ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ АЗАМАТТАРДЫҢ, ЗАҢДЫ
ТҦЛҒАЛАРДЫҢ МЕНШІК ҚҦҚЫҒЫ
Қазақстан Республикасы Конституциясының 26 бабы [1] мен Азаматтық
кодекстің 191 бабына сҽйкес азаматтардың жҽне мемлекеттiк емес заңды
тҧлғалар мен олардың бiрлестiктерiнiң меншік қҧқығы олардың жеке меншігі
тҥрінде кҿрінеді.
Заң қҧжаттарына
сҽйкес азаматтарға немесе заңды тҧлғаларға
тиесiлi бола алмайтын жекелеген мҥлiк тҥрлерiнен басқа кез келген мҥлiк жеке
меншiкте болуы мҥмкiн. Жеке меншiкте болатын мҥлiктiң саны мен қҧны
шектелмейдi.
ҚР Азаматтық кодексі меншіктің екі нысаны – жеке (191-бап) жҽне
мемлекеттік (192-бап) екендігін тҽртіптейді [2]. Егер меншік қҧқығының
субъектісі мемлекеттік болса (тікелей немесе тиісті мемлекеттік органдар
арқылы), онда ҽңгіме мемлекеттік меншік жҿнінде болады. Ал субъект
мемлекеттік емес заңды тҧлға немесе азаматтар деп танылса, онда жеке меншік
деп есептелінеді. Сонымен, меншікке субъектілер: мемлекет, ҽкімшілік-аумақтық
бҿліністер, заңды тҧлғалар мен азаматтар бола алады.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 6 бабына сҽйкес екі меншіктің
тҥрі кҿрсетілген. Олар бірдей дҽрежеде мемлекетпен қорғалады. ҚР
Азаматтық Кодексі меншіктің екі нысанын қарастырады. Олар: мемлекеттік
жҽне жеке меншік. Меншіктің осы екі нысанына байланысты тарихта екі
кҿзқарас пайда болды. Н.А. Бердяевтің айтуы бойынша жеке адамның
меншігіне негізделген меншік тҥріне «батыстык» меншік тҥсінігі сҽйкес келеді.
Аталған меншіктің екінші тҥріне маркстік сипаттағы «азиаттық» меншік
тҥсініктері сҽйкес келеді. Меншік қҧрылымының аталған тҥрлерге бҿлінуі
ҿркениеттік кҿзкарастарға негізделген [3; 281].
Қоғамдағы меншік қҧрылымы тарихи тҧрғыдан ежелгі болып келеді. Ең
алдымен, ҽдетте, сол коғамға сай келеді, кейіннен қоғамдық, мемлекеттік
немесе мемлекеттік меншік нысанындары азиялық, ҥнді жҽне кейбір антикалық
мемлекеттерде кҿрініс тапты. Меншік нысандары аталған типтер шеңберінде
қоғам қол жеткізген тарихтың ҽрбір сатысында қызмет атқарып жҽне дамыды.
Бірақта қандай тартыс болғанымен де меншіктің осы екі нысаны бірін-бірі
жоққа шығара алмады. А. Пугинский айтқандай «Жеке меншіктің жоқ болуы
мҥліктің теңдік кепілі болып табылмайтынын дҽлелдейді»
1862 жылы К.Д. Кавелин, А.И. Кавелин жазғандай «Мен жерді иеленудің
жалғыз тҥрі ретінде жеке меншікке қарсымын. Мен оның кҿзқарасына карсы
270
емеспін, бірақта сонымен қатар ол туғызатын бҽсекеге қарсы тежеме ретінде
қоғамдық жер иеленуді кҿргім келеді. Мен қазір солай ойлаймын. Жеке
меншіктің болмауы, оны алып тастау аса ақымақтық болар еді. Жеке
бостандықтың қҧрбандыққа шалудың басы болар еді. Екі меншік нысанын
сақтау керек, ҿйткені олар бір-бірімен толықтырылып отырады» [4; 301].
Сондықтан бҥгінгі кҥні ежелгі меншік қҧқықтарының нысандары тҽрізді
Қазақстан Республикасында екі меншік нысаны бекітілген. Конституцияда
меншіктің екі нысанының бҿлінуі олардың мемлекетке меншік қҧқығының
субъектісі ретінде қарау белгісі бойынша жҥргізіледі. Бҥған байланысты жеке
меншіктің мемлекеттік емес тҽртібін тҥсіндіреді. Егер де меншік қҧқығының
субъектісі болып мемлекет шықса, онда сҿз мемлекеттік меншік жайлы орын
алады. Мемлекеттік меншік қҧқығы объективті мағынада, халыққа тиесілі
материалдық игіліктерді бекітетін жҽне қорғалатын, сондай-ақ мемлекеттік
мҥлікті иелену, пайдалану жҽне билік ету тҽртібін белгілейтін қҧқықтық
нормалардың жиынтығы болып келеді. Субъективті мағынада, мемлекеттік
меншік қҧқығы мемлекетке тиесілі, жалпы халықтың мҥддесін ескере отырып,
мемлекет ҿз калауы бойынша жҥзеге асыратын мҥлікті иелену, пайдалану
жҽне билік ету бойынша ҿкілеттіліктермен сипатталады. Жеке жҽне заңды
тҥлғаларға қарағанда олар мемлекеттік меншікті мақсаттарға сҽйкес
пайдалануға тиісті.
Заң нормаларында мемлекеттік меншік келесі тҥрлерге бҿлінеді:
1. республикалық;
2. коммуналдық.
ҚР Азаматтық Кодексінің 192 бабына сҽйкес республикалық меншiк
мемлекеттік
қазынадан
жҽне
заң
қҧжаттарына
сҽйкес
мемлекеттiк
республикалық заңды тҧлғаларға бекiтiлiп берiлген мҥлiктен тҧрады [2].
Республикалық бюджеттiң қаражаты, мемлекеттiк меншiктiң объектiлерi
жҽне мемлекеттiк заңды тҧлғаларға бекiтiлiп берiлмеген ҿзге де мемлекеттiк
мҥлiк Қазақстан Республикасының мемлекеттiк қазынасын қҧрайды.
Коммуналдық меншiк жергiлiктi қазынадан жҽне заң қҧжаттарына сҽйкес
коммуналдық заңды тҧлғаларға бекiтiлiп берiлген мҥлiктен тҧрады.
Жергiлiктi бюджет қаражаты жҽне мемлекеттiк заңды тҧлғаларға бекiтiлiп
берiлмеген ҿзге де коммуналдық мҥлiк жергiлiктi қазынаны қҧрайды.
Коммуналдық меншiк жергiлiктi мемлекеттiк басқару деңгейлерi бойынша
облыстық (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) жҽне аудандық
(облыстық маңызы бар қалалардың) меншiк болып бҿлiнедi.
Мемлекеттiк меншiктегi мҥлiк мемлекеттiк заңды тҧлғаларға шаруашылық
жҥргiзу немесе оралымды басқару қҧқығымен бекiтiлiп берiлуi мҥмкiн.
Меншік қҧқығы ҧғымына тоқталсақ – ол субъектінің
заң
қҧжаттары арқылы
танылатын жҽне қорғалатын ҿзіне тиесілі мҥлікті ҿз қалауынша иелену,
пайдалану жҽне оған билік ету қҧқығы (ҚР АК 188 бабы).
Меншік қҧқығы мҽміле жасалған кезде болған барлық жҥктемелерімен
басқа адамға беріледі. Меншік иесінің ҿз мҥлкін иелену қҧқығы, пайдалану
қҧқығы жҽне оған билік ету қҧқығы болады. Меншік қҧқығының мерзімі шексіз.
271
Мҥлікке меншік қҧқығы Азаматтық Кодексте кҿзделген негіздер бойынша ғана
ықтиярсыз тоқтатылуы мҥмкін.
1.
Мҥлікті меншіктенуге қатысты қоғамдық қатынастарды реттейтін
қҧқықтық нормалар жҥйесі;
2.
Заңнамалық тҧрғыдан жан-жақты қамтамасыз етіліп, меншігіне
бекітілген мҥлікті меншіктенушінің ҿз қалауы мен мҥддесіне орай иелену,
пайдалану жҽне оған билік ету мҥмкіндігі, сондай-ақ ҿз шаруашылығының
ҥстемдік аясына ҿзгелердің араласуына жол бермеу мҥмкіндігі.
Бҧл мҥмкіндіктер заңға қайшы келмейтін жҽне ҿзгелердің заңды қҧқықтары
мен мҥдделерін таптамайтын кез келген ҽрекет арқылы жҥзеге асады. Бҧл
тҧрғыда меншік қҧқығы ҥш тҥрлі бҿліктен тҧрады:
1.
Иелену хақысы – меншіктенушінің мҥлікке деген шаруашылық
ҥстемдігі. Яғни мҥліктің иесіне заң жҥзінде бекітілуі;
2.
Пайдалану хақысы – мҥлікті іске асырып, пайдаға жарату;
3.
Билік ету хақысы – қҧқықтық ҽрекеттер жасау арқылы мҥліктің
тағдырын белгілеу.
Мысалы, ҥйдің иесі оны сатса да, жалға берсе де немесе ҿзі тҧрса да ҿзі
біледі. Осы ҥшеуі Меншік қҧқығының қҧрамдас бҿліктері болғанмен, барлық
кезде бірге жҥрмейді. Мысалы, жалға алған пҽтерді пайдалану хақысы
болғанымен, жалдаушының ол пҽтерге деген иелену жҽне билік ету хақысы жоқ.
Кҿрсетілген ҥш мҥмкіндіктің ішіндегі мҥлікті меншіктендіретіні, яғни ең
маңыздысы иелену хақысы. Қалған екеуі меншік иесінде болуы да, болмауы да
оны меншік қҧқығынан айыра алмайды. Сондықтан мҥліктің барлық
ауыртпалығы, жауапкершілігі меншік иесінде.
Сонымен, ҚР Азаматтық Кодексіне сҽйкес жеке меншік азаматтардың
жҽне мемлекеттік емес заңды тҧлғалар мен олардың бірлестіктерінің меншігі
ретінде кҿрінеді. Осындай тҥрлердегі ҧжымдық меншік жҽне азаматтардың
меншігі заң нормаларында ортақ терминмен аталады. Азаматтардың жеке
меншігінің пайда болуы негізінде иеленудің екі нысаны: жеке жҽне
ҧжымдык болып бҿлінеді. Азаматтық иеленудің жеке нысаны екі тҥрлі ҽдіспен
жҥзеге асырылады. Олар:
1. Пайда табуға бағытталмаған жеке экономикалық қызмет;
2. Жеке ҿзінің еңбегіне негізделген кҽсіпкерлік қызмет.
Жеке иеленудің екінші тҥрі ҧйымдастырушылық - қҧқықтық
нысанына байланысты екі тҥрге бҿлінеді:
1) заңды тҧлға қҧрмай-ақ кызмет ету;
2) заңды тҥлға кҧрып қызмет ету.
Иеленудің ҧжымдық нысаны екі тҥрлі жолмен жҥзеге асырылады:
1. Кез-келген меншік нысандарындағы кҽсіпорында жалдамалы
жҥмысшы ретінде жеке еңбегімен;
2. Жалдамалы жҧмысшы кҥшін тартуға негізделген кҽсіпкерлік қызмет.
Жоғарыда айтылған, иелену процесінде азаматтардың белсенді ролімен
сипатталатын меншіктің пайда болу негіздерінен басқа тағы да екі негіз белгілі:
1. Жалпы ҽлеуметтік;
272
2. Жалпы азаматтық иелену ҽдістері.
Жалпы ҽлеуметтік ҽдісте азаматтарға пассивті роль беріледі. Жалпы
ҽлеуметтік санатына ҽртҥрлі жҽрдем ақылар жатады. Азаматтардың мҥлікті
игеруінің жалпы азаматтык ҽдістеріне банктегі салымдарға проценттер, мҧраны
қабылдау, мҥлікті сыйға алу жатады жҽне т.б.
Заттық қҧқықтардың ішінде меншік қҧқығы бастапқы заттық қҧқық ретінде
танылады. Сонымен қатар меншік қҧқығының пайда болу негіздері бастапқы
жҽне туынды тҥрлеріне бҿлінеді.
Егер шартта немесе заңдарда ҿзгеше кҿзделмесе, жаңа затқа меншiк қҧқығы
оны дайындаған немесе жасаған тҧлғаға тиедi. Мҥлiктi пайдалану нҽтижесiнде
алынған жемiстерге, ҿнiмге, табысқа меншiк қҧқығы Азаматтық Кодекстiң 123-
бабына сҽйкес алынады. Меншiк иесi бар мҥлiкке меншiк қҧқығына басқа адам
сатып алу-сату, айырбастау, сыйға тарту немесе осы мҥлiктi иелiктен айыру
туралы ҿзге мҽмiленiң негiзiнде ие болуы мҥмкiн. Азамат қайтыс болған ретте
оған тиесiлi мҥлiкке меншiк қҧқығы ҿсиетке немесе заңға сҽйкес мҧрагерлiк
бойынша басқа адамдарға кҿшедi.
Заңды тҧлға қайта ҧйымдастырылған ретте оған тиесiлi мҥлiкке меншiк
қҧқығы қайта қҧрылған заңды тҧлғаның қҧқықты мирасқорларына - заңды
тҧлғаларға кҿшедi (Азаматтық Кодекстiң 46-бабы). Меншiк иесiнiң мҥлкiн
меншiк иесiнiң еркiнен тыс басқа тҧлғаға беруге Азаматтық Кодексте
кҿзделгеннен басқа реттерде жол берiлмейдi. Азаматтық Кодексте кҿзделген
реттер мен тҽртiп бойынша тҧлға меншiк иесi жоқ мҥлiкке, меншiк иесi белгiсiз
мҥлiкке, не меншiк иесi бас тартқан немесе ҿзге негiздер бойынша ол меншiк
қҧқығын жоғалтқан мҥлiкке меншiк қҧқығын алуы мҥмкiн.
Тҧтыну (тҧрғын ҥй, тҧрғын ҥй-қҧрылыс, саяжай, гараж немесе ҿзге)
кооперативiнiң мҥшелерi, жарна жинақтауға қҧқығы бар, пҽтер, саяжай, гараж
жҽне кооператив осы адамдардың пайдалануына берген ҿзге де ҥй-жай ҥшiн
ҿзiнiң ҥлестiк жарнасын толық тҿлеген басқа да адамдар аталған мҥлiктiң меншiк
қҧқығына ие болады.
Салынып жатқан ҥйлерге, қҧрылыстарға, ҿзге де мҥлiк кешендерiне, сондай-
ақ ҿзге де жаңадан жасалып жатқан қозғалмайтын мҥлiкке меншiк қҧқығы осы
мҥлiктi жасау аяқталған кезден бастап пайда болады. Егер заң қҧжаттарында
немесе шартта қҧрылысы аяқталған объектiлердi қабылдап алу кҿзделген болса,
онда тиiстi мҥлiктi жасау осылайша қабылдап алынған кезден бастап аяқталған
болып есептеледi. Қозғалмайтын мҥлiк мемлекеттiк тiркелуге тиiс реттерде, оған
меншiк қҧқығы осылайша тiркелген кезден бастап пайда болады. Қозғалмайтын
мҥлiктi жасау аяқталғанға дейiн, ал тиiстi жағдайларда - оны мемлекеттiк
тiркеуден ҿткiзгенге дейiн мҥлiкке қозғалмайтын мҥлiк жасалатын
материалдармен басқа мҥлiкке меншiк қҧқығы туралы ережелер қолданылады.
Шартта ҿзгеше кҿзделмегендiктен, адам ҿзiне тиесiлi емес материалдарды
ҿңдеу арқылы дайындаған жаңа қозғалатын затқа меншiк қҧқығын
материалдардың меншiк иесi алады. Алайда, егер ҿңдеу қҧны материалдардың
қҧнынан едҽуiр асып кетсе, жаңа затқа меншiк қҧқығын адал жҧмыс iстеп,
ҿңдеудi ҿзi ҥшiн жҥзеге асырған адам алады. Егер шартта ҿзгеше кҿзделмесе, ҿз
273
материалдарынан дайындалған затқа меншiк қҧқығын алған материалдардың
меншiк иесi ол затты ҿңдеудi жҥзеге асырған адамға оның қҧнын ҿтеуге, ал ол
адам жаңа затқа меншiк қҧқығын алған ретте соңғысы материалдардың меншiк
иесiне олардың қҧнын қайтаруға мiндеттi. Ҿңдеудi жҥзеге асырған адамның
ықылассыз ҽрекеттерiнiң нҽтижесiнде материалынан айрылған меншiк иесi жаңа
затты ҿз меншiгiне берудi жҽне ҿзiне келтiрiлген залалдардың орнын толтыруды
талап етуге қҧқылы.
Қорытындылай келе, меншік қай қоғамның да сан қырлы ҿзекті мҽселесі
болып келеді. Сондықтан да меншік қҧқығын қҧқық институты ретінде қараған
кезде оны меншіктен шығатын экономикалық категория ретінде тҥсіну керек.
Меншік қҧқығы тарихи қоғамның ішкі айқындауы арқылы пайда болды.
Қай мемлекетте болмасын меншік қҧқығы заңнама актілерімен танылып
жҽне қорғалады. Меншіктік-қҧқықтық қатынастар экономикалық меншік
қатынасынан кҿрі ол адамдардың еркімен жасалады, қатысушылардың
санасынан жҽне еркіндігінен туындайды. Адамдар бҧл қатынасқа қҧқық жҽне
міндетке иеленуші ретінде қатысады, олардың қатынасы қҧқықпен қорғалады.
Затқа тікелей ҽсер ету мҥмкіндігімен, жҽне пайдалану, иелену, билік ету
қҧқығымен сиппатталатын, заңға сай орнатылған мҥліктік, абсолютті заттық
қҧқық.
Меншік қҧқығы экономикалық категория ретінде жҽне оның қҧқықтық
кҿрінісі қоғамдық ҿндіріс процесі адамдардың ҿмір сҥруіне қажетті барлык
материалдық игіліктердің жалғыз қайнар кҿзі болып табылады. Бірақ, барлығын
адамзат тҽжірибесі кҿрсеткендей мҧндай ҿндірісті жалғыз адам жҥзеге асыра
алмайды.
Азаматтар, заңды тҧлғалар ҽрқашан қарым-қатынасқа тҥсіп отырады, сол
себептен меншік тиісті коғамдық ортада ҽрекет етеді. Сондықтан, қазіргі таңда,
ҽсіресе нарықтық экономика жағдайында, жеке меншіктің кҧқықтық жағдайы
ҿсіп, тиісті заңдылықтарда кҿрініс тапқаны жҿнінде кеңірек зерттеулер қажет деп
есептейміз.
ҼДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1 Қазақстан Республикасының Конституциясы – 1995. – 30 тамыз. – 2015.
2 ҚР Азаматтық Кодексі 1994 жылы 27 желтоқсанда қабылданған //
http://online.zakon.kz/Document/?doc_id=51006061
3 Маттей У., Суханов И.А. Основные положения право собственности. –
М.: Юрист. – 1999. – 280 с.
4 Суханов Е.А. Гражданское право. Том 1. – М.: Бек. - 1994. – 225 с.
274
UDC 811. 512.122(=111)
SEITZADA I.E., KAPYSHEVA G.K.
S. Amanzholov East-Kazakhstan State University, Ust-Kamenogorsk,
Kazakhstan
EXTRALINGUISTIC PHRASEOLOGICAL UNIVERSALS AND
SIMILARITIES AND DIFFERENCES OF PHRASEOLOGICAL UNITS IN THE
FIELD «WHITE AND BLACK» IN KAZAKH, ENGLISH AND
RUSSIAN LANGUAGES
We will try to show the main steps of setting and revealing of phraseological
universals. On the first stage of the analysis it is necessary to distinguish three groups
of phraseological universals. This problem is necessary to solve in to steps:
1.
Distinguishing the linguistic, intro-systematic phraseological universals from
non-linguistic, external caused phraseological universals;
2.
Distinguishing phraseological universals
from
lexical
phraseological
universals.
To solve the first problem, you need to determine, which of the parameters of
phraseological systems meet the proposed definition of the lexical-semantic universals.
Lexical-semantic universals are common to all the languages general
mechanisms of language category, that is, language fixation of the concepts [1, 29].
This requirement derives from the status of phraseological units as a linguistic unit of
lexical-semantic language level. In other words, we are talking about the most common
regular law-governed relations between form and meaning in phraseological system.
Further after that is possible the transition to solve the second problem, namely the
selection of phraseological parameters. It should be noted that of phraseological
universals are completely unexplored scientific field of phraseology. Therefore it is
very difficult to find examples of such kind of universals, and especially start the
systemic structural-typological study of phraseology [1, 53].
Under the absolute, phraseological universals should understand the categories
and characteristics of the phraseology, which arise simultaneously from the multi-
component and secondary nominative, portable, figuratively rethought its semantics,
because multi dimension and semantic reconsiderations form the main features of
phraseological units- multi dimension and separate state fulness. It differs all the set
phrases from the words. Semantic rethinking differs phraseological units from all other
tokens and set phrases of non - phraseological character. This means that
phraseological units are marked only by that language formations, which meet both
criteria. Tasks relating to the actual phraseology universals differ from those, which
related to extralinguistic externally caused and lexical-phraseological universals. In the
lexical - phraseological universals there are many observations, from which a number
of intuitive on such a basis become the axioms. For example, the "double
anthropocentrism" of phraseology, its tendency to synonymy, "coldness", "restraint" in
the relations to polysemy in compare with vocabulary
275
Therefore, the main objective of conceptual-phraseological and lexical-
phraseological universals is to inventory and made available in the synchrony and
diachrony results and interpret them in new ways. This will allow to make theoretical
generalization of a large factual material, which brought numerous non immune studies
of phraseology of different languages. In the area of phraseological universals the
problem is different, because there is nothing that can be inventoried, as it is quite new
research area. There are only a few observations and first of all, in the book of A.D.
Reichstein on the issue of confrontation analysis of German and Russian phraseology
[2,19]. They are used in the present analysis of the typology of phraseological systems
of Germanic languages.
In the conclusion of the problems of classifying phraseological universals should
be pointed three groups, which represent only some rough differentiation of typology
of universals in phraseology. This classification could have been further expanding and
deepening, concretization. It is necessary, on the one hand to emphasize that the
boundaries between established groups are cradle, open, uncertain. There are
transitional cases, which, if necessary, may themselves be considered as a subgroups.
On the other hand, in each group of phraseological universals can highlight and
differentiate synchronous and diachronic universals. Phraseological diachronic
universals represent, first of all phrase building laws, which have been studied by many
scientist on phraseology such as Reichstein, Kunin. These patterns can be studied at the
same time as the logical and psychological phenomena, that is as fundamental laws,
which determine the direction of phraseological rethinking. In this case, they are
conditioned by extra linguistic phraseological universals. They can be studied on the
level of linguistic semantic transformations mechanisms, rethinking, manifesting as a
metaphorical, figurative metonymical reconsideration or an expansion of the restriction
values. These types and methods of linguistic denotation coding is none other than the
lexical-phraseological universals.
The main types of semantic transformations are revealed by Ulman S. [3,66] and
postulate as diachronic universals. They are relevant also to phraseological units.
Regularities of phraseologization can be studied as part of phraseological models as
phraseological universals [2, 56]. In the sphere of diachronic phraseological universals
now on the basis of the researches results can take a number of theoretical
generalizations. A.V. Kunin writes that all phraseological units pass in the
development through certain stages and the stages of development [3,75]. A.G.
Selivanov points to the existence of universal diachronic processes in formation,
deformation, transformation and destruction of phraseological units. In connection with
the phraseological universals we should also point out that the phraseological
diachrony is the change and history of the change of phraseological rethinking. The
same thoughts were expressed by Chernysheva. Among the phraseological universals it
is necessary to point out as the independent group and type within phraseological
universals also the regularities of intralinguistic phraseological equivalence. During the
confrontative analysis of phraseological units of all the languages can be pointed out
three types of equivalents:
276
1. Absolute equivalents. These include phraseological units, which found in
comparable languages the similar meaning, essentially the same component
composition and isomorphism of syntactic structure:
а) German: in seinem Element sein - Dutch: in zijn element zijn - English: to be
in one‘s element;
в)German: sich die Finger verbrennen – Dutch: vingers branden – English: burn
one‘s fingers
с) German.: in Abrahmas Schoss – Dutch: in Abrahamas schoot – English: in
Abrahms hosom;
d) German: die Flagge streichen – Dutch: de vlag striken – English: strike the
flag.
Partial equivalents. They in turn are divided into intralinguistic phraseological
variants and synonyms of different types, characterized either by structurally or
semantically partial identity or only by functional-semantic. For example:
а) German: j-n gruen und blau schlagen – Dutch: iem bont en blauw slaan –
English: beat one blackand blue;
в) German: die Spitze abbrechen – Dutch: de spits abbijten – English: take the
edge of smth;
с) German: weder Sinn noch Verstand haben – Dutch: slot noch zin heben –
English: be without rhyme or reason;
д) German: sich in Schneckenhaus zuerueckziehen – Dutch: in zijn schulpkruipen
- English: draw in one‘s horns.
In partial equivalent phraseological units there is one regularity, which also can be
qualified as implication universal, namely: the more complex structure of compared
phraseological units, the more formal differences between them will be [1 , 60;].
Absence of equivalency between phraseological units of the different languages.
(phraseological units without equivalency, phraseological lacunes).
Different types of intralanguage phraseological equivalence are considered in the
works of A.V. Kunin, Collier , Eckert , Reichstein , Kucherov , Solodukho .
The main types of phraseological equivalence can be definitely considered as
intralinguistic phraseological universals. Based on the study of different types of the
equivalence of phraseological units, Reichstein establishes two universal quantitative
laws in this area:
а) there is much more functional and semantic intralinguistic phraseological
equivalents than the structural and semantic;
б) There is much more structural and semantic partial phraseological equivalents
than absolutely equivalent phraseological equivalents [1, 107].
Classification of phraseological universals can adequately to specific research
objectives be clarified, modified, detailed.
Undertaken in this chapter, an overview of phraseological universals and attempt
to classify them spoke about the diversity of the available research problems, which are
facing the theory of phraseological universals and methods of studying.
The general principle that lies at the basis of this theory - it is the dialectic of
universal and idiomatic ethnical correlation in the language. According to this principle
in all the linguistic phenomena there are elements of the universality. Disclosure and
explication of all the universal in the phraseology is a common problem in the theory
of phraseological universals [2, 61].
277
The concept of world image is one of the important concepts of modern
linguistics, and it is associated primarily with one kind of human activity, namely the
cognitive, reflective. The results of human cognitive activity in its system and
systematic way constitute a system of ideas, knowledge of one or another nation, or so-
called conceptual system. The world image is cognitive in nature and essence system,
which is based on ideas, concepts, knowledge, conceptual theory, value-oriented
system of an ethnic group.
Another highly relevant concept, closely related with the concept of world image
is linguistic world image. The relation between these two world images is one of the
main research problems in linguistics. On this issue there are in general two points of
view in linguistic: a) the conceptual and linguistic world image is in essence the same
thing, that is, they are identical;
b) they exhibit the certain differences, and the conceptual system is more
fundamental, volumetric, deep, because it is close to the notion of cognitive system,
human cognitive mechanism, and all what we have in the conceptual system is also
reflected and expressed in the language.
The world image is created during two different processes:
a) human cognitive activity, adequate reconstruction, reflection and representation
regardless of the objective material world of human, and b) during the formation of
different images created by man of his own world - human, anthropocentric world,
though the first world is largely caused by anthropocentric world, because it reflected
not only an independent material world, nature, but also the interests of the people in
this world.
Conceptual image in its nature - the ideal world that exists in consciousness,
thought, memory of every person of any ethnic group. But individual conceptual world
image is limited. It necessarily need to be enriched by the social conceptual world
image to acquire the status and content of the conceptual community world image.
The same conceptual world image exists in an objective and understandable form
only in its linguistic and ontological representational form, that is in the form of
linguistic world image. World image, the conceptual system, a conceptual world image
- are closely connected to each other, related concepts, but at the same time there are
significant differences between them.
The divide between the world image, conceptual, cognitive, lexical and linguistic
world images are the two types of categorical and substantially different phenomena:
a) knowledge about the world;
b) content, semantics of linguistic phenomena, linguistic semantics. The first type
of events reflects the objective world, the second - in the language of the semantic
content of its essence. The first type of phenomena is the basis of cognitive linguistics,
the second - of the semantic linguistics.
Linguistic world image in its essence is the same world image, but in its
language explication, because it reflects not the semantics of idioms, but the
imagination of human, people about the world in an objectified formally expressed
form. Linguistic world image is that world image, which already reflects the language
itself, but not the objective world, in particular, not a conceptual system of ethnic
group, and especially the semantics of a particular language, certain idioms.
Under the linguistic world image we have in mind, as a rule, the following two
types: a) the lexical world image, and b) phraseological world image. The basis of the
278
first is lexical nomination and a collection of all the words of the language
category. The basis of the second is phraseological nomination, the collection of all
phraseological units as a special way of language nomination. Vocabulary, words, the
lexical system are epistemologically important. Phraseology, phraseological units,
phraseological system are epistemologically not important. There are special relations
between vocabulary and phraseology, including the derivational and paradigmatic.
Field approach in linguistics revealed its heuristic value, because its application
in various areas of the language – in grammar, word formation, vocabulary,
phraseology allowed to open a variety of features of their devices, existence,
interaction, the complex nature of the systems and system interconnectivity and
interoperability. In the system of linguistic fields, the concept of phraseological field
occupies a special place, and it has, in contrast to grammar, word formation,
vocabulary, lexical and grammatical fields its own linguistic features and differences.
In linguistics is distinguished general, private theory of phraseology and
comparative phraseology. Comparative phraseology researches phraseological units, ,
phraseological levels, phraseological systems in different languages, on the all
significant linguistic parameters of the nature of phraseological units, phraseological
systems for their similarities and differences in the various related and unrelated,
single-system and different system languages.
One of the new and promising directions in modern comparative phraseology is
structural and typological approach to the study of phraseological systems of different,
related and unrelated languages. The central place in this approach, take such main
points as linguistics universals, typological linguistics, primary, secondary language
system, the dependence of the typological characteristics of typological features of
phraseological systems of different languages on the typological features of the
primary for it systems. The particular significance in the structural-typological
approach in the study of phraseology has a notion of regularity in the phraseology and
idiomatic universals.
REFERENCES
1.Makkai A. Idiomaticy as a language universal.Universals of human
language.Ed.by J.H.Greenberg.Standford, 1998.
2.Greenberg J.H. Language universals: a research frontier. In: Greenberg J.
language, culture and communication. Essays by J.H. Greenberg. Selected and
introduced by A.S. Dil. Stanford, 1991.
3. Lakoff G.Linguistik gestalts.In:Papers from the ХIII Regional Meeting of
Chicago Linguistic Society.13.Chicago 1997.
279
УДК 322
СОКОЛОВСКИЙ К.Г.
ОО «Центр независимых исследований», г. Астана, Казахстан
ВОПРОСЫ СОХРАНЕНИЯ ВНУТРИПОЛИТИЧЕСКОЙ СТАБИЛЬНОСТИ
РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН: АСПЕКТ МЕЖКОНФЕССИОНАЛЬНОГО
СОГЛАСИЯ
Вопрос сохранения внутриполитической стабильности Республики
Казахстан всегда являлся ключевым приоритетом развития нашего государства.
Как
отметил
Лидер
нации
Н.А. Назарбаев,
«Самое
главное,
что
многонациональный Казахстан живет в дружбе и согласии, только на этой
основе мы можем развиваться» [1]. Не вызывает сомнения, что нормальное
экономическое и социальное развитие страны невозможны без мира, согласия и
взаимопонимания.
Вообще внутриполитическая стабильность, представляет собой ключевой
компонент государства. Отечественный политолог А.Е. Чеботарѐв характеризует
еѐ как «устойчивое состояние политической системы, позволяющее ему
(государству – К.С.) эффективно функционировать и развиваться под влиянием
внешней и внутренней окружающей среды, сохраняя при этом свою структуру и
способность контролировать процессы общественного развития.
Политическую стабильность также характеризует наличие необходимых
условий и факторов, обеспечивающих сохранение обществом своей
идентичности, гражданского мира и согласия на основе достижения баланса
интересов
различных
социальных
субъектов
и
политических
сил,
своевременного легитимного разрешения возникающих в данном обществе
проблем и противоречий с помощью предусмотренных законодательством
механизмов и средств» [2].
Особую актуальность вопрос сохранения политической стабильности
приобретает в странах с переходными политическими системами, к которым
можно отнести наш Казахстан. Отдельного внимания требует данный вопрос и в
связи с многонациональностью нашего государства, а также принадлежности его
граждан к различным конфессиям, что потенциально может стать серьѐзным
конфликтогенным фактором.
Так, по данным последней переписи населения (рассмотрим два ключевых
этноса), количество проживающих в стране казахов составляет 63,1%, а
этнических русских - 23,7% [3, с.20]. При этом 70,2% граждан РК отождествляет
себя с исламом, 26,3% называет себя православными [там же, с.25].
В этой ситуации роль государства и проводимой им политики недопущения
религиозных
конфликтов,
потенциально
способных
спровоцировать
возникновение
розни,
оказывается
решающей.
Межконфессиональные
конфликты не возникают внезапно, напротив - им предшествуют противоречия,
и задача эффективной государственно-конфессиональной политики заключается
280
в том, что выстроенная система должна решать задачу их своевременного
выявления и разрешения.
С другой стороны, крайне важна ответственность самих верующих и
религиозных лидеров, осознание себя в первую очередь не членами той или иной
общины, выполняющей роль референтной группы, а единой казахстанской нации
– с общим прошлым, настоящим и будущим. В этом плане нельзя не согласиться
с Главой государства, провозгласившим: «Сегодня в стране образовалась единая
нация, сотканная золотыми нитями из представителей всех этнических групп и
религиозных конфессий» [4].
В свою очередь факторами межконфессионального согласия, являющимися
залогом внутриполитической стабильности, можно обозначить:
толерантность граждан по отношению к представителям иных
национальностей и вероисповеданий;
приумножение опыта межконфессионального взаимопонимания и
взаимодействия прошлых поколений жителей Казахстана;
соблюдение
религиозными
организациями
действующего
законодательства;
осознание лидерами религиозных организаций своей ответственности за
мир и согласие в Казахстане;
эффективную
государственно-конфессиональную
политику
Правительства;
результативность деятельности спецслужб и правоохранительных органов
по выявлению, предупреждению и пресечению деструктивной религиозной
деятельности, в том числе, по вовлечению граждан и разжиганию
межрелигиозной вражды.
Каковы же составляющие межконфессионального согласия, как важнейшего
элемента внутриполитической стабильности?
Прежде всего, как представляется, необходимо выделить всеобщую
поддержку казахстанцами проводимых реформ по демократизации общества. С
обретением Независимости граждане нашей страны получили возможность в
полной мере реализовывать право на свободу совести (ст.22 Конституции
Республики Казахстан). Отличительная черта здесь – это солидарность народа с
теми ценностями, на которые опирается наша политическая система, в том
числе, плюрализм религиозных идей и приятие конфессиональной инаковости
сограждан.
Они, в свою очередь, базируются на консервативных этических взглядах,
поддерживаемых
подавляющим
большинством
населения,
а
также
общечеловеческих ценностях, проповедуемых всеми традиционными религиями
и являющимися общим знаменателем для построения межконфессионального
диалога как на уровне различных религиозных организаций, так и между
верующими.
Одновременно значимым аспектом выступает рост за последние годы
религиозности населения Казахстана, отмечаемый практически всеми
экспертами [5]. При этом обеспокоенность вызывает не столько данный факт,
281
сколько рост числа неофитов, имеющих поверхностные знания о своей религии и
потому склонных к радикализации. Согласимся с известным отечественным
исследователем И.А. Черных, полагающей, что «не обладая глубокими
религиозными знаниями, (неофиты – К.С.) часто достаточно агрессивно
навязывают свои верования окружающим, считая их единственно правильными.
Самое главное, чтобы процесс повышения религиозности сопровождался ростом
и углублением религиозных знаний и религиозного образования в обществе» [6].
Также следует отметить общую приверженность казахстанцев к
конвенциональным путям разрешения конфликтов, в том числе, возникающих
конфессиональных противоречий. Отсутствие опыта протестной религиозной
активности вообще, а также значимых межрелигиозных конфликтов в истории
Казахстана является одним из показателей глубокого опыта толерантности
народа и залогом дальнейшего мирного развития нашего государства. Берущая
своѐ начала сотни лет назад культура предотвращения конфликтов
(национальные традиции, законодательные нормы, толерантность традиционных
религий по отношению к иноверцам, этические взгляды, инкультурация и др.)
способствует разрешению возникающих противоречий на начальном этапе.
Полагаем
также,
что
действующая
система
государственно-
конфессиональной политики, несмотря на необходимость еѐ дальнейшего
совершенствования, всѐ же в целом способна в полной мере использовать
данный ресурс. Тем более, власть сумела выработать механизмы повышения и
обновления адаптационных возможностей политической системы в целом, а
также алгоритмы превентивной политики в случае возникновения противоречий
на религиозной почве.
Не вызывает сомнения, что вопрос конфессионального фактора
общественно-политической стабильности – проблема в отечественном
обществоведении малоисследованная. Тем не менее, еѐ важность и значимость
для устойчивости государства не вызывает сомнения, а предлагаемый в статье
взгляд является одним из вероятных подходов к еѐ рассмотрению.
СПИСОК ИСПОЛЬЗОВАННОЙ ЛИТЕРАТУРЫ:
1.
Мир и согласие многонационального казахстана – основа развития страны
- Президент [Электронный ресурс] // Информационно-аналитический портал
«Номад». Алматы, 2016. URL: http://www.nomad.su/?a=3-200309060028 (дата
обращения: 01.11.2016).
2.
Чеботарѐв А.Е. Политическая стабильность в Казахстане: идеология и
механизмы
обеспечения
[Электронный
ресурс]
//
Информационно-
аналитический
портал
«Диалог».
Алматы,
2013.
URL:
http://www.dialog.kz/articles/politika/2013-11-07/andrey-chebotaryov-politolog-
politicheskaya-stabilnost-v-kazahstane (дата обращения: 01.11.2016).
3.
Итоги национальной переписи населения Республики Казахстан 2009
года: Аналитический отчѐт / Под ред. А.А. Смаилова. – Астана: Агентство РК по
статистике, 2011 - 65 с.
282
4.
Таран О., Фиронова В., Тулешева Г. Формула стабильности и созидания //
Казахстанская правда. – 2015. – 29 августа. – С.2.
5.
Козырев Т. Казахстан между Востоком и Западом // Мысль. – 2011. - №4.
6.
Черных И.А. О доверии к власти, религиозном факторе, маргинализации
казахстанцев [Электронный ресурс] // Информационно-аналитический портал
«Саясат». Астана, 2014. URL: http://sayasat.org/tribune/998-o-djoverii-k-vlasti-
religioznom-faktore-marginalizacii-kazahstancev (дата обращения: 01.11.2016).
УДК 656 (075)
СТЕЦЕНКО И.П., ТАСМАГАНБЕТОВА С.Ж.
Балтийская Международная Академия, г. Рига, Латвийская Республика
ТРАНСПОРТНАЯ ПОЛИТИКА ЛАТВИЙСКОЙ РЕСПУБЛИКИ
Географическое положение Латвии является транзитном пунктом
международной торговли. Находясь на у Балтийского моря и на оси, которая
соединяет рынки Западной Европы, России и Азии. Транспортные коридоры
пересекают Латвию с востока на запад и с севера на юг, что и обуславливает
преимущества данного сектора.
Латвия имеет полностью согласованное с требованиями Европейского
Союза законодательство в области транспорта. Латвийская транспортная сеть
является частью трансъевропейской транспортной сети TEN-T.
В стране работают крупные международные транспортные и перевозочные
компании, имеющие соответствующие возможности и компетенцию для
совершенствования качества и уровня транспортных услуг и логистики. В
Латвии имеется хорошо развитая инфраструктура автодорог, железных дорог,
воздушного и морского транспорта, а также доступная квалифицированная
рабочая сила. В транспортной отрасли доступны ИТ услуги высокого уровня.
Транспорт и логистика вносят значительный вклад в ВВП Латвии (10% в
2013 году). 83% оборота в латвийских портах, более 80% оборота на железных
дорогах и все перевозки нефти и нефтепродуктов, осуществляемые через
систему магистральных трубопроводов, являются транзитом. Более 8%
работающего населения в Латвии вовлечено в деятельность по обеспечению
транспортных перевозок и обслуживанию транзитных грузов.
В Латвии за последние годы резко возросло использование автотранспорта и
воздушного сообщения, в свою очередь, сократились перевозки по железным
дорогам. Латвия не связана железной дорогой с Центральной и Западной
Европой, и она не осуществляет перевозку пассажиров по железной дороге из
стран Балтии в страны ЕС и обратно.
Транспортная инфраструктура Латвии хорошо развита благодаря широкой
сети железных дорог, непосредственно связанной с железнодорожной системой
СНГ, и через Транссибирскую магистраль – с Дальним Востоком. Латвийские
порты в Вентспилсе, Риге и Лиепае играют важную роль в транзитной торговле.
283
Они являются удобными воротами для импорта и экспорта России и других
стран СНГ.
Железнодорожный транспорт является одним из наиболее перспективных
видов наземного транспорта, как в отношении безопасности, так и с точки зрения
экологии. Уже сегодня он имеет большое значение в экономике Латвии. В
составе общего объема перевозок в стране объем железнодорожных грузовых
перевозок составляет примерно 48%, а пассажирские перевозки – 8%. В
структуре железнодорожных перевозок 98% составляют международные
перевозки, в основном из России и Беларуси в латвийские порты (Восточно-
Западный транзитный коридор), внутренние перевозки составляют примерно 2%,
что объясняется сравнительно небольшими расстояниями. В целом в 2013 году
по железной дороге было перевезено 55,8 млн. тонн груза.
В структуре железнодорожных грузоперевозок доминируют транзитные
перевозки, в основном из России и Белоруссии по железнодорожному коридору
Восток-Запад в латвийские порты. Несмотря на то что грузооборот в портах
постепенно растет, потенциал портов полностью не используется – мощности по
перевалке грузов загружены не полностью, пассажирский морской транспорт
развит слабо и не может конкурировать с ближайшими портами Балтийского
моря, такими, как, например, Таллинн, Хельсинки, Стокгольм. Внешнюю
досягаемость Латвии при пассажирских перевозках обеспечивает главным
образом воздушное сообщение из международного аэропорта «Рига», число
обслуживаемых пассажиров которого за последние пять лет выросло в 3,5 раза.
За последние десять лет закрыто несколько железнодорожных линий, а их
инфраструктура демонтирована, на других железнодорожных линиях
прекращены или сокращены пассажирские перевозки. Не осуществляются и
воздушные перевозки из аэропортов Лиепаи, Вентспилса и Даугавпилса. В целом
следует сделать вывод, что удельный вес общественного транспорта за
последние годы снизился, особенно в сельской местности, что отрицательно
повлияло на досягаемость более отдаленных территорий и ухудшило
возможности их развития.
В обеспечении внутренней досягаемости главную роль до сих пор играют
автодороги. Латвийская автодорожная сеть достаточно частая, но качество
автодорог значительно ниже принятого в Европе. Хотя большая часть
пассажирских перевозок осуществляется автотранспортом, в стране нет ни одной
дороги, соответствующей параметрам автомагистрали, а максимально
допустимая скорость передвижения автотранспорта ниже, чем в других странах.
Стратегическое местоположение Риги является важной зоной для
производства и потребления в Прибалтике. Незамерзающие порты в Вентспилсе
и Лиепае обеспечивают выгодные условия для перевозки сырой нефти и
нефтепродуктов.
В важнейших латвийских портах в Риге, Лиепае и Вентспилсе образованы
специальные экономические зоны с целью создания благоприятных условий для
привлечения нового бизнеса. Преимуществом латвийских портов является их
284
огромный потенциал, заключающийся в больших, неосвоенных ресурсах портов
и их территорий.
Общий грузооборот в латвийских портах в 2013 году составил более 70 млн.
тонн. С каждым годом продолжает увеличиваться перевалка контейнеров через
латвийские порты: в 2013 году было обработано грузов в контейнерах на 8,9%
больше, чем в 2012 году (3,8 млн. тонн).
Вступление Латвии в ЕС дало преимущества для предпринимателей,
занимающиеся перевозками грузов и пассажиров. Если до вступления при
международных перевозках согласно двусторонним соглашениям между
Латвией и странами- членами ЕС действовали установленные квоты, то после
вступления в ЕС любое предприятие по автоперевозкам может свободно
осуществлять международные перевозки из Латвии в другие страны ЕС. В
отличие от ситуации до вступления в ЕС, когда зарегистрированным в Латвии
перевозчикам запрещено производить внутренние (каботажные) перевозки в
странах ЕС, то после вступления внутренний рынок Европейского Союза стал
полностью доступен.
Вступление Латвии в ЕС создало преимущества также для людей,
пользующихся транспортными услугами. Поскольку транспортная политика ЕС
направлена на защиту интересов потребителей, гарантирует предоставление
услуг только надѐжными компаниями, способными содержать в порядке свой
подвижной состав и обеспечивать безопасность перевозок. Следует отметить,
что транспортная политика Европейского Союза включает в себя:
- общий транспортный рынок, на котором транспортные объединения ЕС
могут неограниченно предоставлять свои услуги и на котором установлен
порядок взаимного признания дипломов, сертификатов и прочих документов
свидетельствующих о квалификации,
- единые требования в сфере государственной поддержки и по отношению к
обязательствам оказания услуг общественного транспорта,
- меры по повышению безопасности автодорог, авиационного транспорта и
судоходства,
- меры по улучшению инфраструктуры автодорог, железных дорог,
аэропортов и портов, а также направленные на создание единой транспортной
сети.
Улучшены условия труда перевозчиков, поскольку транспортное
законодательство ЕС защищает их социальные права, устанавливая
максимальное время езды и периоды отдыха.
Со вступлением в ЕС дало дополнительный стимул улучшению условий
безопасности на автодорогах, потому что часть законодательных норм ЕС
регулируют
безопасность
движения.
Например,
Европейский
Союз
устанавливает максимальное время ежедневной езды и периоды отдыха при
перевозке пассажиров и грузов. Этим гарантируется то, что водители не
управляют транспортным средством в усталом состоянии. В соответствии с
законодательством ЕС, на грузовом автотранспорте необходимо установить
устройства ограничения скорости, не позволяющие развивать скорость,
285
превышающую 90 км/ч или 100 км/ч в зависимости от его технической
категории. Более строгие требования необходимо соблюдать при перевозке
опасных грузов.
Вследствие расширения ЕС, открытия внутренних границ и экономической
интеграции Балтийских стран в ЕС в регионе Балтийского моря сильно выросли
транспортные потоки и объемы международной торговли. Однако, несмотря на
растущую потребность в мобильности, транспортная инфраструктура ЕС
существенно не изменилась. Густонаселенные и наиболее экономически
развитые регионы ЕС в условиях общего рынка по-прежнему имеют
преимущества лучшей досягаемости, в свою очередь, территории, которые
находятся за пределами метрополий и имеют более низкую плотность населения,
испытывают недостаток в достаточном экономическом обосновании для
реализации масштабных транспортных проектов.
С учетом мировых тенденций в будущем существенно увеличится спрос на
удобные, быстрые, дешевые, природосберегающие и безопасные транспортные
связи между странами и внутри них, а также спрос на эффективные и безопасные
решения коммуникационных и информационных технологий. Хорошая
досягаемость – решающая предпосылка не только для успешной глобальной
конкурентоспособности страны, но и для сбалансированного развития отдельных
ее мест и регионов.
В улучшении внешней досягаемости Латвии большую роль играет развитие
инфраструктуры автомобильных и железных дорог (Трансъевропейская
транспортная сеть, или ТЕН-Т), а также портов и аэропортов международного
значения. Это позволило бы Латвии успешно развиваться как важнейшему
транзитному государству, служащему мостом между странами ЕС, с одной
стороны, и Азией, Россией и ближайшими соседними странами – с другой, а
также в регионе Балтийского моря быть связующим звеном между двумя
европейскими экономическими регионами – Восточной и Северной Европой. С
развитием международного сотрудничества Латвия должна стать наиболее
выгодным и привлекательным транзитным маршрутом для товаропотоков из
России и Азии в другие страны ЕС и наоборот.
СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ
1. Нормундс Круминьш, Калвис Витолиньш Логистика в Восточной Европе.
- Рига, 2007. - 191 с.
2. Транспортное обеспечение внешнеторговых операций: Справочник. Кн.-
2. - СПб.: ЦНИИ МФ, 2007. – 448 с.
286
ҼОЖ 347 (574)
ТОКАНОВА М., РАМАЗАНОВА А.С.
С. Аманжолов атындағы ШҚМУ, Ҿскемен қ., Қазақстан
Достарыңызбен бөлісу: |