Халықаралық ғылыми-көпшілік журнал Международный научно-популярный журнал
жүктеу/скачать 4,17 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Literature used
- Молдасан Қуаныш Шорманқызы
- Summary.
- Пайдаланылған әдебиеттер
Moldassan K.Sh. the candidate of pedagogy, of the Kazakh National University named by Al-Farabi Rakym G.Zh. Undergraduate The University of Foreign Languages and Business Career THE VALUE ROLE OF KUTTY BILIK DASTAN FOR TURKISH NATION Summary. This Article highlights the value of Kutty bilik by Jussup Balasagun, who holds a well-deserved place in a global civilization. Резюме. В статье рассматриваются педаго- гические идеи по проблеме гуманного управления и ценность произведения тюркского мыслителя Юсуфа Баласагуни «Кутадгу Билиг». Yusuf Khas Hajib was born in the capital city of Karakhanids Balasagun (now Kyrgyzstan) in the interval 1016-1018 gg. Facts about his biography is very scarce. What is known is that at age 50 in 1069/70 he completed his poem ” Kutadgu bilig” (” Knowledge of Grace ” or “The Science of Happiness “), introduced her to the ruler of Kashgar , and was awarded the title ” Has Hajib ” – Minister of tsarist yard. Poem ” Kutadgu bilig ” – the only extant work Balasaguni Yusuf . The most complete of the known manuscripts of this poem is currently stored at the Institute of Oriental Studies of the Academy of Sciences of the Republic of Uzbekistan. Poem ” Kutadgu bilig ” contains bayts 6520 , divided into 85 chapters; moreover, it has three applications containing 124 bayt , divided into three chapters . For all its ethical and moralistic orientation poem Yusuf Balasaguni ” Kutadgu bilig ” is a philosophical work , which examines the meaning and value of human life , outlining the responsibilities and standards of behavior in society . Author of the poem shows how to be not only the rulers , but also the common people; what personal qualities they should possess . Thus, the author of the poem put forward in his work a number of the just demands of the powerful : to be educated to care about people , good to know the literature , art, etc. In this regard, work Balasaguni ” Kutadgu Bilik ” is considered one of the most important sources for the history of Uzbek statehood . Furthermore , since this work is written in the language of Turkic peoples – which became the nucleus of the Uzbek people , it is also important as a source for the history of the Uzbek language of the era. ”Kutadgu Bilik” is the first encyclopedic work of the Turkic language. This work is not only a political treatise , but also it is the sum of knowledge in various fields of science and culture of its era , it is collected and summarized material from philosophical understanding of attitudes of the author, in particular, we consider the philosophical problem of the meaning of life, purpose of man, his place and role in the social and natural universe. Balasaguni product is an extensive system in which problems are put forward as a general philosophical nature and vital practical , ethnic and aesthetic plan. Significance and relevance of putting into circulation ” Kutadgu bilig ” Yusuf Balasaguni clearly emerges in terms of a comprehensive study of the multidimensional process of cultural development. Scientific use, study , interpretation works Balasaguni historical and philosophical slice yielded Repose of mental content, the intellectual life of the region Karakhanids era . Yusuf Khas Hajib Balasaguni rightly considered a writer, an outstanding poet , a highly educated man , a connoisseur of the human soul , philosopher, scholar and lexicographer , poet , who owned all the subtleties of poetry and Turkic folklore. For an independent state that has become sovereign a necessity for restoring its historical values arises to be a model for other developing countries in terms of public, political and social events against the background of economic changes taking place in its development. Here, the main objective is to make education and society benignant, improve an education content on a national basis by raising an individual that may make our national values globally valuable, make our national spirit closer to a global level, and be among the most developed countries in terms of development rate and globally competitive. In this connection, as today’s information century and globalization gain momentum, Jussip Balasagun’s sociophilosophic ideas and thoughts take a special place in national idea and consciosness shaping. Regardless of any times, it is evident that the life journey and creative path and thoughts of persons unique to their times cannot be considered separately from the society development, and historic and sociopolitical events of such times. Well known German Philosofer Karl Yaspers says: “There are some special periods in a human history, and the fate of a future civilization is associated with such periods”.The above years are also scientifically known as essential ones. Similarly, the Karakhan Era is also deemed essential. The times the Sage lived in are historically known as the Renaissance or the Oriental Renaissance. Also, well known scientist and Kazakh literature researcher A. Konyratbayev says: “The X-XV Renaissaince in Central Asia takes a special place in the Kazakh nation’s medieval cultural life”, and pays a special attention to those times [Pages 2 and 14].. 123 _______________________________________________________________________ Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана Science and life of Kazakhstan. №6 (42) 2016 Nevertheless, subject to the historic, cultural and political events of those periods and regardless of prospering Arabian and Persian languages, publishing Sage and Thinker Jussup Balasagun’s in a local Turkic language for the first time is an unimitable historic event. Turkic Sage Jussup Balasagun’s teaching heritage proves that a benignant theory in a human’s life is necessary for a society. Of Jussup Balasagun’s heritage teacher and scientist Zh. Abiev says: “In his creative work the Sage nurtured in the Turkic/Persian culture’s nutritive environment and exposed to a powerful Arabic impact tries to understand a human’s place and activities in a society, and made his society-related lofty historic, teaching and philosophic goals public”, and shows that Kutty bilik written in Turkic for the first time is a pedagogical and philosophic monument to a vital sense [Pages 3 and 70], while researcher A.Yegeubay highly estimates the Dastan’s teaching significance by saying: “Even until today, Jussup Balasagun’s ideas have not lost their teaching and raising power. Being a historic heritage, an admonition relating to humanity, intellect and knowledge together with wise ideas will yet serve numerous generations to come, may review and make our nation’s ethical features consciously acceptable” [Pages 4 and 175]. Surely, regardless of how much time elapses, the Dastan is an eternal heritage that will never lose its value. I.e. the valuable humanity, intelligence and fairness ideas available in the Dastan by Jussup Balasagun are evidently reqired for searching a current national ideology and raising a young generation on a national value basis. The Enligtener says that all social matters arising in a society may be benignantly reviewed and calls for society amendment by performing socially beneficial acts. Thus, the gist of educational ideas in Jussup Balasagun’s teaching heritage is to make good for people, be wise and good- hearted, and a human’s reason to live is to show mercy toward, and honestly serve, his/her land and people. Jussup Balasagun’s ideas originate from benignancy and deeply touch labor, interaction, patience and satisfaction topics. And, the idea of humanity, value and benignancy in Jussup Balasagun’s worldview has an educational and psychological base. From the educational point of view, this means that relations between benign people are based on love and a human’s conscience, sense and humanity are respected. Also, from Jussup Balasagun’s educational heritage we see the high objectives of spiritual and esthetic treasury for managing people’s education on a benignant basis. Data on improving human raising and people’s idea are distributed through famous Kutty bilik Work. There is a basis for a relation procedure, family matter, social and philosophic values and spiritual one. Thus, Jussup Balasagun’s Kutty bilik is a spiritual backbone for Turkic nations. He made attempts to make an education goal unified. In the Sage’s opinion, a good word, good course and kind wish are the main thing for making a human wise, self-raising and individual improvement. Public activity does not mean that choosing a political path is must. Today, our society needs, in the first instance, a person that is intelligent and may objectively evaluate and review. The Sage directly says that the society lays great emphasis on every deed commited, every word uttered, and every act performed, by a ruler. For example, this is proved by the thought: The word said to the point is competent, Otherwise causes a headache and gloats [Pages 3 and 92]. Humanity is a basis for comprehensive human raising and forming. Generosity is the main source of precious human features. Generosity and greed. Modesty and obstinacy. They are contradict each other. If his Grandpa was a bek, he is surely to follow. If god had meant us to fly, he had given us wings [Pages 3 and 215]. In this way the Thinker shows his conclusions from the education point of view. Thus, all these are resulted in strengthening the unity and maintaining of Turkic stateand power, and cherishing the instructions of our ancestors and excluding a get-together. The sole source of estimating the spiritual values is to promulgate the morale. Also, a concord between the people and power is excelently described in the Dastan. Despite alternative times, the matter of benignancy has not lost its actuality. A pattern benign society primarily considers ways for improving its people’s psycology, nature and worldview. From this point of view the wise enlightener of his times is a mentor for successors. Thus, Jussup Balasagun’s Kutty bilik Dastan highlights how our nation’s worldview thoughts respected by Turkic nations and medieval moral opinions are shaped. Unless features such as fairness and satisfaction develops, no improvement is expected in a society. To know how to research our national values and great heritage is of great importance. If so, such nationally significant valuable work’s importance for satisfying society needs and demands is great. Literature used: 1. Myrzageldy К. – Astana: «Audarma, 2002. – 56 p. 2. Konyratbayev A. “Kazakh Literature History”. – Almaty: Sanat, 1994.– 312p. 3. Jussup Khas Khazhyb Balasagun «Kutty bilik». Translated from ancient turkic, preface and explanations prepared, by A. Yegeubay.−Almaty: «Olke», 2006. − 640 p., Edition 2. 124 _______________________________________________________________________ Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана Science and life of Kazakhstan. №6 (42) 2016 Молдасан Қуаныш Шорманқызы Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ, Педагогика және білім беру менеджменті кафедрасының доцент м.а, п.ғ.к. ӘЛEУМEТТIК ПEДAГOГТЫҢ БАЛАЛАР ҮЙІ ТӘРБИЕЛЕНУШІЛЕРІНІҢ ТОЛЕРАНТТЫЛЫҒЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЖҰМЫСЫ Түйін. Бұл мақалада әлeумeттiк пeдaгoг- тың балалар үйі тәрбиеленушілерінің толерант- тылығын қалыптастыру жұмысы туралы айты- лады. Summary. This article is considered the formation of tolerance on the children in the orphanages. Резюме. В данной статье раскрываются роль национального воспитания в воспитании подрас- тающего поколения. Әлеуметтік экономикалық себептерге байланы- сты және әртүрлі себептер тұрғысынан әлеуметтік жетім балалар саны артуда.Түрліжағдайларға бай- ланысты ата-ананың қамқорлығы мен сүйіспен- шілігінен тыс қалғандардың мәселелері, жетімдер мәселесі және оларға білім беру, тәрбиелеу үдерісі білім саласында көкейкесті болып отыр. Бүгінгі таңда жетімі жоқ ел сирек. Сондықтан да, бұл жағдайпсихологтар мен дәрігерлердің, әлеуметтік педагог мамандарының зерттеу нысанына айналуда. Жетім балаларды әлеуметтендіру мәселесін шетелдік, отандық ға- лымдардың зерттеулері мен тәжірибелеріне сүйене отырып, теориялық, практикалық тұрғыда сипат- тау, қазіргі педагогика ілімдеріндегі өзекті мәсе- лені шешуге себеп болады.Психикалық дамудың тежелуін ғана талдап қоймай, сонымен бірге, бала- ның мінез-құлық дамуының сапасын қарастырған. Қазіргі кездегі психология мен педагогика ғылымы баланың психикалық ерекшеліктерін, эмоциясын, ойлауын, сөздік қорын, мінез-құлық ерекшелік- терін, ересектермен және қоршаған ортамен қа- рым-қатынасын сипаттайтын бүтіндей бейнені береді. Осыған орай, оқушылардың толерантты мі- нез-құлықтарын қалыптастыруға арналған тиімді іс-әрекеттерді жүзеге асыру үшін белгілі бір мін- деттерді шешу қажеттілігі туады. Толеранттылық мәселесі сонау ерте заманнан басталған. Толернаттық ұғымы ізгілік, рақым, шыдамдылық, төзімділік, адамгершілік идеялары негізінде көрініс тапқан.Толеранттылықтың не- гізі өзінің «басқаға, бөтенге» қатынасын бақылау болып табылады. Бұл күнделікті кездесетін, тұр- мыстық деңгейден бастап, кәсіби қарым-қатынас жасауға дейінгі аралықты қамтитын мәселе болып саналады. «Толеранттылық» (лат. «tolerantia» – шыдам, төзім) деген мағынада түсініктеме беріледі: 1) бір нәрсеге, біреуге төзімділік, төзу, шыдау;2) биологиялық, медициналық тұрғыда – иммундық реакцияның жартылай немесе толықтай болмауы, яғни ағзаның ауруға қарсы тұратын антиденелер шығару қабілетінің төмендеуі. Ал педагогикалық сөздіктерде бұл ұғымға «қайсыбір жағымсыз фак- торға жауап әрекеттің болмауы не бәсеңсуі; оның әсеріне сезгіштіктің төмендеуінің нәтижесі» деген анықтама беріледі. Толерантты мінез-құлықты қалыптастыруға әлеуметтік-қоғамдық үдерістер себепші болады, олар: ортада, қоғамда әлеуметтік зомбылықтың өсуі, ұлтаралық қақтығыстардың жалғасуы, ұлт- тық экстремизмнің өсуі және т.б., сонымен қатар әлеуметтік зорлықтың әр түрлі жағдайларында жеке адамдар мен әлеуметтік топтардың толерант- ты мінез-құлқын азаматтық келісім өлшемдерінің негізі ретінде әлеуметтік практикаға енгізу қа- жеттілігі ескерілуі қажет. Балалар үйі тәрбиеле- нушілерінің толеранттылығын арттыру,толерант- ты мінез-құлықтарының қалыптасуы қоғамның даму заңдарымен, білім беру үдерісімен, оқыту және жеке тұлға дамуымен тікелей байланысты. М.Б. Хомяков күнделікті қолданыстағы «шы- дамдылық» толеранттылықтың дамымаған, толық емес формасы деп атап көрсетеді. [1] Балалар үйі− ата-анасыз қалған балалар үшін құрылған мемлекеттік тәрбие ұйымы. Балалар үй- інде мемлекет тарапынан көмек, пана қажет ететін және ата-ана қамқорлығы мен мейірімінен ерте айрылған жетім балалар, жағдайы жоқ жалғызба- сты аналардың балалары мен денсаулығы нашар кемтар балалар тәрбиеленеді. Балалар үйінің мақ- саты балаларға мемлекет тарапынан пана болу, ма- териалдық, моральдық көмек беру, олардың білім мен тәрбие алуына қолайлы жағдай жасау, тәуел- сіз өмір сүруге даярлау болып табылатыны айқын. Қазақстан Республикасында білім беруді дамыту- дың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында «Жастар саясатын іске асыру қазақстандық патриотизмді, рухани-адамгершілік мәдениетті тәрбиелеу, ұлттық сәйкестікті қалыпта- стыру негізінде жүзеге асырылады» делінген бола- тын [2]. Балалар үйі мектеп жасына дейінгі және мек- теп жасындағы балаларды қоғам талабына сай тәрбиеленуін жүзеге асыратын ұйым, ол демокра- тиялық қоғамның тұлғаларын даярлайды. Балалар үйі ұйымдарының өзіндік ерекшелігіне байланы- сты бірнеше түрлері бар. Мұндай балалар үйінің негізгі түрлері: - мектеп жасына дейінгі балаларға арналған бө- бекжайлар (туылғаннан 3 жасқа дейінгі); 125 _______________________________________________________________________ Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана Science and life of Kazakhstan. №6 (42) 2016 - аралас балалар үйі (мектеп жасындағы бала- лар мен мектепке дейінгі жастағы балаларға ар- налған); - арнаулы балалар үйі (денсаулығы нашар, кемтар балаларға арналған); - жалғызбасты аналардың "Үміт" балалар үйі. Бұл арнаулы ұйымдар тәрбиеленушілердің дағдыларын қалыптастырып, әлеуметтік тұрғыда бейімделуін қамтамасыз етеді. Балалар үйі тәр- биеленушілеріне жетпейтіні − шын ықылас пен жылыллық. Тәрбиешілер қанша мейірім шуағын төккенімен, олар отбасының орнын толтыра алмай- ды. Балалар үйінде тәрбиеленуші баланың жеке тұлғасының әлеуметтік қалыптасуының өзіндік ерекшелігі бар. Оның іс әрекеті толығымен тәртіп- ке сай қадағаланалады, бұл бала дамуында артта қалушылықты, масылдықты, жеке басы еркін ұй- ымдастырудың төменгі деңгейін туындатады. Бала "бәрімен бірдей болып" өмірлік кеңістігінде және тамақтануында өмірлік тұтыныстарын шектеуге мәжбүрленеді. Ол жекеленіп ерекшелене де алмай- ды, оның өзінің жеке басының ойыншықтары және заттары да жоқ. «Тұлғаның адамгершілік қасиетінің ажырамас бір бөлігі болып табылатын толеранттықты оның мәдени дамуының, мәдени қарым қатынасының өлшемі деп есептеуге болады». Дәл осы жағдай- да, яғни, толеранттық мәдениетпен біріккенде, ол ұлтаралық қақтығыстар сияқты қарама қай- шылықтарды шешудің тиімді құралы мен формасы бола алады. [3] Балалар үйі тәрбиеленушілерін қоғамдық өмірге даярлауда өздерімен қатар бірге алып жүретін адамдардың қажеттігі туындайды. Біздің ойымызша, олар ең алдымен, әлеуметтік педагог- тар, содан кейін психологтар, жалпы педагогтар, мұғалімдер т.б. Оларды әлеуметтендіруге қиыншылық тудыра- тын себептерге тоқталар болсақ, олар әлеуметтік бейімделу деңгейлерінің, әлеуметтік белсенділік- терінің, әлеуметтік құзыреттіктерінің, әлеуметтік құндылықтарының қалыптасуының төмендігі бо- лып отыр. Қазақстан Республикасында білім беру- дің ұлттық моделін жасау және дамыту жайындағы құжаттарда, білім беру жүйесін модернизациялауға арналған тұжырымдамаларда өскелең ұрпақтың әлеуметтенуіне ықпал ететін пәндердің рөлі мен ұлттық тәрбиенің мәнін арттыруға талаптар қой- ылып отыр. Қазіргі кезеңдегі қоғамның даму жағдайы бала тұлғасының әлеуметтенуі балалар іс әрекеттерінің ерекше ұйымдастырылған, әлеу- меттік тұрғыдан тәуелді, қоғамдық және тұлғалық маңызға ие болатын баланың өзін өзі анықтауға, ұсынуға бағытталған әлеуметтік педагогикалық құбылыстармен түсіндіріледі. Қазақстан Респу- бликасында жетім және ата ана қамқорлығынсыз қалған балаларды кәмелетке толғанша мемлекет тікелей қамқорлығына алады, сондай ақ кәмелетке жеткенненкейін де олардың жоғары оқу орында- рына қабылдануына, жұмысқа орналасуына, бас- панамен қамтамасыз етілуіне заңдарда белгіленген негіздерде түрлі жеңілдіктер көрсетіледі. Тұлға- лық-бағдарлық тұрғыдан қарау баланы қорғаудың негізгі стратегиясы мен тактикасын көрсетеді. Бұл − өзінің ар-ожданын жете түсінетін және басқалар- дың ар-ожданын, құқын, еркін құрметтейтін тұтас, еркін тұлғаны қалыптастыру. Тәрбиеленушілердегі толерантты емес мі- нез-құлық көрінісінің себебін талдау барысында оның бірі «Мен тұжырымдамасының» қалыпта- суының болмауы деп көрсетіледі. «Мен тұжы- рымдамасы» деп біз тұлғаның мінез-құлқының қалптасуына негіз болатын өзі туралы саналы және саналы емес көзқарастарының жүйесін айтамыз. Жағымсыз «Мен тұжырымдамасы» («Мен ұнамай- мын», «Мен керек емеспін») оқушының табысы- на кедергі болады, оның жағымсыз жаққа қарай өзгеруіне ықпал етеді. Оқушыда жағымды «Мен тұжырымдамасының» қалыптасуы үшін мынадай жағдайлар қажет деп есептейміз: - әр оқушыны бірегей тұлға деп қарап, оны құр- меттеу, қабылдау, оған сену; - оқушыға табыс, тілектестік жағдайын жасау; - оқушылардың жағымсыз мінез-құлықтары- ның себебін түсіну және олардың ар-ожданына ти- мей, оны жоя білу; - жағымды іс-әрекеттер арқылы жүзеге асыруға мүмкіндік беру. Коммуникативті-диалогтық тұрғыдан қарау түпкі нәтижеге жетуді болжауда ашық, тең құқылы өзара қарым-қатынас болып табылатын барлық субъектілердің өзара әрекетін құрудан тұрады. Бұл тұрғыда, «біріншіден, барлық жақтың мақсат- тары мен мүдделерін ескеру арқылы, екіншіден, бірін-бірі сыйлау мен тепе-теңдікті сақтау арқылы табысқа жетуге болатын коммуникацияны тең дәрежедегі диалог деп есептеу» басты орын ала- ды. Коммуникативті-диалогтік тұрғыдан қарауда педагог пен оқушының субъект-субъектілік өзара байланысы маңызды болып табылады. Бұл шарт тәрбиелік кеңістіктің толерантты мінез-құлық үл- гілерімен толықтырылуын қажет етеді. Ал, толе- рантты мінез-құлық иелері алдымен педагогтар, сондай-ақ кейбір оқушылар болып табылады. Толеранттылық мәселесін елбасымыз Н.Ә.На- зарбаев халыққа жолдауында ерекше атап өтті: «Біз әркімнің ар-ұжданы, абыройы мен беделі қадірленетін, мәртебелі мораль, этикалық негіздер мен рухани құндылықтар ірге тепкен қоғам құруы- мыз»,– деді.[4] Көп ұлтты тәуелсіз мемлекет ретінде қалыпта- сқан егеменді еліміз өзінің даму тарихы кезеңінде көптеген ұлттардың Отанына айналды. Тәуелсіздік алған жылдар ішінде көршілес мемлекеттерге қа- рағанда саяси-экономикалық жағынан қарқынды дамып, әлемдік деңгейде өзін танытқан еліміздің 126 _______________________________________________________________________ Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана Science and life of Kazakhstan. №6 (42) 2016 жетістіктері ұлтаралық татулық пен толерант- тылық осы бағыттағы Елбасы мен мемлекеттің жүргізіп отырған саясатының арқасында болып отыр. Ол қазіргі таңда толеранттылықты шыдам- дылықпен араластыру мүлде дұрыс емес деп таниды. Бір жағынан алып қарағанда, қазіргі за- манғы қоғамда толеранттылық өзгеге белсенді қа- рым қатынас ретінде қызмет атқаруы мүмкін. Ал екінші жағынан, бұл өзгелердің этникалық, діни ерекшеліктеріне, күшті не әлсіздігіне қарамастан, оның құқығы мен еркін саналы түрде мойындау болып табылады.Басқаша айтқанда, толерант- тылық қазіргі заманғы түсінікте өзге әсерлерге қа- рамастан өмір сүру әркеті дегенді білдіреді. Толерантты ойлаудың қалыптасуы білім беру және тәрбие үдерісінің мәнді құраушысы болып табылады. Білім – адам өмірінде ерекше орын ала- ды. Тәрбие беру үдерісі адам өмірінде ұзақ уақыт- ты қамтиды, сол уақытта мақсатты жұмыс бары- сында оқушыға өзге ұлт өкілдеріне толерантты қарым-қатынасты қалыптастыруға болады. Баланың жеке адам болып қалыптасуы әр жас кезеңіне байланысты құрылады және де сол тұста оның психикасының даму сатысы көрінеді. Ал ба- лалар үйінде тәрбиеленушілердің психикасының қалыптасуы жанұяда тәрбиеленген балаларға қа- рағанда психиканың басқа заңдылықтармен ерек- шеленеді. Баланың психикасының дамуына, жеке адам болып қалыптасуына оның біріккен ортасы үлкен ықпал етеді. Балалар үйі тәрбиеленушілерін толерант- тылыққа тәрбиелеуде педагог-психологтың, әлеу- меттік педагогтың атқаратын жұмысының маңы- зды зор. Әлеуметтік педагог − оқушылардың жас ерекшелігін, ұлттық индивидуалды ерекшелік- терін, әрбір тәрбиеленушінің топ мүшелерімен қарым-қатынасын ұйымдастырушы. Балалар үйі тәрбиеленушілерін толеранттылыққа тәрбиелеуде әлеуметтік педагогтың жұмысы ерекше болып та- былады, себебі индивидуалды және эмоционалды күшке ие. Балалар үйінде тәрбиеленушілерді толерант- тылыққа тәрбиелеудің әсерлі болуына олардың ұжымда бірлесе жұмыс жасауы әсер етеді. Бала- лардың бойындағы толеранттылықтың эффек- тивтілігі ұлттық және ұлтаралық сферадағы мі- нез-құлықтық дағдының және сенімнің, білімнің қалыптасу тұрғысынан қаралуы керек. Балалар үйінде тәрбиленушілерді толеранттылыққа тәр- биелеу үшін күрделілік деңгейіне қарай дәстүрлі және дәстүрлі емес формадағы әр түрлі әдістерді қолдануға болады, яғни, дөңгелек үстелдер, дебат, диспут, оқушылардың шығармашылық жұмыста- рын көрсету,конкурстар, тренингтер өткізу. То- леранттылыққа тәрбиелеу интеллектуалды, руха- ни-адамгершілік, эстетикалық, еңбек, патриоттық, құқықтық т.б. бағыттарда да дамиды. Осыған орай, ұлттық тәрбиені негізге ала отырып, сабақтан тыс іс-шараларды ұйымдастыру арқылы балаларды то- леранттылыққа тәрбиелеуді іске асыруға болады. Осылайша, ұлттық тәрбие беру негізінде толерант- тылыққа тәрбиелеу үшін өткізілетін іс-шаралар жүйелі және кешенді түрде жүргізілсе, оқу үдерісі барысында оқушы пән бойынша білімдерді меңге- румен қатар, әлеуметтік қарым-қатынасты меңге- реді, яғни толерантты мінез-құлықтың негіздерін үйренеді. Толеранттылықты қалыптастырудың аса маңызды көзі оқытушының балалар үйі тәрбие- ленушілерімен педагогикалық қарым-қатынасқа түсуі. Балаларда толерантты мінез-құлықты қалып- тастыру екі жақты келісімді макро және микро деңгейлерінің нәтижесі арқасында жүзеге асы- рылуы мүмкін. Педагогикалық шарттар кешені толеранттылықты қалыптастырудың әдістемелік жағын сипаттайтын оқу-тәрбие жұмысының ұй- ымдық формаларының жиынтығын іске асырумен толықтырылады. Әлеуметтік педагогтің балалар үйіндегі жұмы- сы диагностикалық, түзету-дамыту, профилакти- калық және әдістемелік жұмысты қамтиды. Біздің ойымызша, шыдамдылық пен толеранттылықты тәрбиелеу ғасырдан ғасырға жалғасып келе жатқан міндеттердің бірі және оны қалыптастыру мектеп қабырғасынан басталып, өмір бойы жалғасуы ке- рек деген тұжырымға келдік. Толеранттылықты қалыптастырудың негізі – мұғалімнің оқушымен педагогикалық түрде қа- рым-қатынас жасауы, әр түрлі жағдайларда үлгі ретінде өзін-өзі ұстаудың эталоны ретінде көрі- неді: сабақ және сабақтан тыс қалыпты қарым-қа- тынас жасау барысында; шығармашылық кездесу- лер өткізу, ғылыми конференциялар барысындағы қарым-қатынасқа түсуі маңызды болып табылады. Толеранттылықты қалыптастыруда мұғалімнің, әсіресе әлеуметтік педагогтің жұмысы ерекше рөл- ге ие, оның педагогикалық компетенттілігі жоғары болуы тиіс. Пайдаланылған әдебиеттер: 1. Хомяков М.Б. Толерантность как социокуль- турная проблема // Толерантность и ненасилие: теория и международный опыт.–Екатеринбург: изд. Уральского гос. универ, 2000, 9 с. 2. Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемле- кеттік бағдарламасы. edu.gov.kz 3. www.un.org/ru/documents/decl_conv/declarati- ons/toleranc.shtml. 4. ҚР Президентінің Қазақстан халқына жолдауы. Қазақстан экономикалық, әлеуметтік және саяси жедел жаңару жолында. 2005. 16 ақпан. 127 _______________________________________________________________________ Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана Science and life of Kazakhstan. №6 (42) 2016 жүктеу/скачать 4,17 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|