Халық, урбанизация және қОҒамдық ҚОЗҒалыстар

ХАЛЫҚ, УРБАНИЗАЦИЯ ЖӘНЕ
ҚОҒАМДЫҚ ҚОЗҒАЛЫСТАР

Жоспар
Әлеуметт к
өзгер стерд ң
бастаулары.
Халық туралы
заманауи
зерттеулер.
Миграция.
Жаһандық
урбанизация.
Ауылдық
жердег өм р.
Қоғамдық
қозғалыстың
өм рл к
цикл .

Аз халық және көп халық
Өм рге келу және қайтыс болу - осы ек оқиғаның маңызына сай
келер басқа ештеңе жоқ. Әлбетте к м де болса әуел өз н ң туған
күн туралы толғанып, бақилық боларына алаңдайды. Б зд ң
өм р м зге айналамыздағы адамдардың дүниеге келу мен қайтыс
болуы да әсер етед . Б з үлкен немесе шағын отбасында, үлкен
немесе шағын қоғамда өм р сүрем з бе? Өм р м з өз м з күткендей
ұзақ бола ма? Әлде өл мн ң кес р нен отбасылар, қарым-
қатынастар және қоғамдар ыдырап кете ме?

Қаз рг кезде дүниежүз ндег халық саны 7
миллиард шамасында. Көрсетк ш 200 миллон
шамасында артық не кем болуы мүмк н. Бұл
1950 жылғы көрсетк штен ек жарым еседей
көп. Халық санының өсу не ек себеп бар.
Б р нш ден, әрб р 1000 адамға шаққандағы
өл м-ж т м көрсетк ш соңғы кезде едәу р
азайған.Нәрестелерд ң шет неп кету сиред , ал
ересектерд ң өм р жасы үзарды. Сонымен қатар
әрб р 1000 әйелге шақ- қандағы фертильд л к
(бала тууга қаб летт л к) көрсетк ш өзгер сс з
қалды деуге болады. Тұрғындар санына
шаққандағы туу көрсетк ш де солай.

Осы мәселелерд ң
салдарынан миграция
пайда болды: адамдар б р
географиялық орыннан
ек нш с неауысады.
Тұрғындардың жайлы
қоныс табу мақсатындағы
ел ш ндег көш « шк
миграция», ал мекен-
жайын мемлекеттер
арасында
ауыстыруы«иммиграция»
термин мен белг ленед

Урбандалу
Урбандалу (Урбанизация) (лат. urbs - қала, urbanus -
қалалық) – еңбек бөл н с н ң қоғамдық және
аумақтық тұрғыдан тарихи қалыптасуынан пайда
болып, әлемн ң әртүрл елдер мен өң рлер н ң
өз нд к ерекшел ктер не сәйкес дамитын әлеуметт к-
экономикалық, демографиялық, географиялық
сек лд көп жақты қырлары бар күрдел құбылыс.
Көне латын т л ндег мағынасы "қалалық" деген
ұғымды б лд ред . Яғни, ең қысқаша айтар болсақ,
урбанизация, бұл – қала т рш л г мен тұрмысы және
мәдениет н ң үстемд кке ие болуы.

Урбанизацияның жарқын үлг с – елордамыз Нұр-Сұлтан. Ха лық саны
соңғы 20 жылда жылдам өст . 1997 жылы тұрғын саны 300 мың болса,
биыл 1 млн 78 мың ға жетт . О баста миллионер қала болуға
жоспарланбаған ед . Б рақ жыл сайын өң рлерден көш п келет н жұрт аз
емес. Әрине, келгенн ң бәр не б рдей пәтер мен жұмыс жет пейд .
Жалақысының 70%-ын пәтерақыға жұмсайтын мыңда ған отбасы бар. Ек -
үш бөлме л үйд б рлес п жалдайтындар да жетерл к. Ал табысы аздар қа- 
ла шет ндег Кеңес заманынан қал ған тар тамдарды жағалайды.Ір
шаһарларда осы лай жалға беру үш н арнайы жер алып, 4-5 «времянка»
салып тас тайтындар аз емес. Тұрақты та быс көз . Қаланың орталық ком- 
муникацияларына қосыла бер мейд . Ресми мекенжай бо лып
есептелмеген соң баласын мек теп ке, балабақшаға орналастыру оңай
емес, жедел жәрдемн ң келу де қиын. Үй мәселес көп ш л кке уақытша
болса да, осылай шеш лгендей болады. Б рақ өм р сапасы төмен. «Жан
бағу» дейд мұны.

Қазақстанда ур- 
банизация қаз р
58%, яғни
халықтың
осынша пайызы
қалада тұрады
және жыл өткен
сайын арта
түсуде. 
АҚШ-та – 82%,
Оңтүст к
Кореяда – 83%
Гол ландияда –
90%, Жапонияда
– 94% халық
шаһарға мекен
ауыс тыр ған.

Урба ни зацияның нег зг ек түр бар. Б р – индустриялық не табиғи. Ел д ң б р
аймағында р құрылыс, өн д р с басталғанда, жұрт сол жаққа қоныс аударады.
Ек нш с – амалсыз немесе тұрмыстық. Өк н шк е қарай, Қазақстанда ек нш түр
жүр п жатыр. Жоғарыда ай тыл ған ауыл-аймақтағы жұмыс сыз дық. Соның
салдары. Неге? Өң рлер әл экономиканың ло ко мотив деуден аулақпыз, т п т
қолдаушы компонент не ай налмады. Республикалық бюд жет т ң көмег мен өм р
сүред . Әс ресе, оңтүст к өң р. Мысалы, сол облыстың қаз рг өнд р с өн м 1991
жылғы көрсетк штен 22 есе кем екен. Ақмола облысы 15 есе, Жамбыл облысы 10
есе аз. Ал 2017 жылы Оңтүст к Қазақстан об лысының атауы әл өзгермей тұр -
ғанда бюджетт ң 80%-ы рес публиканың берген дотациясы ед . Басқаша айтсақ,
«ек қолға б р күрек» болатын жұмыс аз. Соның нәтижес нде өз н-өз жұмыспен
қа м тушылар деп аталатын үлкен тап шықты

Урбанизация – тоқтамайтын
процесс. Мамандар 2025-2030
жылдарға қарай Қа зақ стан
халқының 63 пайызы қа лада тұрады
дейд . Б рақ қаз рг ш к миграцияны
ескерсек, бұл сан 10-11 жылда тағы
өсу әбден мүм к н. Қолында
Қазақстанның төл құжаты бар
азамат елд ң қай же р нде тұрамын
десе де құқылы. Де генмен Үк мет
бұл процест ба қыламаса, қаладағы
әлеуметт к жа рылыс не
қақтығыстың болу мүмк нд г н
ешк м жоққа шы ғар майды.

Назарларыңызға рахмет!