Хабаршы вестник bulletin «Кӛптілді білім беру және шетел тілдері филологиясы»

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Кӛптілді білім беру және шетел тілдері филологиясы» сериясы, №1(13), 2016 ж. 
 
10 
 
 
 
 
 
 
УДК 378.016:811.111 
 
ШЕТ ТІЛІН КӘСІБИ-БАҒЫТТА ОҚЫТУ 
 
Ҥсекенова Ж.Н. – Абай атындағы ҚазҰПУ 
 6M011900 – Шет тілі: екі шет тілі мамандығының 1- курс магистранты, 
janarka_jan9393@mail.ru
 
Ғылыми жетекші: Минаева Н.М. – п.ғ.к. Абай атындағы ҚазҰПУ 
 кәсіби бағыттағы тілдер кафедрасының доценті 
 
Бұл мақалада шет тілін кәсіби-бағытта оқыту мазмұнының құрылымдық ерекшеліктері қарастырылады. Қазіргі 
қоғам  жағдайында  болашақ  жас  мамандарға  қойылып  отырған  талаптарға  сай  шет  тілін  жетік,  кәсіби  деңгейде 
меңгеру  мәселесі  алдыңғы  орында  тұр.  Кәсіби-бағыттағы  шет  тілін  оқытуда  білім  алушылардың  кәсіби  маман 
ретіндегі  жеке  қасиеттерінің  дамуы,  лингвистикалық  және  кәсіби  білімге  негізделген  арнайы  біліктерінің 
қалыптасуы үлкен маңызға ие.       
Тҥйін сӛздер: кәсіби іс-әрекет, жаһандану, кәсіби қатысым, мәдениетаралық қатысым, әлеуметтік-мәдени білім, 
бәсекелестікке қабілеттілік.   
 
Қазіргі жаһандану заманында қоғам түрлі маман иелерін дайындау саласында жаңа тұрғыларды талап 
етіп отыр. Жоғары оқу орнының бітірушілері тек ӛз саласында ғана жақсы білім алып қоймай, сонымен 
қатар  мобильді,  белсенді  және  шет  тілін  жетік  меңгерген  болуы  қажет,  айта  кететін  жайт  қарапайым 
тұрмыстық жағдайда емес, кәсіби деңгейде игеруі шарт.  
Тілдік емес мамандық бойынша оқитын студенттерге шет тілін оқытудың мақсаты болашақ кәсіби іс-
әрекетінде  тілді  тәжірибе  жүзінде  толыққанды  қолдана  алатындай  дәрежеге  жету  болып  табылады. 
Кәсіби-бағытта оқыту тек оқу материалы мазмұнының кәсіби-бағыттылығын ғана емес, оған қоса кәсіби 
біліктілікті  қалыптастыратын  кәсіби-бағыттағы  іс-әрекетті  де  қарастырады.  Қазіргі  заманғы  бітірушіге 
кәсіби  мәтіндерді  жай  ғана  оқып,  аудару  жеткіліксіз,  ол  түрлі  қарым-қатынас  ортасынды  шет  тілін 
қолдана алуы қажет.  
Кәсібі-бағыттағы  қарым-қатынас  ресми  және  бейресми  жағдайларда,  шет  елдік  әріптестермен  пікір 
алмасу, жиналыстарда, конференцияларда, ұжымдық талқылау кезінде сӛз сӛйлеу, ресми хат жазу түрінде 
жүзеге  асуы  мүмкін.  Сондықтан  шет  тілін  оқыту  мазмұны  кәсіби  және  қарым-қатынасқа  бағытталған 
болуы керек. Тілдік емес мамандықтарда оқитын студенттерге шет тілін оқыту мақсатын нақты анықтау 
қажет.  Студенттердің  пәнге  қызығушылығы  олар  алған  білімдерінің  қолдану  аясын  нақты  білген 
жағдайда,  сол  білім  мен  біліктерінің  болашақта  қандай  болмасын  кәсіп  саласында  жетістікке  жетуіне 
септігін тигізетініне кӛзі жеткен жағдайда ғана артады.  
Кәсіби-бағыттағы  оқыту  шет  тілі  мен  профильдік  пәндерді  интеграциялауды,  оқу  материалы 
мазмұнын мұқият таңдауды қажет етеді. Оқу материалы қай кәсіп саласы болмасын, сол сала бойынша 
соңғы  жетістіктерге  бағытталған,  ӛз  кезегінде  білім  алушылардың  кәсіби  қызығушылығына  қатысты 
ғылыми жаңалықтарды бейнелейтін, оларға кәсіби ӛсуге мүмкіндік беретіндей болуы шарт [1]. 
Кәсіби-бағыттағы шет тілін оқыту келесі міндеттерді шешуге бағытталуы керек: 
–  Сӛйлеу  іс-әрекеті  түрлері  (айтылым,  тыңдалым,  оқылым,  жазылым)  бойынша  коммуникативтік 
қабілетті дамыту. Диалог жүргізу дағдыларын табысты меңгерудің негізі әр түрлі тақырыптарға сұхбат 
жүргізе алу қабілетінде, кәсіби түрде ақпарат алмаса алуда жатыр. Монолог түрінде сӛйлеу жарыссӛзде ӛз 
ойын еркін білдіре алуды, белгілі тақырып бойынша кӛпшілік алдында сӛз сӛйлей алу қабілетін ұсынады. 
Тыңдалымды  оқытудың  мақсаты  сұхбаттасушының  шет  тілінде  білдірген  ойын  түсініп,  қабылдай 
алуында. Ал  оқылымға үйретудің соңғы  нәтижесі түрлі жанрдағы басылымдарды, соның ішінде кәсіби 
әдебиетті  оқи  алу  қабілетінде  болып  отыр.  Жазылымға  үйретудің  мақсатына  оқығанға  пікір  жаза  алу, 
аудару, іскерлік хат жаза алу, келісім жасай алу қабілетін арттыру жатады [2].   

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Кӛптілді білім беру және шетел тілдері филологиясы» сериясы, №1(13), 2016 ж. 
 
11 
 
–  Белгілі  бір  тілдік  білімді  меңгеру  (фонетикалық  құбылыс,  грамматикалық  формалар,  сӛз  туындау 
ережелері,  лексикалық  бірлік  жайлы  білімдер).  Бұл  тілдік  білім  оқыту  үдерісінің  барлық  кезеңінде 
меңгеріледі,  себебі  әр  қарым-қатынас  тақырыбы  мен  жағдайы  белгілі  бір  тілдік  және  сӛйлеу  құрал-
дарымен байланысты.  
–  Әлеуметтік-мәдени  білімді  қалыптастыру.  Бұл  білім  алушыларға  оқып  отырған  тілде  сӛйлеуші 
ұлттың  мәдениетімен  танысып,  шет  тілдік  ортаға  бейімделуге,  қарым-қатынас  барысында  кездесетін 
түсінбеушіліктен құтылуға кӛмектеседі.  
– Белгілі бір кәсіби лексикалық бірлік жүйесін, кәсіби терминдерді шет тілінде меңгеру. Кәсіби тілді 
оқу  болашақ  маманға  қажетті  кӛп  мӛлшерде  терминдерді,  кәсіби  ұғымдарды  меңгеруді  талап  етеді. 
Дегенмен жоғары оқу орнында шет тілін оқытуға арналған уақыт барысында барлық кәсіби терминдерді 
оқып меңгеру мүмкін емес. Сол себепті студенттердің кәсіби сӛздіктермен, глоссарийлермен, анықтама 
лық нұсқаулықтармен жұмыс істеу қабілетін дамыту маңызды болып табылады [3].        
Шет  тілін  кәсіби-бағытта  оқытудың  негізі  оның  кәсіби  пәндермен  қосымша  кәсіби  білім  мен  жеке 
тұлғаның  кәсіби  қасиеттерін  қалыптастыру  мақсатында  интеграциялануында  жатыр.  Міне  осы  жерде 
жоғары оқу орындарында мұндай оқытуды жүзеге асыруда қиындықтар туындайды. Шет тілін оқытатын 
оқытушылардың  лингвистикалық  және  педагогикалық  білімі  болғанымен,  оларда  оқытып  отырған 
мамандық  бойынша  кәсіби  білімі  жоқ.  Осыған  орай  оқытушылар  психологиялық,  лингвистикалық, 
әдістемелік қиындықтарға тап болады. Сонымен қатар қазіргі заманғы оқулықтар мен оқу құралдарының 
болмауы тағы бір мәселе. Бұл оқытуда да, үйренуде де ыңғайсыздық пен қиындықтар туғызады.  
Сӛзсіз  кәсіби-бағыттағы  шет  тілінің  оқытушысы  мамандықтың  негізін,  базалық  кәсіптік  лексикасын 
меңгеріп,  кәсіби  терминологияға  бағытталуы  қажет.  Себебі  кәсіби  даярсыздық  мәтіндерді  бұрыс 
аударуға, ақпараттың мазмұнын толық аша алмауына ықпал етеді.        
Бұл қиындықтарды шешудің бірнеше жолдары бар: 
– сабақ барысында мамандыққа қатысты негізгі ұғымдарды қамтитын материалдарды пайдалану; 
– шет тілі сабағында студенттер ӛз мамандықтары бойынша теориялық алған білімдерін практикалық 
мәселелерді шешуде қолдана алатындай жағдай туғызу; 
– студенттерге мәлім, бірақ басқа қырынан ұсынылған материалдарды қолдану; 
–  сабаққа  дайындалу  барысында  және  сабақ  үстінде  («командалық  оқыту»)  кәсіби  пән  оқытушы-
ларының кӛмегін пайдалану.  
Оқытушы қандай әдіс қолданса да, одан мамандық бойынша кәсіби біліммен қарулану, оқыту үрдісін 
жетілдіру,  студенттердің  алған  білімін  шет  тілі  саласында,  кәсіби  жүйеде  тәжірибе  жүзінде  қолдана 
алуына қызығушылық таныту, кәсібилік, оқыту барысында шығармашылық тұрғы талап етіледі.  
Жоғарыда  айтылған  мәселелерге  орай  кәсіби-бағыттағы  шет  тілін  оқытудың  теориясын  жасауда             
М.В. Ляховицкийдің қосқан үлесі орасан зор. Ол шет тілін оқытуда оқу материалының кәсіби-бағытты-
лық ұстанымының негізін қалаған. Ғалым келесі бағыттарды анықтап кӛрсетті:  
– арнайы кәсіби мәтіндермен жұмыс істеу; 
– ауызекі сӛйлеуді дамытуға арналған кәсіби тақырыптарды оқу; 
– сәйкес мамандыққа қатысты сӛздік қорын дамыту; 
– білім алушыларға арналған грамматикалық және лексикалық материалдарды игеруге арналған оқу 
құралын құрастыру [4].          
Тілдер  оқытылмайтын  оқу  орнында  кәсіптік-бағытта  шет  тілін  оқыту  келесідей  компоненттерді 
енгізеді,  атап  айтсақ  мамандықты  игерудегі  тіл  құралы  және  кәсіби  қарым-қатынас  орнату.  Шет  тілін 
оқыту  тәсілі  жӛнінде  айта  келе,  ең  алдымен  әлеуметтік  қоғамда  тілге  сұраныс  қандай  деген  сұраққа 
тоқтала кеткен жӛн сияқты. Е.И. Соловова пікірі бойынша: бұрынғы кездері шет тілін оқыту экономика-
лық,  саяси,  халықаралық  байланыс  сипаттарымен  ерекшеленсе,  қазіргі  таңда  халықаралық  ғылыми, 
техникалық  және  мәдени  бірлестіктер  тұрғысынан  қаралмақ.  Сонымен  қатар  дамыған  технологиялар 
жүйесімен негізгі мәселелер шешілмек. Яғни шет тілін жетік меңгерген кезде ғана заманауи бәсекелес-
тікке  бейім  тұра  аламыз.  Болашақ  маманның  кәсіби  біліктілігіндегі  шет  тілін  меңгеру  қабілетін  оның 
құралы ретінде қарастыра келіп, Е.В. Рощина: кәсіби-бағытта тілді оқыту кезінде екі бағыттағы байланыс 
орнайды  деп  атап  кӛрсеткен,  яғни  студенттің  арнайы  білім  алуға  деген  құлшынысы  мен  тілді  жетік 
меңгеру қабілеті. Оның ойы бойынша: шет тілі, шет тілін оқытпайтын жоғары оқу орындарындағы кәсіби 
және әлеуметтік бағыттың таптырмас құралы болмақ. Автордың пікірі бойынша осы жүйені жүзеге асыру 
үшін келесідей талаптар орындалғаны жӛн: 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Кӛптілді білім беру және шетел тілдері филологиясы» сериясы, №1(13), 2016 ж. 
 
12 
 
– ӛзге тілде сӛйлеу мәнерінің мақсатын нақты анықтап алу;  
– осы саланың әлеуметтік және кәсіби бағытын білу;  
– жеке тапсырмалар беру арқылы студенттің қабілетін білу;  
– жекеленген тапсырмалар кезінде студенттердің қабілетін дамыту;  
– оқыту ортасында жанға жайлы, жағымды психологиялық орта қалыптастыру [5].          
Е.А. Шатурнаяның пікірі бойынша келесідей талаптарды орындағанда ғана кәсіби-бағытта білім беру 
және дамыту жоғары деңгейде болмақ. Яғни:  
– егер біз осы үрдісті жеке тұлғалық негізде құрсақ;  
– егер шет тілін оқытудың кәсіби-бағыттылық мәні ситуативті-тематикалық негізде құралса; 
– егер оқыту негізінде аутентивті материалдар қолданылса.  
Кәсіби  шет  тілін  ауызша  оқыту  барысында  кәсіби  қарым-қатынастың  сӛйлесу  үрдісі  жүзеге  асыры-
лады.  Сондықтан  оқу  үрдісінде  типтік  жағдайлар  ескерілуі  қажет.  Ӛйткені  олар  кәсіби  байланыстарға 
ғана тән болмақ. Олар мотивациялық қажеттіліктерді шет тілдік қарым-қатынас жасауда қолданылады, 
сондықтан шет тілін кәсіби-бағытта оқыту кезінде тек қана эффективті тиімді түрлерді қарастырып қана 
қоймай, тәжірибе ретінде әртүрлі тілдік оқу, сӛйлесу шараларды, рӛлдік ойындарды қолданған жӛн. Ол 
кәсіби  шет  тілді  ортаның  имитациясын  арттырады.  Сонымен  қатар  шет  тілдік  қарым-қатынас  жасауда 
студенттің  мотивациясын  жігерлендіреді.  Осындай  әдістерден  кейін  ғана  сӛйлесу  түрлері  мен  сӛйлесу 
мәнеріндегі  тактикалар  қалыптасады.  Е.А.  Шатурная  пікірі  бойынша  оқыту  келесідей  принциптер 
негізінде қалыптасуы қажет:  
– этап бойынша (аталмыш тұжырым бойынша студент ең алдымен оқу- сӛйлесу жағдайымен, ал одан 
кейін рӛлдік ойындарға бет бұруы қажет );  
– оқу сипатының белсенділігі, жан-жақтылығы, ситуативті-тематикалық оқу үрдістерінің қалыптасуы;  
–  оқудың  кәсіби  бағдары,  пән  аралық  координациялар,  мотивациялар,  мәдени  аралық  қарым-
қатынастар;  
– студенттің жеке-психологиялық ерекшеліктерін ескеру [6].           
Жоғарыда аталған тұжырымдарды орындай келе студент келесідей қабілеттерін кӛрсете алады: 
– берілген жағдайда адекватты сӛйлеу түрлерін таңдап, қолдану; 
– кәсіби тақырыптарда әңгіме жүргізу, жұптасып, топ болып жұмыс жасап, ӛз ойларын еркін жеткізу;  
– әңгімелесу жағдайында әріптесін тыңдай білу, оның коммуникативтілігін түсіну, сӛйлесу барысында 
байланыс мақсатына қол жеткізу.  
Кәсіби-бағыттағы  оқыту  аясында  студенттің  шет  тілін  меңгеру  қабілетін  келесідей  критерийлер 
арқылы білуге болады: 
 – кәсіби тілдік білімді меңгеру (грамматикалық құрылымыды білу, лексикалық бағытты меңгеру); 
– кәсіби сӛйлесу қарым-қатынасына дайындығы (кәсіби-бағыттағы лексиканың барлық түрлерін білу, 
ӛз ойын барлық тіл құралдары арқылы жеткізе білу);  
–  шығармашылық  кәсіби  деңгейге  дайындығы  (мотивация,  оқушының  танымдық  және  шығарма-
шылық белсенділігі). 
Жоғарыда  аталған  пікірлерді  сараптай  келе  жоғары  оқу  орындарында  кәсіби-бағыттағы  шет  тілін 
үйрету үлкен жауапкершілікті талап етеді. Оған селқос қарауға болмайды. Бұл бағдарламалар адамзаттың 
соңғы  жетістіктерімен  ұштасып  жатуы  қажет,  яғни  ғылыми  жетістіктерді  дер  кезінде  анықтау  керек. 
Кәсіби маман дайындау үшін кәсіби түрде жаңа технологиялармен ұштастыра отырып, жаңа тіл мүмкін-
діктері заман талаптарына, сұраныстарына ие болғаны дұрыс. Студенттің шет тілін меңгеру сапасы мен 
деңгейі сұраныс пен белгілі бір мақсатқа ұмтылу барысында жүзеге асырылмақ. Студентті оның болашақ 
мамандығына сай етіп даярлауда студенттің жеке басының мүмкіндіктерін ескеру қажет. 
 
 
1.  Образцов  П.И.  Профессионально-ориентированное  обучение  иностранному  языку.  П.И.  Образцов,                        
О.Ю. Иванова. – Орел: ОГУ, 2005.   
2.  Гальскова  Н.Д.,  Гез  Н.И.  Теория  обучения  иностранным  языкам.  Лингводидактика  и  методика.  –  Москва, 
2007.    
3.  Поляков  О.Г.  Профильно-ориентированное  обучение  английскому  языку  и  лингвистические  факторы, 
влияющие на проектирование курса. Иностранные языки в школе 2004. №2. 
4. Ляховицкий М.В. Технические средства в обучении иностранным языкам. 
– 
М.: Просвещение, 1981. 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Кӛптілді білім беру және шетел тілдері филологиясы» сериясы, №1(13), 2016 ж. 
 
13 
 
5.  Рощина  Е.В.  Университет  оқыту  жүйесіндегі  шет  тілінің  оқу  пәні  ретіндегі  функциялары.  Арнайы  емес 
факультеттердегі шет тілдері: ЖОО аралық жинақ. 
– 
Ленинград баспасы, 1978. 
6.  Шатурная  Е.А.  Автореферат.  Ауызша  шет  тілін  үйрету  әдістемесінде  оқу-сӛйлесу,  рӛлдік  ойындар 
қолдану:ағылшын тілі, тіл оқытпайтын ЖОО, мамандық 080504 «Мемлекеттік және муниципалдық басқару». 
 
Резюме  
Усекенова Ж.Н.  
– 
магистрантка 1 курса 
 по специальности 6M011900  Иностранный язык: два иностранных языка, 
janarka_jan9393@mail.ru
 
Научный руководитель: Минаева Н.М. – к.п.н., доцент 
 кафедры профессионально-ориентированных языков КазНПУ им. Абая 
 
Профессионально-ориентированное обучение иностранному языку 
 
В  данной  статье  рассматривается  структурные  особенности  содержания  профессионально-ориентированного 
обучения  иностранного  языка.  В  связи  с  требованиями  современного  общества,  проблема  молодых  специалистов 
свободно  владеющих  иностранным  языком  на  профессиональном  уровне  приобретает  в  современных  условиях 
особую  актуальность.  Также  рассмотрено  развитие  личностных  качеств,  специальных  навыков  обучающихся, 
основанных на профессиональных и лингвистических знаниях, которое имеет большое значение в профессионально-
ориентированного обучения иностранного языка.  
Ключевые  слова:  профессиональная  деятельность,  глобализация,  профессиональная  коммуникация, 
межкультурная коммуникация, социокультурное знание, конкурентноспособность. 
 
Summary 
Zhanar Ussekenova – 1
st
 course master of specialty 
 of 6M011900 Foreign language: two foreign languages, 
janarka_jan9393@mail.ru
 
Scientific supervisor: Minayeva N.M.  – Candidate of pedagogical science, associate professor  
of the chair of professionally-oriented languages at  Abai KazNPU  
 
Professionally-oriented foreign language teaching 
 
This  article deals  with the structural  features of the content of the professionally-oriented  foreign language  teaching. In 
connection with the requirements of modern society, the problem of the young specialists who are fluent in a foreign language 
at  the  professional  level  is  topical  issue.  The  development  of  the  personal  qualities,  special  skills  of  students,  based  on 
professional  and  linguistic  knowledge  which  is  of  great  importance  in  professionally-oriented  foreign  language  teaching  is 
shown. 
Key  words:  professional  activities,  globalization,  professional  communication,  intercultural  communication,  socio-
cultural knowledge, competitiveness 
 
 
УКД 378.016:811.111+811.512.122 
 
ШЕТЕЛ ТІЛІН ОҚЫТУДА АНА ТІЛІНІҢ ӘСЕРІ 
 
Баймҧратова И.А. – аға оқытушы  әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-нің  аға оқытушысы 
Ғҧмарова Ш.Б. – аға оқытушы  әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-нің  аға оқытушысы 
Сабырбаева Н.Қ. – аға оқытушы  әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-нің  аға оқытушысы 
 
Бұл  мақалада    шетел  тілін  оқыту  мақсатында  екі  тілді  салыстыра  талдау  мәселесі  қарастырылады.  Күнделікті 
практикалық  жұмыста  кӛз  жеткізіп  жүргендей,  тіл  үйренуде  жіберілетін  қателіктерге  талдау  жасасақ,  сол  тілдік 
қателіктердің кӛпшілігі олардың ана тілінде жоқ формалардан кететінін байқаймыз. Демек, шетел тілінде бар, ал ана 
тілінде  жоқ  грамматикалық  категорияларға  аса  мән  беріп  оқыту  шет  ел  тілін  үйренушілер  тап  болатын  тілдік 
қиындықтарды  алдын  ала  анықтауға  мүмкіндік  береді.  Ал  жалпы  шетел  тілін  үйренуде  кездесетін  қателіктерге 
келетін болсақ, бұл күрделі және баса назар аударып қарайтын мәселе деуге болады. Кез келген шетел тілін үйрену 
оның фонетикалық жүйесін меңгеруден басталады. Сондықтан мақалада ағылшын тілі мен қазақ тілінің дыбыстық 
жүйесі  салыстыра  қарастырылып,  әсіресе  қазақ  тілінде  жоқ  немесе  дыбысталу  жолдары  басқаша  болатын  дыбыс-
тарға аса назар аударылады. Мұндау талдау жұмысы тіл үйренушіге қиынға соғатын және соның нәтижесінде қате 
жіберуге тап болатын фонетикалық құбылыстарға  арналған жаттығу жұмыстарын құрастыру жоспарланады. 
Тҥйін  сӛздер:  салыстыра  талдау,  тілдік  бақылау,  шетел  тілін  үйрену,  тілдік  қателер  мен  қиындықтар,  тілдік 
дағдылар, тіл үйренушілер, ана тілінің әсері. 
 
Структуралық лингвистакада екі тілді салыстыра талдау жасау шетел тілін үйренушілерге кездесетін 
тілдік  қиындықтарды  алдын  ала  анықтауға  мүмкіндік  береді  деген  пікірге  шетел  тілі  мамандарының 
арасында бірыңғай кӛзқарас жоқ деуге болады. Бірқатар әдістемешілер шетел тілін үйренуде кездесетін 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Кӛптілді білім беру және шетел тілдері филологиясы» сериясы, №1(13), 2016 ж. 
 
14 
 
қиындықтар мен соның нәтижесінде жіберілетін тілдік қателіктерді ана тілінің әсерімен байланыстырса, 
екінші  бір  тіл  мамандары  ана  тіліне  қатыссыз,  тіл  үйрену  процесінің  белгілі  бір  сатысына  тән  тілдік 
қателіктер жіберіледі деген пікір айтады. Ал жалпы шетел тілін үйренуде кездесетін қателіктерге келетін 
болсақ, бұл күрделі және баса назар аударып қарайтын мәселе деуге болады. Ӛйткені тіл үйренудің қай 
сатысында  болмасын,  тіл  үйренушінің  тілдік  біліктілігін,  берілген  бағдарламаны  меңгергендігін,  тілдік 
деңгейін тексеру арқылы,  яғни бақылаудың нәтижесі жіберген лексика грамматикалық қателерге қарап 
бағаланады. Сонымен осы бақылау, білім деңгейін тексеру барысында тіл үйренушіге шетел тілін үйрен-
генде қандай тілдік категорияны меңгеру қиынға соғатыны да осы тілдік бақылау жұмысында жіберілетін 
қателері арқылы анықталып, соған орай жаттығу жұмыстарын құрастыру жоспарланады. Сондықтан тіл 
үйренушінің  шетел  тілін  үйренуде  жеткен  жетістігі  мен  кемшін  жатқан  жақтарын  оқытушы  осы  тілдік 
қателіктер арқылы бағдарлап отырады. Әрине, шетел тілін үйренуде кездесетін қиындықтар жіберілетін 
қателер арқылы кӛрініс табады. Шетел тілін оқыту практикасы дәлелдегендей, тілдік қателердің табиғаты 
да әртүрлі, сондықтан оларды топтарға жіктеп қарастыруға болады, ал кейде белгілі бір топқа жатқызу 
қиындыққа соғатын кездері де кездесіп жатады. Тілдік қателіктерге талдау жасау шетел тілін үйренуші 
үшін де, үйретуші үшін де тіл үйренудегі назар аударатын басты нәрселердің бірі екені күмән туғызбай-
ды. Тіл үйренудің әр сатысында жіберілген қатеге дер кезінде назар аударып, оның себептеріне талдау 
жасап отырғанда ғана шетел тілін үйренушінің білім деңгейінің сатысы мен бағасы жақсарып, жетістікке 
жететінін айтпағанда, алдағы уақытта ондай қателерді болдырмауға, сол қате жіберілген тілдік категория-
ны  жақсы  меңгеруге  септігін  тигізетіні  сӛзсіз.  Шетел  тілін  оқыту  тәжірибесінде  тіл  үйренушінің  тілдік 
қателіктеріне талдау жасағанда олардың кӛп жағдайда ӛзінің ана тілінде жоқ грамматикалық категория-
ларды меңгеруі қиынға соғатынын немесе ана тілінің әсерінен жіберілетін қателердің пайыздық мӛлшері 
басым болатынына кӛз жеткіздік. Сӛзіміз дәлелді болу үшін практикалық сабақ кезінде жүргізілген тал-
дау нәтижесін келтірген дұрыс болар. Тілдік қатеге талдау жасау мақсатында шетел тілінің негізін жеткі-
лікті білетін, яғни шетел  тілін үйренудің оқу, жазу, тыңдау, сӛйлеу сияқты тілдік дағдыларды біршама 
меңгерген,  ӛз  мамандығы  саласында  орташа  деңгейде  әңгіме  дүкен  құра  алатын  магистрлік  топтар 
арасында жүргізілген бақылау жұмыстарының нәтижесі алынды. Магистрлерге оқуға мәтін беріліп, сол 
оқыған  мәтіннің  қысқаша  мазмұнын  ӛз  сӛзімен  жазбаша  жеткізу  тапсырылды.  Лексика-грамматикалық 
конструкцияларды  қолдануға  ешқандай  шек  қойылған  жоқ.  Жазбаша  тапсырманы  тексеріп,  жіберілген 
қателердің алдымен түріне, яғни лексикалық немесе грамматикалық қате екендігі анықталды. (Қателерді 
бұлай жіктеу қиындық туғызбайды). Содан соң қателер тӛмендегідей жанама топтарға жіктелді. (Талдау-
ға тек қате жіберілген сӛз тіркестері іріктеліп алынды) 
1. It is a acute problem (an acute problem) 
    the report was listened to with a great interest (great interest) 
    new discovery was achieved by a technology (by a technology) 
    it is an only reason where  (the only reason) 
    we spent there one month for a field practice (a month) 
    there was a good conditions for them (good conditions) 
2. The discovery was recognized by this scientists (this scientist) 
    several sample were taken for experiments (several samples) 
   the obtain data were compared (obtained data) 
    five mice were injected others mice (other mice) 
3. I hope it shall suit you (it will) 
    he speaked that (he spoke) 
    problems which shall have to be solved (will have) 
    he offered me his help with putting it into practice if we shall accept (if we       
    accepted) 
    young scientist who investigate stem cells (who investigates) 
4. would you like to admit (would you mind admitting) 
    I should be very liked (glad) 
    5. we do friends (make friends) 
    soon I got news of them (heard from them) 
    growing of plants were observed (the growth of plants was) 
    he talked at  the conference about the results his research. (he spoke at the    
    conference about the results of his research 
6. if you offer there (if you offer it there) 
    in the experiment used samples of chosen plants (samples of chosen plants are    

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Кӛптілді білім беру және шетел тілдері филологиясы» сериясы, №1(13), 2016 ж. 
 
15 
 
    used in the experiment) 
    he met yesterday his colleagues (he met his colleagues yesterday) 
    in the discussion were mentioned useful ideas (useful idea was mentioned in the  discussion) 
Осы  кӛрсетілген  қателерге  назар  аударсақ,  олар  табиғаты  жағынан  әртүрлі:  морфологиялық  қателер 
(this scientists, several sample, the obtain data, others mice), синтаксистік қателер (it shall, he speaked, which 
shall  have,  if  we  shall  accept,  who  investigate),  белгілі  бір  контекске  қатысты    сӛздің  мағынасы  (кейде 
формасы)  дұрыс  қолдынылмаған  жағдайлары  (would  you  like  to  admit,  do  friends,  I  got  news  of  them,  I 
should be very liked, he talked),  сӛйлем мүшелерінің орын тәртібін дұрыс қоюда кеткен қателер (if you offer 
there, he met yesterday his colleagues, in the experiment used samples of chosen plants, in the discussion were 
mentioned useful ideas) кездеседі. Ал осы қателердің себептеріне талдау жасасақ, олардың басым пайызы 
ана тілінің әсерінен екендігі байқалады. Мысалы, бірінші топтағы қателер артикльді дұрыс қолданбаудың 
нәтижесінде  жіберілген  қателер.  Бұның  себебі  де  түсінікті,  ӛйткені  қазақ  тілінде  зат  есімнің  артикль 
категориясы  жоқ,  сондықтан  да  әсіресе  түсінігін  еркін  түрде  жазуға  берілген  тапсырмада  зат  есімге 
қатысты  қолданылатын  артикль,  оның  белгілі,  белгісіздік  формалары  назардан  тыс  қалады.  Сондай-ақ  
қазақ  тілді  тіл  үйренушілерде  жиі  кездесетін  және  қиындық  туғызатын  синтаксистік  қателер  сӛйлем 
мүшелерінің  орын  тәртібі  болып  табылады.  Бұндай  қателердің  де  себебін  сол  қазақ  тілді  шетел  тілін 
үйренушінің  ана  тілінің  әсерінен  іздеуге  болады.  Ӛйткені  қазақ  тілінің  бай  морфологиялық  форма-
ларының  арқасында  сӛйлем  мүшелері  сӛйлемде  қалай  орналасса  да  (қазақ  тілінде  сӛйлем  мүшелері 
ағылшын тіліне қарағанда еркін түрде орналасады), оның мағынасына нұқсан келмейді және ӛзгермейді. 
Ал  ағылшын  тілінде  керісінше,  сӛйлемнің  мағынасы  сӛйлем  мүшелерінің  орын  тәртібімен  тікелей 
байланысты, сондықтан олардың орын тәртібі қатаң сақталуы керек. Осындай ек тілдің арасындағы үлкен 
структуралық айырмашылық тіл үйренуші  үшін оны меңгеруде қиындық туғызады, соның нәтижесінде 
қате  жіберіледі,  яғни  ағылшын  тіліндегі  сӛйлемді  ӛзі  қалыптасып,  дағдыланған  ана  (қазақ)  тілінің 
структурасына  ұқсастырып  аударады  немесе  құрастырады.  Сонымен    қатар  кейде  ағылшын  тілінің 
лексикалық, грамматикалық заңдылықтарын біле тұра дұрыс назар аудармаудың нәтижесінде жіберілетін 
қателер де кездеседі. Ондай қателерді шетел тілін үйренуші ӛзі де тез байқап, ӛз бетінше жӛндей алады. 
Осы келтірілген шектеулі мысалдар арқылы жалпы бір тұжырым жасап, үзілді кесілді тұжырым жасау 
қиын. Дегенмен, жоғарыда атап ӛткендей, шетел тілін үйретуде ана тілінің әсерін жоққа шығара алмай-
мыз және ана тілінде жоқ грамматикалық категорияларды меңгеру қиынға соғатыны және сол айырма-
шылықтың  себебінен  қате  кӛбірек  кететіні  күнделікті  студенттермен  жүргізілетін  практикалық  жұмыс 
барысында  кӛз  жеткізуге  болады.  Сондықтан  шетел  тілін  үйренгенде  де,  үйреткенде  де    осы  екі  тілдің 
структуралық айырмашылығына баса назар аударып, қатенің себептеріне де талдау жасай отырып, оны 
болдырмаудың  жолдарын  дұрыс  табу  шетел  тілін  саналы  түрде  меңгеруге  септігін  тигізумен  қатар,  аз 
мерзімде кӛп нәрсені  білу арқылы уақыт ұтатыны күмән келтірмейді.  Сонымен қатар осындай екі тілді 
салыстыра  талдау  жасау  оқу  процесіне  қажетті  талдык  материалды  іріктеу,  жаңа  материалды  бекітуге 
арналған жаттығу жұмыстарын құрастырғанда ал ең бастысы оқу бағдарламасын құрастырғанда ӛтілетін  
матреиалды жүйелеу жұмысында басшылыққа алынса, тіл үйренуші үшін баса назар аударуға қажет. 
 
1.
 
Djrnyei,  Z  and  Kormos.  1998.  Problem  solving  mechanisms  in  L2  communication:  Studies  in  second  language 
Acquisition, 20.3. 
2.
 
Harmer, J. 1997. The practice of English Language teaching.. London. Longman. 
3.
 
Haycroft J. 1978. An introduction to English  Language teaching. London. Longman. 
4.
 
Krashen, S. 1981. Second language Acquisition and second language learning. Oxford: Pergamon. 
5.
 
Melgyes, p. 1994. The non-native teacher. London: Macmillan Publishers LTD. 
6.
 
Schweers, W.1999. using L1 in the L2 classroom. English Teaching Forum, 37,2.                     

жүктеу/скачать 2,16 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: