінің шҥбәсіздігін 
мойындаумен ҧштастырылып отыр. Қазақстанда тәуелсіз сот жҥйесінің негіздері қаланып, заңның 
жоғарылығы дәйекті қамтамасыз етіліп келеді. Қоғамда сот билігіне деген сенім барған сайын арта 
тҥсуде.   
Қазақстанда  демократиялық  қоғам  мен  қҧқықтық  мемлекет  қҧруға  шешімнің 
конституциялық бекітілуі сапалы заңдардың қабылдануын, қҧқықты жоғары деңгейде қолдануды, 
соттардың  жҥйелі  тҥрде  және  қатесіз  жҧмыс  істеуін,  сот  беделінің  айрықшалығын  тануды  талап 
етеді. 
Қазақстанда сот жҥйесін реформалау сот тӛрелігінің шынайы тәуелсіздігін қамтамасыз етуге 
бағытталған болатын. Осыған орай, азаматтық сот ісін жҥргізуде де тҥбегейлі ӛзгерістер болды. 
Азаматтық  процесс  азаматтардың  ар-намысын  қорғаудың,  еңбек  және  басқа  да  дауларды 
шешудің,  азаматтық-қҧқықтық  қатынастың  барлық  субъектілерінің  қҧқықтары  мен  заңды 
мҥдделерін қамтамасыз етудің тиімді қҧралы болуы тиіс. 
Аталған міндеттерді іске асыру  судьялардың, прокурорлардың, адвокаттардың, заңгерлердің 
жҧмысында біліктілікті талап етеді. 
ҚР  азаматтық  сот  ӛндірісінің  негізгі  мақсаты  азаматтық  істер  бойынша  сот  тӛрелігін  іске 
асыру  барысында  сот  пен  іске  қатысушылардың  арасында  туындайтын  қоғамдық  қатынастарды 
реттейтін қҧқық нормаларының маңызын анықтау болып табылады. 

Азаматтық  сот  ӛндірісі-азаматтық  қҧқықты  мәжбҥрлеп  жҥзеге  асрудың  тәртібі,  яғни 
материалдық-қҧқықтық табиғаты бір-біріне сәйкес келетін, белгілі бір шеңберге кіретін азаматтық 
істерді  бірінші  инстанцияда  заңда  бекітілген  тәртіппен  қарап  шешу.  Азаматтық  сот  ӛндірісінің 
пәні нақты азаматтық істер. Азаматтық сот ӛндірісінің міндеттері кодекстің 5-бабында кӛзделген, 
онда азаматтар мен ҧйымдардың даулы қҧқықтарын, бостандығын, заңмен қорғалатын мҥдделерін 
қорғау, заңдылық пен қҧқық тәртібін нығайту, қҧқық бҧзушылықтың  алдын алу болып табылады 
делінген.  Азаматтық  істердің  жекелеген  топтары  қозғалуына,  қаралуына,  немесе  шешілуіне 
байланысты  бір-бірінен  ажыратылады  және  ӛздеріне  тән  ерекшеліктері  болады.Осыған 
байланысты сот ӛндірісі ҚР АІЖК-де мынандай 4 топқа бӛлінген: 
1.
 
Бҧйрық арқылы іс жҥргізу  
2.
 
Талап арқылы іс жҥргізу  
3.
 
Ерекше талап қою  бойынша іс жҥргізу  
4.
 
Ерекше ӛндіріс  
Қазақстанда сот жҥйесін реформалау сот тӛрелігінің шынайы тәуелсіздігін қамтамасыз етуге 
бағытталған болатын. Осыған орай, азаматтық сот ісін жҥргізуде де тҥбегейлі ӛзгерістер болды. 
Азаматтық  процесс  азаматтардың  ар-намысын  қорғаудың,  еңбек  және  басқа  да  дауларды 
шешудің,  азаматтық-қҧқықтық  қатынастың  барлық  субъектілерінің  қҧқықтары  мен  заңды 
мҥдделерін қамтамасыз етудің тиімді қҧралы болуы тиіс. 
Аталған міндеттерді іске асыру  судьялардың, прокурорлардың, адвокаттардың, заңгерлердің 
жҧмысында біліктілікті талап етеді. 
ҚР  азаматтық  сот  ӛндірісінің  негізгі  мақсаты  азаматтық  істер  бойынша  сот  тӛрелігін  іске 
асыру  барысында  сот  пен  іске  қатысушылардың  арасында  туындайтын  қоғамдық  қатынастарды 
реттейтін қҧқық нормаларының маңызын анықтау болып табылады. 
Азаматтық  сот  ӛндірісі-азаматтық  қҧқықты  мәжбҥрлеп  жҥзеге  асрудың  тәртібі,  яғни 
материалдық-қҧқықтық табиғаты бір-біріне сәйкес келетін, белгілі бір шеңберге кіретін азаматтық 
істерді  бірінші  инстанцияда  заңда  бекітілген  тәртіппен  қарап  шешу.  Азаматтық  сот  ӛндірісінің 
пәні  нақты  азаматтық  істер.            Қазақстанда  сот  жҥйесін  реформалау  сот  тӛрелігінің  шынайы 
тәуелсіздігін қамтамасыз етуге бағытталған болатын. Осыған орай, азаматтық сот ісін жҥргізуде де 
тҥбегейлі ӛзгерістер болды. 
Бітіру  жҧмысымның  мақсаты  –  Қазақстан  Республикасындағы  сот  реформаларын  талдауға 
тырысып,  әр  тҥрлі  әдебиеттер  мен  қайнар  кӛздер  кӛмегімен  қазіргі  Қазақстанның  сот  билігінің 
ӛзекті мәселелерін анықтау.     
Зерттеудің  міндеттері  қойылған  мақсаттан  туындайды  және  сол  ҥшін    сот  қадағалауы 
негізделетін  фундаментін  нақты  білу  қажет,  тақырып  бойынша  әдебиеттер  мен  нормативтік 
актілерге талдау жасау керек.   
Зерттеудің  теориялық  маңыздылығы  зерттеу  барысында  алынған  тҧжырымдар  Қазақстан 
Республикасындағы 
сот 
жҥйесінің 
кӛптеген 
аспектілерін 
дамытатынында 
және 
толықтыратынында  кӛрінеді.  Бҧл  тҧжырымдар  мемлекет  пен  қҧқық  туралы  қазіргі  заманғы 
ғылымның іргелі проблемалары бола отырып, сот билігінің мемлекеттік билік механиміндегі орны 
мен  ролін  сипаттайды,  оларды  теориялық  қайта  ойластыру  жҥргізілген  зерттеудің 
маңыздылығымен және қҧндылығымен байланысатынында кӛрінеді. 
 
Резюме 
Чтобы  построить  Казахстан  как  субъекта  международного  право  в  международных 
экономических  отношений,  характер  новой  экономики  является  необходимым  условием  для 
формирования  радикального  изменения  в  судебной  системе.  Как  и  другие  ветви  власти  в  годы 
независимости судебной власти были большие изменения, в соответствии с верховенства закона и 
необходимости совершенствоваться и развиваться. 
Summary 
To build Kazakhstan as a subject of international law in international economic relations, the nature 
of the new economy is a necessary condition for the formation of a radical change in the judicial system. 

Like other branches of government in the years of independence of the judiciary have been big changes in 
accordance with the rule of law and the need to improve and develop. 
 
Пайдаланылған әдебиеттер 
1.  Қазақстан Республикасының Конститутциясы. 1995 (ӛзгертулер мен толықтырулар енгізілген) 
2007. 94 б.  
2.  Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі. (Жалпы бӛлім). 1994. 467 б. 
3.  Заңды тҧлғаларды мемлекеттік тіркеу туралы Қазақстан Республикасы Президентінің 
Жарлығы.1995. 123 б.  
4.  Қазақстан Республикасының кейбір заң актілеріне бағалы қағаздар рыногы және акционерлік 
қоғамдар мәселелері бойынша ӛзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы Қазақстан 
Республикасы Президентінің Жарлығы.2003. 82 б.  
5.  Толеугалиев Г.И. Гражданское право РК. А., 1999. С.642. 
6.  Ынтымаков С.А. Практикум по гражданскому праву. А., 2000. С.276. 
 
 
ӘОЖ: 347.131. 
ЖЕКЕ АДАМҒА ҚАРСЫ ҚЫЛМЫСТАРДЫҢ СИПАТТАМАСЫ МЕН ҚР-Ң 
ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚҦҚЫҚ ЗАҢНАМАСЫ БОЙЫНША РЕТТЕУДЕГІ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ 
магистрант Сабыров Б.Ж.,  з.ғ.к., доцент Қалқанова Ж.С. 
Аймақты әлеуметтік – инновациялық университеті , 
ҚР, ОҚО, Шымкент қ. 
 
Адамның  және  азаматтың  қҧқықтары  мен  бостандықтары  мемлекет  арқылы  қорғалады. 
Казақстан  Республикасының  Конституциясының  II  бӛлімі  осы  мәселеге  тікелей  арналған. 
Конституцияның  1-бабында  «ең  қымбат  қазына  —  адам  және  адамның  ӛмірі,  кҧкықтары  мен 
бостандықтары»,— деп жарияланған. Осыған орай, Қазакстан Республикасындағы барлық қҧқық 
салалары,  оның  ішінде  Қылмыстық   қҧқықта  адамды  қорғауды  ӛзінің  міндеті  деп  санайды. 
Қазақстан  Республикасының  Кылмыстық  кодексінің  2-бабында  адам  мен  азаматтың  кҧқықтары, 
бостандықтары мен заңды мҥдделерін қорғау ең басты міндет ретінде кӛрініс тапқан. 
Қылмыстық  қҧқықтағы  негізгі  мәселелердің  бірі  қылмыстың  ҧғымын  анықтау  болып 
табылады.  Жеке  адам  мен  қоғам  арасындағы  қақтығыстардың  қайсысының  қоғамға  қауіптілік 
дәрежесінің  басым  екендігін  анықтау  және  оған  осы  мәселеде  қылмыстық  қҧқықтық  шараларды 
қолдану арқылы осы қатынастарды реттеу — қылмыстық заңның негізгі міндеттерінің бірі болып 
табылады. Қылмыс әр уақытта да белгілі бір іс-әрекеттің (әрекет немесе әрекетсіздіктің) кӛрінісі 
болып табылады. Заң шығарушы осындай тҧжырымдарға келе отырып, қылмыстын әр уақытта да 
адамның, нақты іс-әрекетінің, мінез-қҧлқының сыртқа шыққан кӛрінісі екенін атап кӛрсетеді. 
Адамның  кҧқыққа  қайшы  мінез-қҧлқы  белсенді  әрекет  кҥйінде  немесе  әрекетсіздік  кҥйде 
болуы  мҥмкін.  Бҧл  жерде  әрекет  дегеніміз  адамның  қылмыстық  заң  тыйым  салған  нәрселерді 
істеуі,  ал  әрекетсіздік  дегеніміз  адамның  заң,  нормативтік  актілер,  нҧсқаулар  немесе  арнаулы 
жарлықтар,  бҧйрықтар  бойынша  ӛзіне  жҥктелген  міңдетін  орындамауы  болып  табылады. 
Адамның  қылмысқа  қайшы  немесе  оған  қайшы  емес  мінез-қҧлқы  оның  ойлау  жҥйелері  арқылы, 
содан соң белгілі бір іс-әрекеттер арқылы кӛрініс береді. Ондай нақты іс-әрекеттер арқылы кӛрініс 
таппаған,  жҥзеге  аспаған  ойлар,  пікірлер  соншалықты  катерлі  болғанына  қарамастан,  қылмыс 
болып табылмайды. Белгілі  бір іс-әрекет  арқылы жҥзеге асырылмаған адамның ниет-мақсаттары 
қоғамға  қауіп  туғызбайтындықтан  қылмыстық  қҧқық  реттеу  саласына  жатпайды.  Қылмыстық 
қҧқық ғылымында бҧл мәселе туралы бірауыздан осылай тҧжырым жасалған. Қылмыс қҧқықтық 
қҧбылыс  ретінде  осы  қҧбылыстың  мәнді  жақтарын  бейнелейтін  белгілі  бір  белгілермен 
сипатталады.  Қолданылып  жҥрген  қылмыстық  заңға  сәйкес  қылмыстың  тҥсінігі  заңның  ӛзінде 
кӛрсетіледі. 
Қазақстан  Республикасынын  Кылмыстық  кодексі  Ерекше  бӛлімінін  тиісті  баптарының 
диспозицияларында  жекеленген  қылмыс  кҧрамдары  арнаулы  кӛрсетілген.  Қылмыстық  қҧқықта 

қылмыстың  осы  нақты  қҧрамдарына  қарсы  іс-әрекет  істеуді  қҧқықа  қайшылық  деп  атау 
қалыптасқан.Адамның  қылмыстық  қҧқылық  норма  тыйым  салған  іс-әрекеттерді  істеуін 
қылмыстық кҧқыққа қайшылық деп атаймыз.Адамның қылмыстық заң тыйым салмаған, осы занда 
кӛрсетілмеген  іс-әрекеттерді  істеуін  қылмыс  қатарына  жатқызуға  болмайды.  Тек  заң  шығарушы 
ғана белгілі бір іс-әрекетті қылмыс қатарына жатқызуға мҥмкіндік беретін онын мәнді белгілерін 
анықтайды. Қылмыстық қҧқыққа қайшылықтын міндетті белгісі болып осы заңда кӛрсетілген іс-
әрекетті  істеген  жағдайда  нақты  нормада  кӛрсетілген  қылмыстық  қҧқылық  санкция  белгілеген 
жазанын  белгілі  бір  тҥрінің  тағайындалуы  болып  табылады.  Іс-әрекеттін,  қылмыстық  қҧқыққа 
қайшылығын белгілеген тиісті заңның жарияланған уақытынан бастап ондай іс-әрекеттер қылмыс 
қатарына  жатады.  Мҧндай  ретте  мемлекет  осындай  іс-әрекеттермен  қылмыстық  қҧқылық  норма 
арқылы  кҥрес  жҥргізуге  мҥмкіндік  алады.  Керісінше,  белгіленген  тәртіппен  кҥші  жойылған 
қылмыстық-қҧкылық  норма  қылмыс  қатарынан  шығарылады.  Ондай  іс-әрекеттер  қылмыс  деп 
саналмайды.  Мысалы:  елімізде  нарықтық  қатынастардың  дамуына  байланысты  Қылмыстық 
кодекстен  алыпсатарлық  деген  қылмыс  қҧрамы  қатарынан  алынып  тасталды.  Бҧрын  қылмыс 
қатарында  жоқ  жалған  банкроттық,  табысты  жасыру,  салық  тӛлемегені  ҥшін  қылмыстық 
жауаптылықты  белгілейтін  кӛптеген  жаңа  нормалар  пайда  болды.  Қазақстан  республикасы 
конституциясының  1  —  бабы  адам,  оның  ӛмірі  қҧқықтары  мен  бостандығы  ең  жоғары 
қҧндылықтар деп жариялайды. Бҧрынғы Қаз ССР Қылмыстық  Кодексіне қарағанда бҧл Қазақстан 
Республикасының Қылмыстық Кодексінің  Жеке адамға қарсы қылмыстар Қылмыстық Кодекстің 
Ерекше бӛлімі содан басталады. 
Адамның ӛміріне және денсаулығына, жыныстық тазалығына, бостандығына, ар намысы мен 
қадір  қасиетіне  қастандық  жасауға  бағытталған  қауіпті  іс  —  әректтер  жеке  адамға  қарсы 
қылмыстар деп танылады. Бҧл текті қылмыстар жасалынғанда адамға елеулі зиян келеді не оның 
ӛміріне, денсаулығына, заңды қҧқықтарымен бостандығына қауіп тӛнеді. Осындай қылмыстардың 
тектік обьектісі-адамның жеке басы, ал тікелей обьектісі — оның ӛмірі, денсаулығы, ар — намысы 
қадыр қасиеті. 
Жаңағы қылмыстың тікелей обьектісіне байланысты бҧл тарауды мынандай топтарға бӛлуге 
болады: 
1. Қылмыстық кодексінің 96 — 102 баптарында ӛмірге қарсы қылмыстар туралы кӛрсетілген. 
3. Денсаулыққа қарсы қылмыстар қылмыстық кодекстің 103 — 111 — 114 — 116 баптарында 
кӛзделген 
4. Ӛмірге және денсаулыққа қауіп тӛндіретін қылмыстар Қылмыстық кодекстің 112  – 113 – 
117 — 119 баптарында кӛрсетілген. 
1.  Адамның  жыныстық  тазалығына  және  жыныстық  бостандығына  қарсы  қылмыстар. 
Қылмыстық кодекс 120 – 124  баптарында кӛрсетілген 
2.  Қылмыстық  кодексінде  125  —  128  баптарында  адамның  және  азаматтың  жеке 
басының  бостандығына қарсы қылмыстар кӛрсетілген. 
3.  Адамның  және  азаматтың  ар  намысы  қадыр  қасиетіне  қарсы  қылмыстар  қылмыстық 
кодексінің  129 — 130 баптарында кӛрсетілген. 
Сонымен жеке адамға қарсы қылмыстар заң шығарушы жеке адамға қарсықылмыстары ҥшін 
жауаптылық кӛзделген жаңа қҧрамдар енгізілген, оларда қоғамаға қауіпті мҧндай іс әрекеттердің 
қылмыстық  —  қҧқықтық  нышандарға  нақтыланған,  сот  практикасына  сҥйене  отырып  нақты 
қылмыстық сот әрекет ҥшін қылмыстық жаза тҥрі қарастырылған. 
 

жүктеу/скачать 3,54 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: