Хабаршы вестник «Педагогика ғылымдары»

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Педагогические науки», №3(39), 2013 г. 
102 
ЖОҒАРЫ МЕКТЕП 
ВЫСШАЯ ШКОЛА 
 
ПСИХОЛОГО-ПЕДАГОГИЧЕСКОЕ ОБОСНОВАНИЕ МОДЕЛИ РАЗВИТИЯ ТОЛЕРАНТНОГО 
СОЗНАНИЯ СТУДЕНТОВ ПЕДВУЗОВ 
 
Т.М. Баймолдаев – д.п.н., профессор, 
К.Е. Ибраева – к.п.н., доцент, КазНПУ им. Абая 
 
Түйін 
Мақалада болашақ мұғалімдердің толеранттық сана-сезімдерінің дамыту моделінің компоненттері айқындалып, 
олардың психологиялық және педагогикалық сипаттамасы берілді. 
 
Summary 
The article is devoted to the justification of the model of development of future music teachers’ tolerance consciousness in 
universities 
 
В настоящее время толерантная позиция личности как жизненная стратегия приобретает все большую 
востребованность  как  единственно  возможный  путь  для  установления  гармоничных  взаимоотношений 
между  людьми.  Доминантную  роль  в  процессе  развития  толерантного  сознания    студентов  играет 
культурно-образовательная  среда,  которая  понимается  нами  как  личностно-ориентированная 
образовательно-воспитательная система с многоаспектной дифференциацией обучения по специальности 
5В010600  -  Музыкальное  образование  в  педвузах  РК,  где    учебно-воспитательный  процесс  строится  на 
принципах гуманизма, толерантности, плюрализма. 
Организация  целенаправленного  педагогического  процесса  в  поликультурном  образовательном 
пространстве  опирается  на  следующие  базовые  компоненты  развития  у  студентов    толерантного 
сознания: 
  приобщение  подрастающего  поколения  как  к  национальной,  так  и  к  мировой  музыкальной 
культуре; 
  нравственное и гражданственное воспитание молодежи; 
  развитие «ноосферного сознания» (В.И. Вернадский) и планетарного мышления; 
  формирование готовности и умения осуществлять конструктивный диалог музыкальных культур в 
многонациональной среде [1]. 
Взаимодействие нескольких социокультурных сред, являющееся характерной особенностью педвузов, 
приводит  к  смешению  и  переформированию  устоявшихся  социальных  групп  и  общностей, 
сформировавшихся  по  признаку  совместного  проживания,  учебы  (групповому),  конфессиональному  и 
др.,  и  выдвигает  на  первый  план  коллективно-творческие  цели,  объединяющие  участников  культурно-
образовательного процесса на новом уровне общения, в результате чего коллективные творческие группы 
кафедр  музыкального  образования  -  хоровые,  фольклорные  и  др.  коллективы  –  приобретают 
поликультурный характер. 
Важнейшим  качеством  такого  объединения  является  концентрация  внимания  на  достижении 
музыкально-творческого 
результата 
совместной 
работы 
при 
сохранении 
осознания 
своей 
принадлежности  к  той  или  иной  социально-этнической  группе  населения  и  доброжелательного, 
позитивного отношения к представителям других социальных групп и национальностей. 
В  ходе  исследования  была  теоретически  обоснована  и  апробирована  в  практике  динамическая 
педагогическая модель развития этномузыкальной толерантности сознания студентов. 
В ходе многолетнего опытно-экспериментального исследования, проведенного авторами на базе ряда 
педвузов были: 
1. Обоснованы педагогические условия обеспечения эффективности реализации данной модели: 
2. Выделены ведущие направления личностного развития студентов, которые могут быть реализованы 
в учебно-воспитательном процессе вуза. 
 проблемно-тематическое  структурирование  содержания  образования;  опора  на  инновационные 
педагогические технологии (создание диалогического пространства занятия, коммуникативные тренинги 
межкультурного  диалога,  самостоятельная  исследовательская  деятельность  студентов,  деловые  игры, 
драматизация, игровое моделирование и т.д.); 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №3(39), 2013 г. 
103 
 соотносительность  в  музыкально-развивающей  среде  динамики  культуры  и  процесса  личностного 
становления; 
 активизация  особых  механизмов  культурного  саморазвития  личности  в  процессе  коллективной 
творческой деятельности. 
 когнитивное  (обеспечение  сознательного  освоения  и  отбора  необходимой  информации,  а  также  ее 
критическое осмысление); 
 рефлексивное  (предоставление  учащимся  возможности  оценить  свои  действия  в  сравнении  с 
действиями других участников образовательно-культурного процесса); 
 коммуникативное (создание необходимых условий для разнообразного и разноуровневого общения); 
 эмоционально-перцептивное  (создание  условий  для  чувственно  окрашенного  позитивного 
взаимодействия в процессе творческих действий).  
Результаты  экспериментальной  работы  показали,  что    в  процессе  продвижения  указанных 
направлений  развития  происходит  накопление  и  развитие  культурного  опыта  учащихся,  являющегося 
одним  из  базовых  оснований  этномузыкальной  толерантности.  Авторы  пришли  к  выводу  о  том,  что 
большие  возможности  в  исследуемом  аспекте  имеются  в  коллективной  творческой  деятельности 
студентов  в  составе  фольклорного  ансамбля,  ансамблей  баянистов,  кобызистов  кафедры  музыкального 
образования КазНПУ имени Абая.  
Каждый  из  этих  коллективов  в  своем  творчестве  обращается  к  неисчерпаемым  возможностям 
народного искусства и в процессе творческой деятельности достигает высокого уровня межличностного 
общения,  основанного  на  доверии,  взаимоподдержке,  сотворчестве  и  уважении  к  творческой  личности 
каждого участника. 
По результатам длительного педагогического наблюдения за деятельностью творческих коллективов, 
а  также  на  основании  заключений,  сделанных  группой  независимых  экспертов,  было  выявлено 
соотношение  видов  и  уровней  коммуникации  внутри  каждого  коллектива,  а  также  виды  ценностных 
установок  участников  данных  коллективов.  Наблюдения  проводились  авторами  исследования  во  время 
выступлений данных коллективов, в процессе занятий, а также во время бесед с участниками ансамблей. 
В  качестве  независимых  экспертов  выступили  преподаватели,  кураторы,  сокурсники.  Ответы  на 
вопросы заносились экспертами в специальную карту и затем статистически обрабатывались авторами. 
Анализ  педагогических  наблюдений,  анкетирования  и  экспертных  отзывов  позволил  выделить 
следующие  виды  коммуникации  внутри  творческих  коллективов:  межличностная  коммуникация, 
коммуникация малых групп, взаимоотношения солиста и группы в целом, общегрупповая коммуникация. 
Перечисленные  виды  коммуникации  осуществлялись  на  следующих  уровнях:  определяющем 
(отражающем  наиболее  ярко  выраженный  вид  коммуникации,  подчиняющий  себе  все  прочие  виды), 
предпочтительном  (являющемся  отражением  личных  предпочтений  участников),  конвенциональном 
(представляющем  собой  выражение  принятых  в  данной  группе  видов  общения),  периферийном  (этот 
уровень определял наименее выраженные признаки исследуемых видов коммуникации). 
Наличие  и  уровень  проявления  указанных  видов  коммуникации  внутри  творческих  коллективов 
определялись в процессе наблюдения за деятельностью коллектива, которое  осуществляли независимые 
эксперты, а также с помощью специально составленного опросника, предназначенного как для студентов, 
так и для руководителей ансамблей. В опросник были включены следующие вопросы: «Общаетесь ли вы 
с коллегами по ансамблю в свободное от занятий время?», «Знакомы ли ваши родители между собой?», 
«Является  ли  ваш  лучший  друг  участником  данного  творческого  коллектива?»,  «Есть  ли  в  вашем 
коллективе  участник,  которого  вы  признаете  лидером  и  которому  искренне  хотели  бы  подражать?», 
«Каким  качествам  признанного  вами  лидера  вы  хотели  бы  подражать?»,  «Есть  ли  в  вашем  творческом 
коллективе  соперничающие  между  собой  группы  участников?»,  «Если  да,  то  каков  характер  вашего 
соперничества – дружеский, напряженный, недружелюбный?» и др. 
Анализ  опросников  показал,  что  среди  студентов  на  определяющий  уровень  выдвигается 
общегрупповой  и  межличностный  виды  коммуникации,  конвенциональному  уровню  соответствует  вид 
коммуникации, определяемый как взаимоотношения солиста и группы в целом, а коммуникация малых 
групп проявляется на периферийном уровне. 
Необходимо  отметить,  что  в  ходе  исследования  было  установлено,  что  совместная  творческая 
деятельность,  обеспечивающая  наличие  коммуникативного  компонента  толерантного  сознания 
студентов,  способствует  его  развитию  от  интуитивного  проявления  способности  и  желания  общения  к 
осознанному продуктивному общению и искреннему интересу к сверстникам. 
Когнитивный  компонент  толерантного  сознания,  также  развивающийся  в  процессе  коллективной 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Педагогические науки», №3(39), 2013 г. 
104 
творческой  деятельности,  измерялся  при  помощи  тестовых  заданий,  которые  включали  в  себя  ряд 
вопросов, касающихся форм, содержания и смысла различных видов народного искусства. Студенты по 
мере  погружения  в  пространство  народного  искусства  пытаются  уловить  глубинный  смысл  народного 
творчества,  их  привлекает  философская  сторона  фольклора,  вековая  мудрость  народа,  выраженная  в 
формах народного искусства. 
По  мере  накопления  культурного  опыта  происходит  развитие  и  перцептивной  составляющей 
толерантного  сознания  учащихся.  Развитие  сферы  восприятия  студентов  происходит  по  двум 
направлениям  –  зрительное,  слуховое,  тактильное  и  др.  виды  восприятия  произведений  народного 
искусства,  а  также  восприятие  народного  искусства  непосредственно  в  процессе  творческой  работы  (в 
процессе пения, коллективного инструментального музицирования). 
Нами  были  выделены  уровни  проявления  перцептивной  составляющей  толерантного  сознания 
студентов,  соответствующие  этапам  их  подготовки  [2].  Так,  первый  этап  –  эмоциональный  уровень  – 
характеризует восприятие народного искусства на уровне непосредственного проявления эмоций. 
Второй  этап  определен  нами  как  эмоционально-действенный  уровень,  так  как  данная  группа 
проявляет свои эмоции непосредственно в процессе творческой работы. 
Третий  этап,  на  котором  обозначаются  перцептивные  проявления  студентов  –  сознательно-
эмоциональный  уровень  –  отличается  тем,  что  эмоции,  проявляемые  в  процессе  восприятия  народного 
искусства, сочетаются с критической и аналитической интеллектуальной деятельностью.  
Важнейшим  компонентом  толерантного  сознания  является  способность  к  эмпатии  (эмоциональный 
компонент). 
Одним  из  важнейших  результатов,  полученных  в  ходе  эксперимента,  стало  подтверждение  того,  что 
мировоззренческие  взгляды  студентов,  привлеченных  к  эксперименту,  претерпели  значительные 
изменения  в  сторону  развития  установок  на  осуществление  конструктивного  межкультурного  диалога 
даже  в  сложной  ситуации  общения.  Также  было  установлено,  что  произошел  значительный  рост  в 
области  когнитивной  составляющей  толерантного  сознания  студентов,  которые  демонстрировали 
глубокие знания по истории развития национальной и мировой культуры. 
Исследование изменений по  критериям перцептивного и эмоционального компонентов толерантного 
сознания  позволило  определить,  что  наибольшую  сложность  представляет  развитие  качеств  личности, 
входящих  именно  в  эти  компоненты,  так  как  они  во  многом  зависят  от  спонтанного  проявления 
глубинных  психологических  установок,  для  изменения  которых  требуются  продолжительное  время  и 
значительные педагогические усилия. 
Таким образом, в ходе исследования мы пришли к следующим выводам: 
1.  Специфика  учебно-воспитательного  процесса  в  педвузах  на  современном  этапе  определяется 
необходимостью  создания  особой  образовательной  среды  на  интегративно-плюралистической  основе, 
включающей  такие  компоненты,  как  вхождение  в  мировое  культурное  пространство  через  освоение 
этномузыкальной    культуры;  активное  целенаправленное  приобщение  к  традициям  национальной 
культуры и одновременно развитие стремления подрастающего поколения не только к их сохранению, но 
и  к  творческому  преобразованию;  воспитание  личности  в  системе  принципов  гуманистической 
педагогики. 
2.  Одним  из  наиболее  значимых  факторов  успешности  музыкального  образования  в 
многонациональном государстве является создание условий для развития высокого уровня толерантного 
сознания,  представляющего  собой  сформированную  систему  поведенческих  установок,  ценностных 
ориентаций  с  опорой  на  развитую  способность  к  эмпатии  и  направленного  на  развитие  перцептивной, 
эмоциональной, когнитивной и коммуникативной сфер человеческой жизнедеятельности. 
3.  Эффективность  развития  толерантного  сознания  студентов    педвузов  зависит  от  соблюдения  в 
учебно-воспитательном  процессе  следующих  педагогических  условий:  проблемно-тематическое 
структурирование  содержания  образования;  опора  на  инновационные  педагогические  технологии; 
соотносительность  в  культурно-образовательной  среде  динамики  культуры  и  процесса  личностного 
становления;  активизация  особых  механизмов  культурного  саморазвития  личности  в  процессе 
коллективной творческой деятельности. 
4. Образовательная среда педвузов  многонационального государства является ядром педагогической 
модели развития толерантного сознания студентов, так как именно в ней формируется интеллектуальный 
и  духовный  потенциал  личности,  направленной  на  осуществление  конструктивного  межкультурного 
диалога и дальнейшее самоопределение и самореализацию в поликультурном пространстве. 
5.  Центральным  направлением  стратегии  создания  такой  среды  является  системная  организация 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №3(39), 2013 г. 
105 
педагогического  сопровождения  развития  толерантного  сознания  студентов,  которая  базируется  на 
реализации  динамической  педагогической  модели,  позволяющей  осуществлять  постепенное  вхождение 
студентов  в пространство диалога культур в многонациональной республике. 
6.  Результаты  опытно-экспериментальной  работы  доказывают,  что  у  большинства  студентов, 
принимавших  участие  в  эксперименте  по  апробации  динамической  педагогической  модели  развития 
толерантного сознания, отмечается: устойчивый рост мотивации к активному межкультурному общению 
и  самоопределению,  а  также  дальнейшей  продуктивной  самореализации  в  полиэтнической  и 
поликультурной  среде;  развитость  навыков  осуществления  конструктивного  межкультурного  диалога; 
высокий  уровень  знаний  об  особенностях  культуры  других  наций  и  народностей;  высокий  уровень 
творческой активности в освоении духовных ценностей национальной и мировой культуры; увлеченность 
процессом личностного и творческого роста в ходе коллективной творческой деятельности. 
7. Повышение уровня развития толерантного сознания связано также со значительными личностными 
изменениями:  становлением  устойчивой  гражданской  позиции;  появлением  навыков  саморегуляции  и 
управления  диалогом  с  представителем  иной  цивилизационной  модели;  ценностным  отношением  к 
традициям не только национальной, но и мировой культуры. 
Следовательно,  можно  констатировать,  что  внедрение  разработанной  динамической  педагогической 
модели  оказывает  значительное  позитивное  влияние  на  рост  уровня  толерантного  сознания  студентов, 
появление  у  них  осознанности  подхода  к  самоопределению  и  дальнейшей  самореализации  в 
полиэтнической и поликультурной среде, знаний об особенностях культуры своего и соседних народов, 
умений  осуществлять  конструктивный  межкультурный  диалог,  углубление  интереса  учащихся  к 
традициям национальной и мировой культуры. 
 
1. Гершунский Б.С. Философия образования для ХХI века. (В поисках практико-ориентированных концепций)  – 
М. : Изд-во «Совершенство», 1998. – 185 с. 
2.  Толерантное  сознание  и  формирование  толерантных  отношений:  Теория  и  практика:  сб.  статей  под  ред. 
С.К. Бондыревой. Изд. 2-е, Воронеж: МОДЭК, 2003. – 497 с. 
 
БОЛАШАҚ МАМАНДАРДЫ ДАЙЫНДАУДА АҚПАРАТТЫҚ ЖӘНЕ 
ТЕЛЕКОММУНИКАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ПАЙДАЛАНУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ 
 
К.М. Беркімбаев – п.ғ.д., профессор. Қ.А. Яссауи атындағы халықаралық қазақ-түрік университетінің 
Кентау институтының директор орынбасары, 
И.Б. Усембаева – Қ.А. Яссауи атындағы халықаралық қазақ-түрік университетінің 1-курс РhD-
докторанты, Қазақстан Республикасы, Түркістан қаласы, 
Ә.Х. Сарыбаева – п.ғ.к., Қ.А. Яссауи атындағы халықаралық қазақ-түрік университетінің Физика 
кафедрасының доцент, м.а., 
Г.П. Мейрбекова – Қ.А. Ясауи атындағы халықаралық қазақ-түрік университетінің 
3-курс РhD-докторанты 
 
Түйін 
Қазіргі  уақытта  ақпараттық  қоғам  –  физика  пәнінің  оқытушысына,  оның  кәсіби  құзырлығына  ерекше  талап 
қойып  отыр.  Оның  кәсіби  құзырлығының  маңызды  құраушысының  бірі  –  ақпараттық  құзырлық  болып  табылады. 
Заманның  талабы  оқу-тәрбие  үрдісіне  АКТ  ендіруге  мәжбүрлейді,  ал  ол  оқытушылардың  ақпараттық  құзырлығын 
қалыптастыру  қажеттілігін тудырады. Осы мақалада осындай ақпараттық құзырлыққа ие болашақ физика мұғалімі 
ақпараттық  телекоммуникациялық  технологияларды  өз  жұмысының  барысында  пайдалану  ерекшеліктері  туралы 
айтылады,  ақпараттық  құзырлық  терминіне  анықтама  беріліп,  ақпараттық  құзырлықты  қалыптастырудың  кейбір 
жолдары көрсетілген.   
 
Резюме 
Сегодня информационное общество ставит перед учителем физики и его профессиональной компетентности осо-
бые задачи. Важным компонентом профессионалной компетентности является – информационная компетентность. 
Современные реалии диктуют необходимость внедрения информационных и телекоммуникационных технологии в 
учебно-воспитательный процесс, что влечет за собой необходимость формирования информационной компетентно-
сти  преподавателей,  являющейся  его  профессиональной  характеристикой,  составляющей  педагогического  мастер-
ства. В данной статье рассматривается особенности применения информационных и телекоммуникационных техно-
логии будущими учителями физики в в своей педогической деятельности, дается определение понятию информаци-
онная компетентность, а также показаны некоторые пути формирования информационной компетентности.   

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Педагогические науки», №3(39), 2013 г. 
106 
Summary 
Today information society puts singular problems to the teacher of physics and his professional competence. Important 
component  of  professional  competence  is  –  information  competence.  Modern  realities  dictate  need  of  introduction 
information  and  telecommunication  technology  in  teaching  and  educational  process  that  involves  need  of  formation 
information competence of the teachers being its professional characteristic, a component of pedagogical skill. In this article it 
is  considered  features  of  application  information  and  telecommunication  technologies  by  future  teachers  of  physics  in  the 
pedagogical  activity,  definition  is  given  to  concept  information  competence,  and  also  shown  some  ways  of  formation  of 
information competence. 
 
Қазіргі кезде біздің қоғамымыз дамудың жаңа кезеңіне көшіп келеді, бұл кезең ақпараттық кезең, яғни 
компьютерлік  техника  мен  оған  байланысты  барлық  ақпараттық  және  телекоммуникациялық 
технологиялар педагогтар қызметінің барлық салаларына кірігіп, оның табиғи ортасына айналып отыр. 
Қазақстан  Республикасының  білім  беру  жүйесін  ақпараттандыру  еліміздің  даму  стратегиясының 
негізгі бағыттарының бірі, себебі ХХІ ғасыр – білім беру жүйесін ақпараттандыру ғасыры. 
Білім  беру  үрдісін  ақпараттандыру  –  жаңа  ақпараттық  технологияларды  пайдалану  арқылы  дамыта 
оқыту,  дара  тұлғаны  бағыттап  оқыту  мақсаттарын  жүзеге  асыра  отырып,  оқу-тәрбие  үрдісінің  барлық 
деңгейлерінің тиімділігі мен сапасын арттыруды көздейді. 
Елбасы  Н.Ә.Назарбаевтың  «Қазақстан-2050»  стратегиясы  қалыптасқан  мемлекеттің  жаңа  саяси 
бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауында  «Біздің жастарымыз  оқуға, жаңа ғылым-білімді игеруге, 
жаңа  машықтар алуға,  білім  мен  технологияны  күнделікті  өмірде  шебер  де  тиімді  пайдалануға  тиіс.  Біз 
бұл  үшін  барлық  мүмкіндіктерді  жасап,  ең  қолайлы  жағдайлармен  қамтамасыз  етуіміз  керек»-  деп  атап 
көрсетілген [1]. 
Қазіргі  таңда  білім  беру  үдерісінде  ақпараттық  және  телекоммуникациялық  технологияларды 
пайдаланудың  мүмкіндіктері  зор.  Ақпараттық  және  телекоммуникациялық  технологиялар  ресурстары 
білім  беру  үдерісінің  мақсаттары  мен  міндеттерін  жүзеге  асырудың  елеулі  құралдарының  бірі  болып 
табылады.  ХХ-ғасырдың  екінші  жартысында  белсенді  дамыған  ақпараттық  технологиялар  –  ақпарат  
алудың  жаңа  тәсілін  ұсынды,  коммуникацияның  жаңа  түрлерін  –  электрондық  пошта,  чаттар, 
конференциялар  және  т.б.  Компьютерлер  тұрмысымыздың  барлық  саласына  енді.  Ақпараттық  және 
телекоммуникациялық технологиялар оқу үрдісін өзгертіп жатқаны сөзсіз факт.  
Қазіргі  таңда  кез-келген  оқытушы  ақпараттық  және  телекоммуникациялық  технологиялардыңың 
алуан  түрлі  құралдарын  оқу  үдерісіне  енгізуге  мүмкіндігі  бар.  Оларға  ақпараттар  банкі,  Интернеттен 
алынған ақпараттар, көптеген электрондық оқыту құралдары,  сөздіктер мен анықтамалар, дидактикалық 
материалдар,  презентациялар,  білім  бақылауға  арналған  автоматтандырылған  бағдарламалар  (MS  Excel, 
MS  PowerPoint    және  т.б.  бағдарамалау  тілдерінде  жасалған  тесттер,  бақылаулар),  тілдесу  форумдары 
және  т.б.  жатады.  Осыған  байланысты  білім  мазмұны  өзгереді  және  байланыс  жасау  қарқынды  ақпарат 
алмасуға мүмкіндік береді [2].  
Сонымен  қатар,  оқытушы  студентке  тек  білім  беріп,  тәрбиелеп  және  дамытып  қана  қоймай,  жаңа 
ақпараттық және телекоммуникациялық технологияларын ендіре  отырып, өз бетімен білім алуға, кәсіби 
өсуіне  және  шығармашылық  дамуына  ынталанады.  Болашақ  мамандарды  даярлауда    ақпараттық  және 
телекоммуникациялық  технологияларға  ие  бола  отырып  және  оларды  оқыту  үдерісіне  ендіріп  оқытушы 
білім  сапасын,  мамандар  даярлаудың  деңгейін  арттырады,  сонымен  қатар  өзінің  кәсіби  және 
педагогикалық шеберлігін жетілдіреді.    
Педагогикалық  шеберлік  дегеніміз  педагогикалық  іс-әрекетті  жоғары  деңгейде  меңгеру;  педагогқа 
оқушылардың оқу-танымдық іс-әрекетін тиімді басқаруға және мақсатқа бағытталған педагогикалық әсер 
мен  әрекеттестікті  жүзеге  асыруға  мүмкіндік  беретін  арнайы  білімдердің,  икемдер  мен  дағдылардың, 
тұлғаның маңызды кәсіби қасиеттерінің комплексі  [3].         
Педагог  үшін  кәсіби  шеберлік  –  педагогикалық  шеберлік  болып  табылады. Қазіргі  білім  кеңістігінде 
ақпараттық  және  телекоммуникациялық  технологиялары  кәсіби  шеберлікті  жетілдіру  құралы  болып 
табылады.  Студенттердің  ақпараттық  және  телекоммуникациялық  технологияларды  пайдаланудағы 
әрекетін  тиімді  басқару  үшін  оқытушы  ақпараттық    құзырлыққа  ие  болуы  тиіс.  Ол  өз  алдына  заманауи 
оқытушының кәсіби шеберлігінің бір құраушысы болып табылады. 
Қазіргі уақытта ақпараттық қоғам – физика пәнінің оқытушысына, оның кәсіби құзырлығына ерекше 
талап  қойып  отыр.  Оның  кәсіби  құзырлығының  маңызды  қраушысының  бірі  –  ақпараттық  құзырлық 
болып  табылады.  Ақпараттық  сауаттылық  пен  ақпараттық  құзырлықты  ажырата  білу  маңызды. 
Ақпараттық  сауаттылық  –  бұл  «тетіктерді  баса  білу»,  дербес  компьютер,  бағдарламалық  өнімдер, 
компьютерлік желілер туралы және олардың қызметі мен мүмкіншіліктері туралы білу, ал оқытушының 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №3(39), 2013 г. 
107 
ақпараттық  құзырлығы  –  оқытушы  өзінің    педагогикалық  іс-әрекетінде  заманауи  ақпараттық  және 
телекоммуникациялық  технологияларды  өз  бетінше  пайдалануын,  кең  ауқымды  білім  саласының  
мәселелерін шешуге дайындығын және осы салада кәсібін жетілдіру жолдарын жобалау дегенді білдіреді 
[4].  Осындай  ақпараттық  құзырлыққа  ие  оқытушы  ақпараттық  және  телекоммуникациялық 
технологияларды  өз  жұмысының  барысында  пайдалануға  ұмтылып  қана  қоймай,  ақпараттық-біліми 
әрекетті модельдеп және жобалауға тырысуы қажет.  
Ақпараттандыру жағдайында студенттер меңгеруге тиісті білім, білік, дағдының көлемі күннен күнге 
артып,  мазмұны  өзгеріп  отыр.  Жоғарғы  оқу  орнының  білім  беру  саласында  ақпараттық  және 
телекоммуникациялық технологияларды пайдалану арқылы білімнің сапасын арттыру, білім беру үрдісін 
интенсификациялау мен модернизациялаудың тиімді тәсілдерін іздестіру жұмыстары көптеп жүргізілуде.  
Физика  оқытушылары  да  өзінің  пәнін  оқытуда    ақпараттық  және  телекоммуникациялық 
технологияларын әдістемелік тұрғыда сауатты пайдалануы үшін терең пәндік ақпараттық құзырлыққа ие 
болуы тиіс.          
Заманның  талабы  ақпараттық  қоғамға  көшуді  талап  ететіндіктен  физика  оқытушысы  осы  қоғамға 
енуге  дайын маманды дайындауы қажет.  Қоғамды ақпараттандырудың негізгі мақсаты – «оқушыларды 
ақпараттық  қоғам  жағдайында  тұрмыстық,  қоғамдық  және  кәсіби  салалардың  іс-әрекетіне  толық  тиімді 
араластыру» болып табылады.  
Бахтиярова  Л.Н.,  Викулина  М.А.,  Кручинина  Г.А.,  Кулик  Е.Ю.,  Маркова  С.М.,  Майорова  С.Н., 
Шевцова  Л.А.  және  т.б.  педагогикалық  зерттеулері  студенттердің  ақпараттық  мәдениетінің  дамуы  тек 
қана физика пәнінің мұғалімі ғана емес, барлық пән мұғалімдеріне қажет болып саналады.  
Ақпараттық  мәдениет  дегеніміз  ақпараттық  процестердің  ұйымдастырылу  деңгейі,  адамдардың 
ақпараттық  тілдесумен  қамтамасыздандыру  дәрежесі,  ақпаратты  құру,  жинақтау,  сақтау,  өңдеу,  ұсыну 
мен пайдалану деп түсінеміз. 
Физика пәні оқытушысының ақпараттық және телекоммуникациялық технологияларды оқу процесіне 
ендіруге  деген  ынтасы  мен  ықыласы  болу  үшін  және  өзінің  ақпараттық  мәдениетін  көтеруге  деген 
ынтасын  арттыру үшін ЖОО-да «ақпараттық және телекоммуникациялық құралдары арқылы аппараттық 
және бағдарламалық құралдар ортасын» тудыру қажеттілігін айқындайды [5].  
Сонымен  қатар,  өзге  ғылыми  көздерге  сүйенсек, ортақ  ақпараттық-білім  беру  ортасы  ұғымы 
аясында  оқушылардың,  педагогтердің,  ата-аналардың,  оқу  орындары  әкімшіліктерін  және  қоғамды 
ақпараттық қамтамасыз етудің ортақ технологиялық құралдарымен қамтамасыз ететін, компьютер-
лік  техниканы  қолдануға  негізделген  бағдарламалық-телекоммуникациялық  ортаны  түсінуге  болады. 
Соңғы  анықтамаға  сәйкес,  бұндай  орта  оқу  үрдісін  қолдауға  және  оқу  мекемесін  басқаруға,  білім  беру 
үрдісінің  барлық  қатысушыларын  оның  барысы  мен  нәтижелері,  сондай-ақ  оқудан  тыс  шаралар  туралы 
ақпараттандыруға бағытталған. 
Физика пәнінің оқытушысы осы ортаның  мүмкіндіктерін студенттердің ақпараттық құзырлығын және 
ақпараттық мәдениетін дамыту үшін пайдалануы тиіс. Бұл өте маңызды, себебі оқушылардың ақпараттық 
құзырлығы  жоғарғы  оқу  орны  қалыптастыратын  басты  құзырлықтардың  бірі  болып  табылады.  Қазіргі 
таңда оқытушылардың ақпараттық  құзырлығын қалыптастыру бойынша белсенді жұмыстар жүргізілуде. 
Ақпараттық  құзырлықтың  қалыптасуының  бір  жүйесі  туындап,  қойылған  мәселені  шешу  үшін  алуан 
түрлі  жұмыстар  жүргізіледі:  курстық  дайындық,  әдістемелік  бірлестіктер  жұмысы,  мастер-класстар, 
Интернет олимпиадаларға, Интернет конференцияларға қатысу, студенттермен ынтымақтастық, әдістеме-
лік  құжаттарды  толтыруда  ақпараттық  және  телекоммуникациялық  технологияларды  қолданып  жасау, 
және т.б. Осы технологияларды пайдалану оқытушыларға заманауи білім ақпараттарымен жұмыс істеуді 
ұйымдастыру  стратегиялары мен тәсілдерін меңгерумен  қатар өзіндік ақпараттық мәдениетін дамытуға 
мүмкіндік береді. 
Ақпараттық білім ортасының басты тұлғасы оқытушы болып табылады. Ақпараттандыру құралдарын 
оқу  процессіне  қандай  сапада,  қандай  көлемде  және  қандай  мақсатта  пайдаланалу  кректігін  тек  қана 
оқытушының өзі ғана анықтайды.  
ЖОО-дағы ақпаратты білім беру ортасының дамуы және де оқытушының осы ортаға енуі қазіргі таңда 
жоғарғы білім берудің дамуына қажетті үдеріс болып табылады. Шынымен де, бүгінде біліктілік арттыру 
жүйесінде оқытушылардың компьютерлік технологияларды игеруге ынталандыратын маңызды қадамдар 
жасалып  жатыр:  педагогикалық  кадрларды  аттестациялауда  сұрақтар  тізімінде  сабақта  компьютерлік 
технологияларды  қолдану  туралы  сұрақтар  қарастырылған;  әдістемелік  құралдар  мен  элективті 
курстарының  бағдарламалары,  курстық  жұмыстарды  баспа  түрінде  электрондық  нұсқасымен  жасау 
қарастырылған. Осылайша мұғалімдердің  ақпараттық құзырлығы біртіндеп қалыптасады.  Осы жүйенің 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Педагогические науки», №3(39), 2013 г. 
108 
функциясы тек қана үйретуші, әдістемелік, түсіндіруші  емес, сонымен қатар педагогтың психологиялық 
қолдау функциясы болып табылады [6].  
Ақпараттық  білім  беру  ортасының  мүмкіндіктерін  тиімді  пайдалану үшін  педагог  келесі  талаптарды 
орындау қажет: 
компьютермен  жұмыс  істеу  негіздерін  меңгеріп,  соның  ішінде  ақпараттық  білім  беру  ортасын 
пайдалана алуы керек; 
мультимедиалық ақпараттық ресурстарды және олардың бағдарламалық қамсыздандыруын  білуі тиіс; 
Интернетпен жұмыс істеу негіздерін меңгеру керек. 
Ақпараттық  технологиялардың  қазіргі  дамуы  оқытушыға  оқу  процесінде  тек  қана  кітап,  журналдар 
ғана  емес,  мультимедиа  ресурстарын  -  электронды  тасымалдау  құралдарына  жазылған  немесе 
Интернеттегі білім серверлерінде сақталған электрондық оқулықтар мен энциклопедияларды пайдалануға 
мүмкіндік береді.  
Жаңа  талаптарға  сай  кез-келген  педагогтың  кәсіби  біліктілігі  оның  оқу  процесінде  жаңа  ақпаратты 
уақытылы тауып, пайдалануына байланысты. Ол үшін оқытушы оқу процесін өз бақылауында ұстай алу 
қабілетін дамытып,  алынған ақпаратты өз бетінше бағалай   білуі керек.  
Ақпаратты  білім  беру  ортасының  дамуы  және  педагогтың  осы  ортада  табысты  жұмыс  істеуі  кәсіби 
дамуына  бағытталған  жеке  ақпараттық  әрекетінің  жүзеге  асуын,  яғни  кәсіби  шеберлігінің  дамуын 
қамтамасыз  етеді.  Қоғамның  ақпараттануы  және  жаңа  технологиялардың  дамуы    жағдайында  білім 
жүйесінің ғылыми тұжырымдамасы  жоғары білімді  және аса білікті мамандар дайындауды қамтамасыз 
етуі  тиіс.  Ақпараттандыру  мәселесі  білім  беруді  барлық  деңгейлерін  модернизациясы    үшін  басым 
бағыттарына жатады. Білімді ақпараттандыру – әлеуметтік және педагогикалық қайта құрулар комплексі. 
Олар  білім  жүйесін  қайта  құрулар  арқылы  ақпараттық  және  телекоммуникациялық    құралдармен 
байланысты  және  электрондық-есептеуіш  техника  көмегімен  локальды  және  глобальды  жүйелерге 
шапшаң  қол  жеткізуге  мүмкіндік  береді.  Білімді  ақпараттандыру  жоғары  оқу  орындарында 
ұйымдастырушылық  және  педагогикалық,  қаржылық  және  экономикалық,  бағдарламалық  және 
әдістемелік  жағдайлар  жасалуын  қажет  етеді.  Дағдыланып  қалған  оқыту  әдістемесін  өзгерту  қажет. 
Педагогикалық  кадрлардың  ақпараттық  құзырлығының  қалыптасуы  мен  дамуы  олардың  кәсіби 
педагогикалық құзырлығының дамуына мүмкіндік туғызатын жағдайда жүзеге асырылуы тиіс. 
Кәсіби  құзырлық  –    кәсіби  оқытатын  педагогтың  кәсіби  іс-әрекетке  дайындығының  теориялық  және 
практикалық жағын көрсететін өзара байланысқан құзырлықтардың жиынтығы екенін айта кету керек.  
Заманауи  физика  мұғалімінің  кәсібилігі  -  өзінің  пәні  мен  оны  оқыту  әдістемесін  білумен  ғана 
шектелмейді,  сонымен  қатар  ақпараттық  құзырлыққа  ие  болу  мен  ақпараттық  мәдениетке  ие  болу 
қажеттіліктерінен тұрады.       
Қорыта  келгенде,  ақпараттық  және  телекоммуникациялық  технологиялардың  оқыту  процесіне 
белсенді  ендірілуі  педагогикалық  іс-әрекеттің  жаңа  сапалы  деңгейіне  жалғасуын  қамтамасыз  етеді. 
Сонымен  қатар,  оқыту  процесінің  дидактикалық,  ақпараттық,  әдістемелік  және  технологиялық 
мүмкіндіктерін  біршама  арттыра  отырып,  мамандарды  даярлау  сапасын  және  оқытушылардың  кәсібіи 
шеберлігін арттыруға себебін тигізетіні анық.  
 
1.  Қазақстан  Республикасының  Президенті  –  Елбасы  Н.Ә.Назарбаевтың  «Қазақстан-2050»  стратегиясы 
қалыптасқан  мемлекеттің  жаңа  саяси  бағыты»  атты  Қазақстан  халқына  Жолдауы  (14.12.2012ж.)  // 
www.akorda.kz 
2.  Berkimbaev K.M., Kerimbaeva B.T., Meyrbekova G.P. Using of information comunnicative  technologies in making 
electron books.  Bulletin of Peoples’ Friendship University of Russia.  Series Informatization of education. 2012, № 1. p. 84-
89. 
3.  Коджаспирова  Г.М.,  Коджаспиров  А.Ю.  Педагогический  словарь:  для  студ.  высш.  и  сред.  пед.  учеб. 
заведений. – М.: Издательский центр «Академия», 2000, с.176 
4.  Урсова О.В. К вопросу о формировании и развитии ИКТ-компетентности учителя-предметника // Развитие 
региональной  образова-тельной  информационной  среды  "РОИС-2006":  Материалы  межрегиональ-ной  научно-
практической конференции  – Санкт-Петербург, 2006, с. 51-53 
5.  Ильина  Т.С.,  Шилова  О.Н.  Опыт  развития  информационной  культу-ры  учителей  средствами 
образовательных  технологий  //  Развитие  регио-нальной  образовательной  информационной  среды  "РОИС-2006": 
Материалы  межрегиональной научно-практической конференции (http://rois.loiro.ru) – Санкт-Петербург, 2006, с. 
120-123  
6.  Berkimbayev  K.M.,  Sarybayeva  A.Kh.,  Usembayev  I.B.,  Ramankulov  Sh.Zh.  Тeaching  of  using  information  and 
computer technology for preparation of competitive specialists //  Materials of the ii international  «Research and practice 
conference» (http://science-canada.com/04-2013-2.pdf), Vol. II, Westwood, Canada, April 17th, 2013, р.425-429.    

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №3(39), 2013 г. 
109 

жүктеу/скачать 4,25 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: