Хабаршы вестник «Арнайы педагогика» сериясы Серия «Специальная педагогика»
жүктеу/скачать 1,34 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- ХАБАРШЫ ВЕСТНИК «Арнайы педагогика» сериясы Серия «Специальная педагогика» №3 (34), 2013
- «Арнайы педагогика» сериясы, №3 (34), 2013
- ВЕСТНИК Серия «Специальная педагогика», №3 (34), 2013
- Қурметгі әріптестер, оқырмандар!
- Қурметпен бас редактор: п.ғ.к., профессор Ӛмірбекова Қ.Қ. Уважаемые читатели!
- Уважаемые коллеги, читатели!
- С уважением главный редактор: к.п.н., профессор Омирбекова К.К. МҤМКІНДІГІ ШЕКТЕУЛІ БАЛАЛАРДЫ ЗЕРТТЕУ ИЗУЧЕНИЕ ДЕТЕЙ С ОГРАНИЧЕННЫМИ ВОЗМОЖНОСТЯМИ (ОВ)
- ЕСТУ ҚАБІЛЕТІЗАҚЫМДАЛҒАН КІІШ МЕКТЕП ЖАСЬШДАҒЫ ОҚУШЫЛАРДЬЩ ДИАЛОГИ К СОЙ Л ГУ ТШНЩ ЕРЕКШЕЛЖТЕРІ З.А. Мовкебаева
| Абай атындағы Қазақ улттық педагогикалық университет! Казахский национальный педагогический университет имени Абая
ХАБАРШЫ ВЕСТНИК «Арнайы педагогика» сериясы Серия «Специальная педагогика» №3 (34), 2013
Қазак ^
Абай атындағы Қазак үлттық педагогикалық университеті ХАБАРШЫ
«Арнайы педагогика» сериясы, №3 (34), 2013 Шығару жиілігі - жылына 4 нӛмір. 2001
Бас редактор п.г.к., проф., Халъщаралъщ педагогикалыц гылым академиясының корр.-мүшесі Қ.Қ.
ӚМ1РБІ.КОВА Редакция алқасы: п.г.д., проф. В.В. Воронкова (Ресей), проф. Е.М. Кулеша (Польша), п.г.д., проф. Л.Р. Муминова (Ӛзбекстан), психол.г.к., проф. Н.В. Михайлова (Германия), п.г.д., проф.
Р.А.
Сулейменова, м.г.д., проф. А.А.
Тайжан, психол.г.д., проф. Ж.И.
Намазбаева, п.г.д., проф. м.а. З.А.
Мовкебаева, п.г.к., доцент Г.С.
Оразаева, п.г.к., доцент Г.А. Абаева, психол.г.к., доцент А.Н. Аутаева, психол.г.к. Т.М. Шалгинбаев, ага оқытушы Ә.Ә. Даурамбекова (жауапты хатшы) © Абай атындағы Қазақ улттық педагогикалык университет!, 2013 Қазақстан Республикасының мэдениет жэне ақпарат министрлігінде 2009 жылы мамырдың 8-де тіркелген Ш0107-Ж Басуға 24.10.2013 қол қойылды. Пішімі 60x84 1/8. Кӛлемі 9,25 е.б.т. Таралымы 300 дана. Тапсырыс 255. М а з м у н ы С о д е р ж а н и е МҮМКІНДІГІШЕКТЕУЛІ БАЛАЛАРДЫ ЗЕРТТЕУ ИЗУЧЕНИЕ ДЕТЕЙ С ОГРАНИЧЕННЫМИ ВОЗМОЖНОСТЯМИ (ОВ) Мовкебаева З.А., Бухарбаева К.З. Есту кабілеті зақымдалған кіші мектеп жасындағы окушылардың диалогтік сӛйлеу тілінің ерекшеліктері .............................................................................................. 4 Каримова Р.Б., Авдеева Р.А., Казахбаева Г.И. Нейрофизические паттерны суицидального поведения подростков ...................................................................................................... 7 Рахметова Г.Н., Шубаева Ғ.С. Церебралдық салмен науқас балалардың жалпы моторикасының даму кӛрсеткіштерін бағалау 11
АРНАЙЫ БІЛІМ БЕРУДЩ ӚЗЕКТІМӘСЕЛЕЛЕРІ АКТУАЛЬНЫЕ ВОПРОСЫ СПЕЦИАЛЬНОГО ОБРАЗОВАНИЯ Оразаева Г.С. Состояние и перспективы развития инклюзивного образования в Республике Казахстан .......................... Татаринцева Н.В. Организация службы психоло- педагогической коррекции в районе ..................................................... Абишева М.Т. Некоторые аспекты профессиональной деятельности социального педагога ...................................................... Коржова Г.М. Формирование профессионально-значимых качеств у будущего учителя-дефектолога .................................................................. 24 МҮМКІНДІП ШЕКТЕУЛІ БАЛАЛАРДЫ ОҚЫТУ ЖЭНЕ ТӘРБИЕЛЕУ ОБУЧЕНИЕ И ВОСПИТАНИЕ ДЕТЕЙ С ОВ Бектаева К.Б. Сӛйлеу тілін жэне сауаттылық элементтерін дамыту пәніне арналған бағдарламаның құрылымы мен мазмуны .......................................................................................................... ^ Елисеева И.Г. Технологический подход к планированию процесса обучения - как средство повышения качества образования школьников с нарушением интеллекта (на примере курса математики) ......................................................................................... ^ Абаева Г.А. Некоторые особенности обучения математике незрячих детей в пропедевтический период ............................................... ^ Мовкебаева З.А., Қырыкбаева А.Қ. Зиятында ауыткуы бар кіші мектеп жасындағы балалардьщ моторлы аясын дамыту үшін атқарылатын педагогикалық жұмыстың жағдайы ...................... Қыетаубаева Ә.Қ., Сарсенбаева Л.О. Жалпы сӛйлеу тілі дамымаған балаларды жалпы мектепте оқыту дайындығын 40 калыптастыру ..................................................................... .................... Ибатова Г.Б. Жалпы сейлеу тілі дамымаған балалардың сӛзжасам дағдыларын қалыптастырудағы логопедиялық жұмыстың кезеңцері ............................................................................... Караева Т.Н. Психоло-педагогические основы коррекционной работы с детьми, имеющими трудности в развитии общения ^8
050010, Алматы қаласы, Достық даңғылы, 13. Абай атындагы ҚазҮІІУ Абай атындагы Қазак ұлтгык педагогикалық университетінін «Ұлагат» баспасы 1 5
1 8
2 1
54
Казахский национальный педагогический университет имени Абая ВЕСТНИК Серия «Специальная педагогика», №3 (34), 2013 Периодичность - 4 номера в год Выходит с 2001 года. Главный редактор к.п.н., проф., член-корр. международной академии наук педагогического образования К.К. ОМИРБЕКОВА Редакционная коллегия: д.п.н., проф. В.В. Воронкова (Россия), проф.
Е.М. Кулеша (Польша), д.п.н., проф. Л.Р. Муминова (Узбекистан), к.психол.н., проф.
Н.В.
Михайлова (Германия), д.п.н., проф. Р.А.
Сулейменова, д.м.н., проф. А.А. Тайжан, д.психол.н., проф. Ж.И. Намазбаева, д.п.н., и.о. проф. З.А. Мовкебаева, к.п.н., доцент Г.С. Оразаева, к.п.н., доцент Г.А. Абаева, к.психол.н., доцент А.Н.
Аутаева, к.психол.н. Т.М. Шалгинбаев, ст. преп. А.А. Даурамбекова (ответ, секретарь)
Зарегистрировано в Министерстве культуры и информации Республики Казахстан 8 мая 2009 г. №10107-Ж Подписано в печать 24.10.2013. Формат 60x84 1/8. Объем уч.-изд.л. 9,25 Тираж 300 экз. Заказ 255. 050010, г. Алматы, пр. Достык, 13. КазНПУ им. Абая Издательство «Улагат» Казахского национального педагогического университета имени Абая Казахстан Республикасы Білім жэне ғылым министрлігінің Білім жэне ғылым саласыңдагы бакылау Комитеті алқасының (2008 жылғы 23 сәуірдегі №6) шешімі негізінде Абай атыидағы Қаз¥ПУ-дың Хабаршысы, «Арнайы педагогика» сериясы педагогика ғылымдары бойынша диссертациялардың негізгі ғылыми нәтижелерін жариялайтын басылымдар Тізбесіне енгізілген. На основании решения коллегии Комитета по контролю в сфере образования и науки Министерства образовании и науки Республики Казахстан (№6 от 23 апреля 2008 г.) Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Специальная педагогика» внесен в перечень изданий для публикации основных научных результатов диссертаций по педагогическим наукам.
ОҚЫТУ МЕН ТӘРБИЕЛЕУДЩ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ ПСИХОЛОГИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ ОБУЧЕНИЯ ВОСПИТАНИЯ
Завалишина О.В. Основные подходы и принципы организации психокоррекционной работы с младшими школьниками с
трудностями в обучении .................................................................................... Досумбекова Б.К. Активизация познавательной и мыслительной деятельности учащихся на уроках русского языка и литературы ..................
ЖҮМЫС Т ӘЖІРИБЕСІНЕН ИЗ ОПЫТА РАБОТЫ Оразаева Г.С., Сабирова С. Использование игр для развития --
мелкой моторики на логопедических занятиях ................................................. Касымжанова Г.Н. Организация работы с родителями Б
-
условиях специальной (коррекционной) школы ............................................. . Ягусевич А.Н. Коррекционно-развивающая работа на уроках --
Исаева Л.Т. Компьютерные технологии в логопедической g-
ХАБАРЛАМА
ХРОНИКА
Поздравляем Каримову Раушан Бейдалиевну! ........................................................ 70
Поздравляем Бектаеву Куляш Жусупбековну! ....................................................... 71 Авторлар назарына! К сведению авторов! ............................................................ 72
Авторлар туралы мәлімет. Сведения об авторах .................................................... 73 Абай атындагы Қаз¥ПУ-нің Хабаршысы, «Арнайы педагогика» сериясы №3(34) 2013 ж.
Абай атыңдағы Қаз¥ПУ-нің Хабаршы жинагьшьщ «Арнайы педагогика» сериясы, арнайы педагогиканьщ теориясы мен тәжірибесінің ӛзекті мәселелерін қарастыруға бағытгалған материалдарды жариялауды жалғастырады. Хабаршының бұл санында Қазақстанның, Ресейдің арнайы білім беру мекемелерінің мамаңдарьшың, жоғары оқу орындарының оқытушыларының, магистраннттардың мақалалары қамтылған. Сонымен қоса Павлодар облысы Шербақты ауданында ӛткізілген аудандық педагогикалық оқулардың кейбір мақалалары басылды. Басылымда қарастырылган рубрикалар аясында тӛмендегідей ӛзекті мэселелер қарастырылды: •
Дамуында ауытқуы бар балаларды зертгеу; •
Мүмкіншілігі шектеулі балаларды оқыту және тәрбиелеу; •
Мүмкіншілігі шектеулі балалардың ата-аналарымен жүмыс ұйымдастыру; •
Балалармен психокоррекциялық жүмыс үйымдастыру; •
Арнайы мектепте оқу үрдісін жоспарлау, т.б. Қурметгі әріптестер, оқырмандар! Сіздердің мақалаларынызды жэне ұсыныстарыңызды күтеміз. Сіздердің жолдаған мақалаларыңыз Қазақстандағы дефектология ғылымының теориясы мен тәжірибесін дамьпуға ықпалын тигізеді деген сенімдеміз. Қурметпен бас редактор: п.ғ.к., профессор Ӛмірбекова Қ.Қ. Уважаемые читатели! Вестник КазНПУ имени Абая серия «Специальная педагогика» продолжает публиковать материалы, освещающие актуальные проблемы теории и практики специального образования по различным аспектам. Сборник включает статьи практических работников специальных, общеобразовательных организации образования, преподаветелей и высших учебных заведений, магистрантов, Республики Казахстан, России. В настоящем сборнике представлены также некоторые материалы районных педагогических чтении, проводимых в Щербактинском районе Павлодарской области. В рамках рубрики рассматриваются такие важные аспекты как: •
Изучение детей с разными отклонениями в развтии; •
Вопросы образования и воспитания детей детей с ОВ; •
Работа с родителями детей с ограниченными возможностями; •
Организация психокоррекционной работы с детьми; •
Планирование процесса образования в специальной школе и др. Уважаемые коллеги, читатели! Ждем ваших статей и пожеланий. Надеемся, Ваши научные сатьи будут способствовать дальнейшему развитию теории и практики дефектологической науки в РК.
Мемлекеттік жалпыға ортақ білім беру стандартында «Білім мазмұны эрбір оқушының білім алудағы жеткен Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Специальная педагогика», Ns3(34) 2013 г.
жетістіктеріне бағытталған, ал бул ӛз кезегінде қалыптасқан қүзыреттілік болып табылады» деп берілген. Сол қүзыреттіліктің бірі - қарым-қатынас қүзыреттілігі. Қарым-қатьшас қүзыретгілігі келесідей мүмкіндіктерді береді: -
эртүрлі әдіс-тәсілдерін қолдану; -
Қарым-қатьшас міңдетгерін шешу үшін қажетті стильді іріктеп, қолдану; -
Ӛз ойын, кӛзқарасын жеткізе білу; -
Диалогтік қарым-қатынасқа түсе отырып, кикілжің жагдайларын шешу; -
Әртүрлі топтық орталарда қарым-қатынасты орната білу [ 1 ]. Қазіргі заманда диалог адамның ӛмір еүруі үшін ӛте қажетті ауызша қарым-катынастың жолы, сонымен қатар, ауызша сӛйлеу тілінің маңызды бір турі болып табылады. Диалогтік мәдениет - жеке түлғаның қалыпты жэне толық дамуына жағдай жасауга, қоршаған ортада бейімделуге мүмкіндік береді [ 2 ] -
Выготский «Сӛйлеу тілінің бастапқы функциясы - қарым-қатынас, яғни сӛйлеу тілі әлеуметгік қарым- қатынас қүралы, айтылған сӛздер мен сол сӛздерді түсіну қүралы болып табылады. Таи осы қарым-қатынас жэне диалог арқасыңца адам әлеуметгік тәжірибені тани жэне ӛндей бастайды, ӛзін кӛрсете біле бастайды» деген. М.М. Бахтиннің пікірінше: «Мүғалім бір бүтін дауыс регінде диалогқа түседі, ол диалогқа тек ӛзінің ойымен ғана емес, сонымен қатар ӛзінің ӛмірімен, ӛзінің жеке қасиеттерімен түседі» [3]. Естімейтін және нашар еститін балалардың сӛздік қорлары ӛте кедей және сӛйлеу тілінің дамуы ӛте тежелген, олар кейбір ең оңай заттардың атауларын, іс-әрекеттерді және белгілерді атай алмайды. Есту қабілеті зақымдалған балалардьщ лексикасының спецификалық ерекшеліктерінің бэрі - оларды еститін адамдармен қарым-қатынасқа түсуін қиындатады. Есту қабілеті зақымдалған балалардың бүзылыстары олардың ауызша сӛйлеу тілдерінің грамматика- лық қүрылымын да бүзады. Олардың айтқан сӛздері мен сӛйлемдері кездейсоқ дыбыстардан қүрапған сӛздерге үқсас болып келеді [4]. Сонымен қатар, кӛптеген тэжірибелер кӛрсеткендей есту қабілеті зақымдалған түлғалар мектеиті бітіргеннен кейін де, ауызша сӛйлеу тілі жеткілікті түрде қалыптасқан болса да, ӛз арасында қарым- қатынасқа қол қимыл сӛйлеу тілі арқылы түседі. Олар басқа түлғалармен қарым-қатынасқа түсуде киындықтарға тап болады. Есту қабілеті зақымдалған балалардьщ ауызша сӛйлеу тілінің ерекшеліктері туралы кӛптеген Ресей галымдарының еңбектерінде кӛрсетілген (И.Г. Багрова, К.А. Волкова, Е.П. Кузьмичева, Ф.Ф. Pay, Н.Ф. Слезина, Е.З. Яхнина жэне т.б.). Р.М. Боскис есту қабілеті зақымдалған балалар аталуы жэне жазылуы бойынша ӛте үқсас сӛздерді бір- бірімен алмастырып жіберетіндігін айтады. Мысалы, «ата-ана» және т.б. Л.Г. Парамонованьщ зерттеулері бойынша (1997), «сӛйлеу анализаторларыньщ (есту) бірінің бүзылысы балалардың ақыл-ойын артқа тежейді». Автордың пікірінше. еспу қабілеті зақымдалған балаларды әлеуметгендіру жэне оқыту үшін «оның есту қабілетінің бүзылысының деңгейі емес, ал баланың сӛздік қарым-қатынасы маңызды, себебі есту қабілеті зақымдалушьиықгың бірдей деңгейіндегі балалардың сӛйлеу тілдері эр түрлі деңгейде болуы мүмкін» [ 5 ].
Арнайы мектептерде оқыту барысында оқушылардың диалоггік сӛйлеу тілін дамыту мәселесіне кӛп назар аударатындығы белгілі. Алайда, бүл жүмыстарға қарамастан, еету кабітеті зақымдалған балалар ӛзін қоршаған адамдармен диалоггік қарым-қатынасқа жиі түспейііндігін тэяприбелер кӛрсетті. — ------------------------------------------------------------------ _______________________________________________ 4 ---------------------------------------------------------------------
Оқьпу-тәрбиелеу үрдісі барысында нашар еститін оқушылардың еркін қарым-қатынасын ары қарай бақылау, есту қабілеті зақымдалған оқушылар кӛбінесе ӛзара жестгік сӛйлеу тілі арқылы қарым- қатынасқа түсетінін кӛруге болады. Бұның себебі нашар еститін жэне естімейтін оқушыларға арналған мектеігге жестгік сӛйлеу тілі қарым-қатынастың негізгі күралы болып табылады. Сонымен қатар, есту қабілеті зақымдалған оқушылардың ӛзара қарым-қатынасы оқушының бір іс-әрекетімен байланысты [6]. Сабақ барысында есту қабілеті зақымдалған оқушылар мүғаліммен ауызша қарым-қатынас орнатып, ал қоңырау кезінде кӛбінесе жестгік сӛйлеу тілін қолданады. Есту қабілеті зақымдалған балалар мектеп қызметкерлеріне немесе басқа еститін адамдарға жолыққанда, бүл балалар ауызша амандасып, келген мақсатын түсіндіргеңде, жесттік сӛйлеу тіліне кӛшеді. Біздің жүргізген бақылауымыздың барысында есту қабілеті закымдалған оқушылардың сӛйлеу тілінде қысқа сӛйлемдер кӛп болды. Есту қабілеті зақымдалған балалар эңгімелесушінің сүрақтарына кӛбінесе тек бір сӛзбен жауап берді. Мысалы, “Демалыста не істейсіндер?” деген сүраққа тӛртінші сынып окушылары “демаламыз”, “ойнаймыз” деп жауап берді. Кейбір кездерде оқушылар сүраққа тек жестгермен жауап беріп отырды (мысалы, басымен шайқау) және ӛз ойларын анық емес жэне бірізділікпен жеткізбей отырды, кӛптеген аграмматизмдер байқалды. Мысалы, “Сен оқығанды үнатасың ба?” деген сүраққа бесінші сыньш окушысы “Мен оқимын ұнатамын”; “Бос уақытыңда не істегенді
Абай атындагы Қаз¥ПУ-нің Хабаршысы, «Арнайы педагогика» сериясы №3(34) 2013 ж.
ұнатасың?” деген сүраққа “Ойындар” деп жауап берді. Кейбір кездерде оқушылар диалог басталғаннан кейін қозғалған тақырьшқа қызығушылық танытпай, қарым-катынас белсенділігін танытпады. 3-5 сыныпта оқитын есту қабілеті зақымдалган оқушылардың қарым-қатынас дағдыларының талдауы олардың қатынасқа қажеттіліктерін жэне қатынасқа түсуге қарсы еместігін кӛрсетгі. Бірақ ӛздерінің сӛйлеу тілінің ерекшеліктерін біліп, бүл балалар диалогта белсенді болмай, еститін түлғалардың тарапьшан инциативаны күтгі. Кӛп жағдайларда оқушылар диалог барысында кейбір сӛздерді жестгермен немесе дактильдеумен алмастырып отырды. 1 кесте
Берілген сынып оқушыларының аз бӛлігінде (24%) ауызша карым-қатынасы жогарғы деңгейде қалыптасқан (бала қарым-қатынас барысында белсенді, кӛбінесе ӛзінің ықыласымен қатынасқа түседі, ӛзіне айтылғаңцы тындайды жэне түсінеді, жағдайды есепке алып, қатынасқа түседі, эңгімелесушілермен қатынасқа емін-еркін түседі, ӛз ойьш анық жэне реттілікпен түсіндіре біледі, сӛйлеу тідік этикетті қолдана біледі, сӛйлеу тілі түсінікті болды жэне т.б.). Бақылауға қатысқан 40% есту қабілеті зақымдалған оқушыда ауызша қарым-қатынасы орташа деңгеңце калыптаскан (бала қарым-қатынас барысында анда-санда белседілік танытады, кӛбіне қарым- қатьшасқа басқалардьщ ықыласьмен түседі, ӛзіне айтылғанды тывдайды және түсінеді, жағдайды есепке алып, қатынасқа түседі, әңгімелесушілермен қатынасқа емін-еркін түспейді, ӛз ойын сирек жағдайларда анық жэне реттілікпен түсіндіре біледі, сӛйлеу тідік этикетгі қолдана біледі, сӛйлеу тілі жеткілікті түрде түсінікті емес жэне т.б.). Есту қабілеті зақымдалған окушылардың 36% ауызша қарым-қатынасы тӛменгі деңгейде қалыптасқан (бала қарым-қатынасқа түспейді, қарым-қатынас барысында кӛп сӛйлемейді, басқалардың ықыласымен қатынас қүрады, ӛзіне айтылғанды тыңдамайды жэне кӛп жағдайда түсінбейді, эңгімелесушімен қатынас қиындықпен қүрады, ӛз ойын анық жэне реттілікпен түсіндіре білмейді, сӛйлеу тідік этикетті кӛп қолдан- байды, диалог барысында жесттік сӛйлеу тілін білмейтін еститін адаммен қатынасты бүзатын жесттік жэне дактильді сӛйлеу тілін кӛп қолданады және т.б.). 2
Берілген сынып окушыларының ауызша қарым-қатынасы белсенді емес, кӛбінесе оқушылар сұрақ қойғанға қарағанда сүраққа жауап береді, диалогты бірінші бастамайды. Нашар еститін оқушылардың еститін әңгімелесушілермен диалог үрдісі барысында айтылған жауап берген сӛздері 68 ,
% құрайтынын, ал сұрақ қойған сӛздері 31,4% қүрайтынын кӛрсетгі. Бүндай енжар позиция берілген сыныпта оқигын есту қабілеті зақымдалған оқушылардың ауызша қарым- қатынасына тэн (3 сынып - 61%, 4 сынып - 57%, 5 сынып - 63%). Бақылаудың нәтижесі 3-5 сыныггга оқитын есту қабілеті зақымдалған оқушылардың келесідей ерекшеліктерін анықгауға мүмкіндік берді: -
жэне қатынасқа түсуге қарсы еместігін кӛрсетгі. Бірақ ӛздерінің сӛйлеу тілінің ерекшеліктерін біліп, бүл балалар диалогта белсеңді болмай мұғалім мен тәрбиешінің тарапынан бастаманы күтті. Кӛп жағдайларда оқушьшар диалог барысында кейбір сӛздерді жесттермен немесе дактильдеумен алмасты- рып отырды. -
Берілген сыньш оқушыларының ауызша қарым-қатынасы белсенді емес, кӛбінесе оқушылар сұрак қойғанға жүктеу/скачать 1,34 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|