ЗАҢДЫ ТҦЛҒАЛАРДЫҢ ТҤСІНІГІ ЖҼНЕ ТЕОРИЯЛАРЫ

287 
 
жҽне  тарату  тҽртібін белгілейтін нормалардың  жиынтығы, азаматтық  қҧқықтың 
саласы реттейді. Заңды тҧлғанның жария анықтамасы ҚР АК-ның 33 бабының 1 
тармағында баянды етілген: Меншік, шаруашылық жҥргізу немесе жедел басқару 
қҧқығындағы  оқшау  мҥлкі  бар  жҽне  сол  мҥлікпен  ҿз  міндеттемелері  бойынша 
жауап беретін, ҿз атынан мҥліктік жҽне мҥліктік емес қҧқықтар мен міндеттерге 
ие  болып,  оларды  жҥзеге  асыра  алатын,  сотта  талапкер    жҽне  жауапкер  бола 
алатын ҧйым заңды тҧлға деп танылады.  
Заңның  мҽтінінен  заңды  тҧлға  ретінде  жекелеген  бір  белгілерге  ие  ҧйым 
танылатындығын  кҿреміз.  Жалпы  «ҧйым»  термині  бҥгінгі  кҥні  ғылыми  сҿз 
қолданысында ҽртҥрлі мағыналарға ие. Сол ҽр тҥрлі мағынаның ішінен ҧйымға 
тҽн екі негізгі мазмҧнын кҿруге болады: 
а) ҧйым - белгілі бір мақсаттарға жету ҥшін жасалатын ҽрекет; 
б) ҧйым - белгілі бір ҽлеуметтік қҧрылым. 
Жоғарыда  келтірілген  Азаматтық  кодекс  нормасында  заңды  тҧлғаға  тҽн 
ҽртҥрлі  белгілері  кҿрсетілген.  Мысалы,  оқшауланған  мҥлкінің  болуы,  сол 
мҥлкімен  ҿз  міндеттемелері  бойынша  жауап  беруі,  ҿз  атынан  қҧқықтар  мен 
міндеттерге  ие  болуы  жҽне  оларды  жҥзеге  асыруы  жҽне  сотта  талапкер  жҽне 
жауапкер  болуы.  Бірақ  Азаматтық  кодекстің  заңды  тҧлғалар  туралы  бҿлімін 
қарастыру  барысында,  заңды  тҧлғаның  тҥсінігінде  тікелей  кҿрсетілмегендіктен, 
бірақ  басқа  нормаларда  кҿрсетілген  заңды  тҧлғалардың  басқа  да  белгілерін 
кҿруімізге болады.  
Шартты  тҥрде  оларды  материалды  жҽне  қҧқықтық  деп  бҿлуге  болады.  Біз 
материалдық 
белгілеріне 
оқшауланған 
мҥлкінен 
бҿлек 
тҿменгілерді 
жатқызуымызға болады:  
1)  ішкі  ҧйымдастырушылық  бірлігі.  Бҧл  жҥйе  ҧйымның  ішкі  қҧрылымдық 
бҿлімшелерінің  арасындағы  тығыз  байланыс  пен  олардың  барлығының 
басқарушы органға бағынуын білдіреді; 
2) экономикалық бірлігі. Заңды тҧлғаның экономикалық бірлігі дегенде, біз 
заңды тҧлғаның ҿзінің тҽуелсіз материалдық базасының болуын тҥсінуіміз керек; 
3)  функционалдық  бірлігі.  Бҧл  белгі  бойынша  заңды  тҧлғаның  барлық 
қҧрылымдық бҿлімшелерінің жҽне органдарының ҽрекеті белгілі бір функцияға 
бағынады.  Ал  бҧл  функцияның  мазмҧны  заңды  тҧлғаны  қҧру  мақсатымен 
анықталады [3, 64]. 
Енді заңды тҧлғаның қҧқықтық белгілеріне келетін болсақ, заң ол белгілерді 
материалдық-қҧқықтық  (мысалы,  ҿз  атынан  мҥліктік  жҽне  мҥліктік  емес 
қҧқықтарды  иелену)  жҽне  процессуалдық-қҧқықтық  (мысалы,  сотта  талапкер 
жҽне жауапкер болуы) деп бҿледі. Осы кҿрсетілген заңды тҧлғаның белгілерінің 
ішінен тҿмендегідей белгілерді кҿрсетуге болады:  
1)  заңды  тҧлғаның  қҧрылуының  заңдылығы.  Оның  ҿзін  екіге  бҿліп 
қарастыруға болады:  
а) заңды тҧлға қҧрылған мақсаттардың заңға сҽйкес болуы; 
б) заңды тҧлғаны қҧру барысындағы заңдылықтың сақталуы; 
2)  ҧйымның  ҿз  атынан  азаматтық-қҧқықтық  қатынастарға  қатысуы.  Бҧл 
белгі заңды тҧлғаның мҥліктік жҽне мҥліктік емес қҧқықтарға ие болып, иеленіп  
жҽне осыған сҽйкес міндеттерге ие болуын қамтиды; 

288 
 
3)  ҧйымның  жеке  жауаптылығы.  Заңды  тҧлға  ҿзінің  міндеттемелері  ҥшін, 
срндай-ақ шарттан тыс зиян келтіргендігі ҥшін жауапты болады; 
4)  жарғының  болуы.  Жарғыда  заңды  тҧлғаның  қҧрылу  мақсаты,  сипаты, 
заңды тҧлғаның нысаны жҽне ҽрекеттерінің қҧқықтық шеңбері кҿрсетілуі тиіс. 
Жоғарыда  аталған  белгілерге  ие  ҧйым  ғана  біздің  заңнамаға  сҽйкес  заңды 
тҧлға болып табылады.  
Бҥгінгі  кҥні  заңды  тҧлғалардың  мҽнін  ашатын  теорияларды  бір-біріне 
қатыстылығына байланысты шартты тҥрде ҥшке бҿліп қарастыруға болады.  
Біріншіден,  бҥгінгі  кҥні  де  танымал  жҽне  кҿп  қолдаушылары  бар  Савиньи 
концепциясы.  Бҧл  концепция  кҿпшілікке  «фикция  теориясы»  деген  атпен 
танымал. Бҧл теорияға сҽйкес қҧқық субъектісіне тҽн белгілерге тек адам ғана ие. 
Бірақ  заң  шығарушы  белгілі  бір  мақсаттарға  байланысты  заңды  тҧлғаларды 
адамдарға  тҽн  белгілерге  ие  деп  санайды.  Осылайша,  заң  шығарушы  қҧқықтық 
фикцияның  кҿмегімен  тек  қана  абстрактілік  ҧғым  ретінде  ғана  ҿмір  сҥретін 
қҧқық  субъектісін  жасайды.  Бҧл  топқа  фикция  теориясынан  басқа  «ҧжымдық 
меншік»,  «мҥдделер  теориясы»  жҽне  «серіктестіктік  мҥлік  теорияларын» 
жатқызуға  болады.  Ҿйткені  ол  теориялардың  ешқайсысы  фикция  теориясына 
қайшы  келмейді  жҽне  заңды  тҧлғаны  заң  шығарушының  белгілі  бір  мақсаттар 
ҥшін қолданатын қҧқықтық ҽдістер ретінде таниды.  
Екінші топқа  - «нормативистік теорияларды» жатқызуға болады. Бҧл теория 
ҿкілдері заңды тҧлғаларды ғана емес, сонымен қатар жеке тҧлғаларды да қҧқық 
субъектісі  ретінде  танымайды.  Олардың  пікірінше,  қҧқық  субъектісі  ҧғымы 
нақты  тҧлғаның  тҥсінігімен  сҽйкес  келмейді.  Сондықтан  заңды  жҽне  жеке 
тҧлғалар  қҧқықтық  абстракция  ғана.  Азаматтық  қҧқық  қабілеттілік  жеке 
адамның  қҧқық  қабілеттігінен  кең  болып  табылатындықтан,  бҧл  концепцияға 
сҽйкес  қҧқықтық  тҧлға  жҽне  субъектінің  сана  жҽне  ерік  белгілерімен 
салыстыруға болмайды.  
Ҥшінші  топқа  –    «реалистік  теорияны»  жатқызуға  болады.  Бҧл  теорияға 
сҽйкес  заңды  тҧлға  нақты  қоғамдық  қатынастардың  нақты  субъектісі  ретінде 
танылады. Заңды тҧлға адамдар бірлестігі емес, ерекше организм жҽне одақтық 
тҧлға  болып  табылатын  ерекше  субъект.  Заңды  тҧлғаның  ҿз  еркі,  одақтық 
организмі бар жҽне ҿзінің органдары арқылы ҽрекет етеді [4, 17].  
Жоғарыда  келтірілгендердің  негізінде  заңды  тҧлға  азаматтық  қҧқықтық 
толық  субъектісі  болып  табылатындығын  байқаймыз,  яғни  заңды  тҧлға 
азаматтық қҧқықта ҽртҥрлі қҧқықтар мен міндеттердің иесі болып табылады.  
Осының  нҽтижесінде  заңды  тҧлға  ҽртҥрлі  жолдармен  ҿз  еріктерін  білдіре 
алатындығын  байқаймыз.  Саллейль  заңды  тҧлғаны  қҧқықтық  субъектілігі 
маңызды  тҧлға  деп  тҥсінді.   Иеринг  заңды  тҧлға  нақты  адамдар  тобынан 
қҧрылады  деген  пікір  айтты.  Сондай-ақ  Кеңес  заң  ғылымдары    да  заңды  тҧлға 
теориясын зерттеуіне  ҥлкен мҽн берді [5, 77].   
1940-1950  жылдарда  осы  институттың  тҥсінігіне  еңбектер  қҧрылды.  ХХ 
ғасырдың  басында  АҚШ-та    natural  entity  теориясы  дҥниеге  келді.  Осы  еңбек 
барысында  атақты    А.В.  Венедиктов, С.Н.  Братусь, О.С.  Иоффе  жҽне    В.П. 
Грибанов  қҧқық  субъектісі  ретінде  еңбек  ҧжымы  жҽне  мекеме    қызметтері  
сонымен  қатар  халықаралық  ҧжымдар,  мемлекеттік  ҽлеуметтік  ҧйымдар 
танылады  деп  ҿз  пікірлерін  айтты.  Ғылыми  концепцияның  атақты  авторлары: 
 С.И.  Аскназий  («мемлекеттік  теория»),    Ю.К.Толстой    («директор  теориясы»),  

289 
 
Д.М. 
Генкин, 
Б.Б. 
Черепахин 
(«ҽлеуметтік 
теорияның 
нақтылығы»), О.А.Красавчиков  («ҽлеуметтік  теорияның  байланыстылығы»),  
А.А.Пушкин («ҧйымның теориясы»), Б. И. Пугинский жҽне т.б. [6, 26].   
Заңды  тҧлғаның  табиғи  теориясы  жағынан  жҥзеге  асырылуға  бҧл  қҧқық 
жағынан алғанда кҥрделі  қҧбылыс болып табылады.  
Ҽр  этапта    экономиканың  дамуының  белгілері  институт  функциясының 
даму  сатысына  тҽуелді  болды.  Ғылыми  кҿзқарас  бойынша    заңды  тҧлғаның 
институттардың толықтай дамуына  кедергілер бар.  
Сонымен  заңды  тҧлғаның  қазіргі  ғылыми  позицияларымен  қандай 
байланысы  бар?  Заңды  тҧлға  ҽлеуметтік  жҽне  техникалық  байланыстарды 
қарастырады деген де пікір бар [7, 12].   
Осыған  сҽйкес  заңды  тҧлға  бҧл  қҧқық  субъектісі,  ережелерге  сай  нақты  
заңмен  бекітілген  мемлекеттік  билікке  барлық  азаматтардың  қатысушылармен 
қҧқық  қатынастармен  қҧрылған.  Заңды  тҧлғаның  заңдық  ҽрекеті  оның  негізгі 
белгілерімен анықталады. Заңды тҧлға мемлекеттік тіркеуден тіркелгеннен кейін 
ғана заңды тҧлға болып табылады. 
Заңды  тҧлға  азаматтармен  (жеке  тҧлғалармен)  қатар,  мҥліктік 
қатынастардың  субъектісі  болып  табылатындықтан  (АК-ның  1  бабы),  ол  қҧқық 
қабілеттігіне  ие  болуға  тиіс.  Заңды  тҧлғалардың  қҧқық  қабілеттілігі  мен  ҽрекет 
қабілеттілігі олар мемлекеттік тіркеуден ҿткен сҽттен бастап бір мезгілде пайда 
болатындықтан (АК-ның  42 бабының 3 тармағы) жҽне таратылған сҽтте (заңды 
тҧлғалар  мемлекеттік  тіркеуден  заңды  тҧлғаның  таратылуы  туралы  жазба 
енгізілген  соң)  тоқтатылады,  заңды  тҧлғалар  ҥшін  бҧл  санаттарды  ажыратудың 
маңызы жоқ.  
Жалпы  қҧқық  қабілеттілігі  бар  азаматтардан  ҿзгеше,  заңды  тҧлғалардың 
арнайы қҧқық қабілеттілігі болады.  
Заңды  тҧлғаның  азаматтық  қҧқықтары  жҽне  ҿз  қызметіне  байланысты 
қолданыстағы  заңдарға  сҽйкес  (АК-ның  35  бабы)  жҽне  жарғылық  міндеттерді 
жҥзеге асыру ҥшін қҧрылтай қҧжаттарына сҽйкес міндеттері болуы мҥмкін.  
Заңды  тҧлға  заң  қҧжаттарында  тізбесі  белгіленетін  жекелеген  қызмет 
тҥрлерімен,  тек  лицензия  негізінде  ғана  айналыса  алады.  Яғни,белгілі  бір 
қызметпен  айналысу  ҥшін  лицензия  алу  қажет  болатын  заңды  тҧлғаның  қҧқық 
қабілеттілігімен, сол лицензияны алған сҽттен  бастап пайда болады. Азаматтық 
кодекстің  35  бабының  1  тармағына  сҽйкес  заңды  тҧлға  азаматтық  қҧқыққа  ие 
болып,  ҿз  қызметіне  байланысты  міндеттерді  атқара  алады.  Мемлекеттік 
кҽсіпорындардан басқа коммерциялық ҧйымдар заң қҧжаттары немесе қҧрылтай 
қҧжаттары  арқылы  тыйым  салынбайтын  кез-келген  қызмет  тҥрлерін  жҥзеге 
асыру  ҥшін  азаматтық  қҧқыққа  ие  бола  алады  жҽне  азаматтың  міндетін  де 
атқарады.  
Сонымен,  заңды  тҧлғалар  –  азаматтық  қҧқық  субьектілері  ішінде  ерекше 
орын алатын тҧлға. Себебі, олар Қазақстан экономикасының дамуына ҿте ҥлкен 
ҥлес  қосып  отыр.  Заңды  тҧлғалардың  кҿптеп  қҧрылуы  халықты  жҧмыспен 
қамтамасыз етуге кҿмегін тигізеді. Сондай-ақ салықтарды тҿлеу арқылы алынған 
пайдасының  бҿлігімен  мемлекеттің  қазынасына  қомақты  ақша  тҥсіреді. 
Барлығына мҽлім, салық - мемлекеттің тіршілік ету кҿзі, ал заңды тҧлға бірден – 
бір салық тҿлеуші субьект. 

290 
 
Заңды тҧлға мҽртебесі арқылы ҧйым ҽкімшілік, еңбек, азаматтық жҽне ҿзге 
де қҧқық субьектіліктің ҧстаушысы болуы мҥмкін. Заңды тҧлғаның мақсаттары 
мен  жҥзеге  асыратын  қызметтері  арқылы  оның  қҧқық  субъектілігін  білуге 
болады.  
Қорытындылай  келе,  заңды  тҧлғалардың  кҿптеп  қҧрылуы  елдің 
экономикасының  дамуына  зор  ҥлес  қосады.  Бҥгінгі  кҥні,  Қазақстан 
Республикасының экономикасында ҽртҥрлі заңды тҧлғалар қызмет істейді, олар 
ерекшеліктерімен,  ҽр  тҥрлі  салалық  қҧрамда  болушылығымен,  мамандану 
дҽрежесімен,  ҧйымдастыру  тҽсілімен,  механизация  жҽне  автоматизация 
ерекшеліктерімен,  ҧйымдастыру  –  қҧқылық  нысандарымен  жҽне  т.б.  бҿлінеді. 
Сондықтан, азаматтық қҧқығында заңды тҧлғалардың тҥсінігі мен теорияларын, 
теориялық  қҧқықтық  жағдайына  қатысты    мҽселелерін  зерттеу  қызық  болып 
табылады. 
 
ҼДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 
1  ҚР  Азаматтық  Кодексі  1994  жылы  27  желтоқсанда  қабылданған  // 
http://online.zakon.kz/Document/?doc_id=51006061
 
2  Гражданское право. Учебник. Часть 1. Издание  второе, переработанное  и 
дополненное  / Под ред. А.П.Сергеева, Ю.К. Толстого. - М., 1997. – 250 с. 
3 Гражданский кодекс Республики Казахстан (Общая часть). Комментарий. 
В  двух  книгах.  Книга  1  /  Отв.  ред.  М.К.Сулейменов,  Г.Басин.  –  Алматы:  Жетi  
Жаргы, 1998. – 300 с. 
4 Красавчиков О.А. Сущность юридического лица // Юрист. - 2009. - № 1. 
5  Пушкин А.А.  Правовые  формы  управления  промышленностью  в  СССР. 
Автореферат докторской диссертации. Харьков.  - 1964. – 40 с. 
6  Пугинский Б.И.  Гражданско-правовые  средства  в  хозяйственных 
отношениях. М., 1984. – 250 с. 
7  Лобков  А.Х.  Гардероб  бизнеса  богат:  какой  "костюм"  выбрать?  // 
Казахстан: экономика и жизнь. – 2005. - № 4.  
 
УДК 343.137 
ТОЛЕУБЕКОВА Б.Х. 
КазНПУ имени Абая, г. Алматы, Казахстан 
 
СООТНОШЕНИЕ КОНСТИТУЦИОННО-ПРАВОВЫХ  
ОСНОВ НЕГЛАСНЫХ СЛЕДСТВЕННЫХ ДЕЙСТВИЙ И ОПЕРАТИВНО-
РОЗЫСКНЫХ МЕРОПРИЯТИЙ 
 
Вместе с принятием нового Уголовно-процессуального кодекса Республики 
Казахстан  (далее  -  УП  РК),  в  2014  году  и  его  введением  в  действие  с  1  января 
2015 года традиционные представления о следственных действиях как основном 
способе  собирания  доказательств  по  уголовному  делу  претерпели  коренные 
изменения.  Негласные  следственные  действия  по  существу  являются 
оперативно-розыскными  мероприятиями.  Ранее  действовавший  УПК  РК 
предусматривал использование результатов, полученных оперативно-розыскным 
путем,  в  качестве  доказательств  при  условии  их  уголовно-процессуальной 

291 
 
трансформации.  В  частности,  в  ст.130  прежнего  УПК  РК  указывалось,  что 
обстоятельства  дела,  выявленные  в  результате  оперативно-розыскных 
мероприятий,  фиксируются  в  протоколах  следственного  либо  судебного 
действия,  проводимого  по  правилам,  предусмотренным  в  уголовно-
процессуальном законе. 
По  смыслу  ст.1  УПК  РК  законодательство,  определяющее  порядок 
уголовного судопроизводства, основано на Конституции Республики Казахстан и 
общепризнанных принципах и нормах международного права. Положения иных 
законов,  регулирующих  порядок  уголовного  судопроизводства,  подлежат 
включению  в  УПК  РК.  Прямое  толкование  приведенного  положения  дает 
основания  для  предположения  о  том,  что  положения  Закона  Республики 
Казахстан  «Об  оперативно-розыскной  деятельности»  (1994  г.)  в  части 
регламентации  оперативно-розыскных  мероприятий  (далее  –  ОРМ)  содержат 
регламентацию  порядка  уголовного  судопроизводства,  в  связи  с  чем 
предписания  о  порядке  назначения  и  производства  негласных  следственных 
действий, по сути являющихся видами ОРМ, в качестве самостоятельной главы 
(30)  включены  в  УПК  РК.  В  таком  случае  возникает  вопрос  о  степени 
правомерности включения положений об ОРМ в ЗРК «Об оперативно-розыскной 
деятельности».  Означает  ли  это  то,  что  ОРМ  и  следственные  действия  –  это 
разные наименования одного и того же предмета? 
Есть  основания  полагать,  что  ОРМ  и  следственные  действия,  вне 
зависимости от отнесения последних к гласным или негласным, - суть различные 
правовые  явления.  В  пользу  данного  тезиса  нами  выдвигаются  следующие 
аргументы: 
-  во-первых,  уголовно-процессуальное  законодательство,  законодательство 
об 
оперативно-розыскной 
деятельности 
обладают 
собственными 
конституционно-правовыми словами; 
- 
во-вторых, 
оперативно-розыскная 
деятельность 
и 
уголовно-
процессуальная  деятельность  имеют  разные  цели,  которые  достигаются  путем 
решения разных по своему характеру, содержанию и направленности задач; 
-  в-третьих,  органы  и  лица,  уполномоченные  осуществлять  оперативно-
розыскную  и  уголовно-процессуальную  деятельность,  обладают  разными 
правовыми статусами; 
-  в-четвертых,  системы  специальных  принципов,  лежащих  в  основе 
организации  и  деятельности  оперативно-розыскных  органов,  органов  суда  и  
уголовного преследования,  - не совпадают и обеспечиваются разными по своей 
сути гарантиями; 
-  в-пятых,  методы  получения  информации,  имеющей  отношение  к 
деятельности  по  установлению  обстоятельств  совершения  уголовного 
правонарушения, носят взаимоисключающий характер. 
В 
пределах 
первого 
аргумента 
для 
построения 
соотношения 
конституционно-правовых  основ  оперативно-розыскной  деятельности    и 
уголовного 
судопроизводства 
необходимо 
исходить 
из 
общности 
конституционных  положений  для  большого  круга  сфер  правовой  деятельности, 

292 
 
представленных отраслевыми отношениями. Различия заключаются в характере 
отраслевой 
интерпретации. 
Применительно 
к 
оперативно-розыскной 
деятельности  и  уголовному  судопроизводству  это  соотношение  можно 
представить в виде нижеследующей таблицы: 
 
Таблица 1 –Интерпретация положений Конституции РК в оперативно-
розыскном и уголовно-процессуальном законодательствах 
 
 
 
Нормы 
Конституции 
Республики Казахстан 
Оперативно-розыскных 
отношений 
Уголовно-процессуальных 
отношений: 
 
(ЗРК «Об оперативно-
розыскной деятельности») 
(УПК РК) 
1 
2 
3 
4 
1.  Ст.13: Право лица на 
судебную защиту 
своих прав и свобод. 
Ст.2: Задача ОРД – защита 
жизни,  здоровья, прав, 
свобод, законных интересов 
граждан и собственности 
(независимо от форм) от 
противоправных 
посягательств. 
Ст.8: Задача уголовного 
процесса – защита лиц, 
общества и государства от 
уголовных правонарушений. 
2.  Ст.17: 
Неприкосновенность 
достоинства человека; 
запрет на применение 
пыток, насилия, 
другого жестокого или 
унижающего 
человеческое 
обращение или 
наказание. 
Ст.15: Ограничения вОРД – 
запрет совершать действия, 
создающие реальную угрозу 
жизни, здоровью граждан, 
использовать насилие, угрозы, 
шантаж и иные 
неправомерные действия. 
Ст.14:Принцип 
неприкосновенности 
личности – запрет на 
привлечение к участию в 
создающих опасность для 
жизни или здоровья лица 
процессуальных действиях. 
3.  Ст.16: Право каждого 
на личную свободу 
Ст.11: Оперативно-
розыскные мероприятия – 
преследование лица, его 
задержание. 
Ст.14:Принцип 
неприкосновенности 
личности – лицо 
подвергается содержанию 
под стражей лишь с санкции 
суда. 
3.  Ст.18: Право на 
неприкосновенность 
частной жизни, тайну 
личных вкладов и 
сбережений, 
переписок, 
телефонных 
переговоров, 
почтовых, 
телеграфных и иных 
сообщений. 
Ограничения этого 
права допускаются 
Ст.8: Права органов, 
осуществляющих ОРД – на 
использование информации 
других министерств, 
ведомств, предприятий, 
учреждений и организаций 
независимо от форм 
собственности (коммерческой, 
банковской и иной 
охраняемой законом тайны). 
Ст.11: Оперативно-
розыскные мероприятия – 
наведение справок по учетам 
Ст16:Принцип 
неприкосновенности частной 
жизни. Тайна переписки, 
телефонных переговоров, 
почтовых, телеграфных и 
иных сообщений – 
информация о частной жизни 
лица, полученная в уголовно-
процессуальном порядке, не 
может быть использована 
иначе как для выполнения 
задач уголовного процесса. 
Ст.231: Виды негласных 
Интерпретация в сфере 

293 
 
только в случаях и в 
порядке, прямо 
установленных 
законом. 
учреждений, предприятий и 
организаций; цензура 
корреспонденции 
осужденных; контроль 
почтовых отправлений; 
негласное прослушивание и 
запись разговоров с 
использованием технических 
средств, прослушивание и 
запись переговоров, 
ведущихся с телефонов и 
других переговорных 
устройств; снятие 
информации с технических 
каналов связи. 
следственных действий – 
негласный контроль 
почтовых и иных 
отправлений; негласные 
контроль, перехват и снятие 
информации; негласное 
снятие информации с 
компьютеров, серверов и 
других устройств; негласное 
получение информации о 
соединениях между 
абонентами, абонентскими 
устройствами. 
4.  Ст.25: 
Неприкосновенность 
жилища. Возможность 
проникновения в 
жилище для 
производства его 
осмотра и обыска 
только в случаях и в 
порядке, 
установленных 
законом. 
Ст.11: Оперативно-
розыскные мероприятия – 
досмотржилых помещений, 
проникновение в жилые и 
другие помещения, их 
обследование. 
Ст.231: Виды негласных 
следственных действий – 
негласное проникновение и 
(или) обследование места. 
Ст.17:Принцип 
неприкосновенности 
жилища – проникновение в 
жилище, его осмотр и обыск 
допускаются в случаях и 
порядке, установленных в 
УПК РК. 
5.  Ст.26: Право 
собственности, ее 
неотчуждаемость. 
 
Ст.18:Принцип 
неприкосновенности 
собственности – наложение 
ареста на вклады лиц в банки 
и другое имущество, а также 
их изъятие допускается в 
случаях и порядке, 
установленных в УПК РК. 
Ст.155:Основания для 
применения мер 
процессуального 
принуждения – наложение 
ареста на имущество. 
Ст.325:Меры обеспечения 
гражданского иска и 
конфискация имущества. 
Ст.667:Конфискация 
имущества, полученного 
незаконным путем, до 
вынесения приговора. 
 
Как  видно  из  данной  таблицы,  оперативно-розыскные  и  уголовно-
процессуальные  способы  решения  задач  и  достижения  целей,  вытекающих  из 
положений  Конституции  РК,  не  совпадают.  В  одних  случаях  эти  положения 

294 
 
представлены  в  виде  принципов  или  задач,  в  других  –  в  виде  ОРМ  или  видов 
негласных следственных действий. 
Различия  в  полномочиях  лиц,  осуществляющих  ОРД  и  досудебное 
расследование, 
обусловлены 
различиями 
в 
функциях, 
выполняемых 
соответствующими органами и лицами. 
Основная 
функция 
следователя 
– 
осуществление 
досудебного 
расследования уголовного дела. Она реализуется путем собирания доказательств 
и  доказывания.  Доказательства,  как  правило,  собираются  путем  производства 
следственных  действий.  Избрание  надлежащего  следственного  действия 
основано на усмотрении следователя, которое формируется в результате анализа 
следственной ситуации и оценки имеющихся по делу доказательств. 
Одна  из  основных  функций  оперативника,  имеющая  отношение  к 
досудебному производству, – выявление признаков готовящихся, совершаемых и 
совершенных  уголовных  правонарушений,  оперативное  сопровождение 
досудебного расследования. 
Соотношение  ОРМ  и  негласных  следственных  действий  может  быть 
представлено в виде нижеследующей таблицы: 
 
Таблица 2 – Соотношение видов ОРМ и видов негласных следственных 
действий 
№  Виды 
оперативно-розыскных 
мероприятий 
(ст.11 
ЗРК 
«Об 
оперативно-розыскной 
деятельности») 
Виды негласных следственных действий (ст.231 
УПК РК) 
1 
2 
3 
1. 
–  наблюдение,  в  том  числе  с 
использованием 
специальных 
технических 
средств 
(аудио- 
видеозаписи,  кино-  фотосъемки  и 
других технических средств) 
1)негласные аудио- и (или) видеоконтроль лица 
или места 
2. 
– снятие информации с технических 
каналов связи 
2)негласные  контроль,  перехват  и  снятие 
информации, 
передающейся 
по 
сетям 
электрической (телекоммуникационной) связи 
3. 
– 
получение 
сведений 
о 
произведенных 
телефонных 
переговорах 
3)негласное 
получение 
информации 
о 
соединениях  между  абонентами  и  (или) 
абонентскими устройствами 
4. 
– снятие информации с технических 
каналов 
связи, 
компьютерных 
систем и иных технических средств 
4)негласное снятие информации с компьютеров, 
серверов  и  других  устройств,  предназначенных 
для  сбора,  обработки,  накопления  и  хранения 
информации 
5. 
– 
цензура 
корреспонденции 
осужденных; 
– контроль почтовых отправлений 
5)негласный  контроль  почтовых  и  иных 
отправлений 
6. 
–  проникновении  в  жилые  и  другие 
помещения,  здания,  сооружения,  на 
участки  местности,  транспортные  и 
иные  технические  средства  и  их 
обследование 
6)негласные 
проникновение 
и 
(или) 
обследование места 

295 
 
7. 
– наблюдение 
7)негласное наблюдение за лицом или местом 
8. 
– 
осуществление 
оперативного 
контроля поставок 
8)негласная контролируемая поставка 
9. 
– контрольные закупки 
9)негласный контрольный закуп 
10.  – 
внедрение 
сотрудников 
в 
преступную сферу; 
–  применение  модели  поведения, 
имитирующей 
преступную 
деятельность. 
10)негласные  внедрение  и  (или)  имитация 
преступной деятельности. 
 
Таким образом, двенадцать видов ОРМ составили основу для десяти видов 
следственных действий.  
Среди  принципов  оперативно-розыскной  деятельности  законодатель 
предусмотрел сочетание гласных и негласных методов. 
 Данный  принцип  имеет  специальный  характер.  Применительно  к 
следственным  действиям  можно  утверждать,  что  в  действующем  УПК  РК 
предусмотрение негласных следственных действий также основано на сочетании 
гласных  и  негласных  методов  собирания  доказательств.  Данное  обстоятельство 
свидетельствует  о  пробельности  УПК  РК  в  части  регламентации  принципов. 
Отсюда вытекает, что в целях обеспечения правомерности включения в УПК РК 
такого  способа  собирания  доказательств,  как  проведение  негласных 
следственных  действий,  надлежит  законодательно  утвердить  уголовно-
процессуальный  принцип  под  условным  названием  «Сочетание  гласных  и 
негласных  следственных  действий  при  собирании доказательств».  В  противном 
случае  вопрос  о  признании  сведений  о  фактах,  полученных  в  результате 
производства  негласных  следственных  действий,  как  доказательств,  имеющих 
юридическую силу, может быть решен отрицательно. 
Согласно  ч.1  ст.232  УПК  РК,  негласные  следственные  действия 
производятся  в  тех  случаях,  когда  сведения  о  фактах,  имеющих  значение  для 
дела,  необходимо  получить,  не  информируя  вовлеченных  в  уголовный  процесс 
лиц,  интересы  которых  они  затрагивают.  Это  условие  может  быть  обеспечено 
при  соблюдении  принципа  конфиденциальности,  который  предусмотрен  в 
Законе  Республики  Казахстан  «Об  оперативно-розыскной  деятельности»  (ст.3). 
Включение  в  УПК  РК  негласных  следственных  действий  требует  признания 
оперативно-розыскного 
принципа 
конфиденциальности, 
имеющего 
ограниченный  характер  своего  влияния.  Безусловно,  конфиденциальность  не 
может  выступать  в  качестве  самостоятельного  уголовно-процессуального 
принципа,  она  может  быть  интерпретирована  в  рамках  принципа  сочетания 
гласных  и  негласных  следственных  действий  при  собирании  доказательств  как 
одна из гарантий, т.е. играть роль обеспечительного механизма. 
 

296 
 
ҼОЖ 343.412(574) 
ТУСУПОВ А., ОРСАЕВА Р.А. 
С. Аманжолов атындағы ШҚМУ, Ҿскемен қ., Қазақстан 
 
АДАМҒА ҚАРСЫ ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚҦҚЫҚ БҦЗУШЫЛЫҚ: 
ТҤСІНІГІ ЖҼНЕ СЕБЕПТЕРІ 
( ҽйелдердің адамға қарсы қылмыстық қҧқық бҧзушылығы) 
 
Қазақстан 
Республикасының 
Конституциясы 
 
мен 
Қазақстан 
Республикасының  Қылмыстық  кодексі  [1]    адам  ҿмірінің  қоғам  ҥшін 
қаншалықты  маңызды  екенін,  егер  сол  маңызды  обьектіге  қарсы  қандай  да 
болмасын  қол  сҧғушылық  орын  алса,  оның  қылмыстық  заңмен  қорғалатынын 
атап кҿрсеткен. 
Қазақстан Республикасының Президенті Нҧрсҧлтан Назарбаев жыл сайынғы 
Халыққа  жолдайтын  Жолдауында  «адам  ҿмірінің  қҧқықтық  жағынан  ҥнемі  заң 
тҧрғысынан  қорғалуын  айтумен  қатар,  адам  ҿміріне  қандай  да  болмасын  қол 
сҧғушылықтың орын алмауы керектігін» баса кҿрсетуде. 
   Қазақстан  Республикасының  қылмыстық  заңдылықтарының  нормалары  
да  адам  ҿмірін  кез  келген  қоғамға  қарсы  қауіпті  қастандық  ҽрекеттен  қорғап,  
адамға  қарсы  қандай  да  болмасын  қол  сҧғушылық  бола  қалса,  оның  қатаң 
қылмыстық жауаптылыққа тартылытындығын айқындап берген. 
    Жалпы  ел  дамуының  Қазақстан  дамуының  2020  саяси-қҧқықтық 
Концепциясын  [2]  алсақ,  ол  барлық  қазақстандықтардың  ҿсіп-ҿркендеуі  мен 
қауіпсіздігінің  жҽне ҽл-ауқатының артуының негізгі қағидалары мен бағыттары 
баяндалған  сындарлы  бағдарлама  болып  табылмақ.    Бҥгінгі  таңда  кҿптеген 
қалыптасып кеткен кҿзқарастарды ҿзгерту қажеттілігі, оның ішінде, жаңа тарихи 
жолдағы  кедергілерімен  кҥресу  ҽдістерін,  қоғамға  жат  қҧрылыстармен,  ҽсіресе 
қылмыстылықпен  кҥресу  ҽдістерін  жаңарту  қажеттілігі,  жинақталған  ҿмірлік 
тҽжірибемізді  жоғалтпау  ҥшін  қоғамға,  адамға  тиімді болған  ҿткен  тарихи  сара 
жолымызды қайта саралау қажеттілігі туындаса, ол ҿмір қажеттілігіне сай заңды 
қҧбылыс болып табылады. 
Сондықтан  Елбасы  Н.Ҽ  Назарбаев  «қоғамдық  жҽне  қҧқықгық  тҽртіпті 
бҧзушылықпен қҥресті кҥшейту қажет екенін ескерте отырып, «заңның шынайы 
ҥстемдігін  бекіту  жҽне  заңды  қҧрмет  тҧтатын  азаматтарды  қылмыстылықтан 
қорғауды, керісінше, билік пен заңның барлық кҥшін заңды жолмен ҿмір сҥруді 
қамтамасыз  етіп  жҥрген  адамдарға  қатысты  қолдануымыз  керек»,  -  деп  талап 
еткені белгілі. 
Бҧл  ҽрине,  біз  қоғам  ҿмірінің  барлық  салаларында  болып  жатқан 
ҿзгерістерге  сҽйкес  жҧмыс  жасауымыз  қажет.  Ҿкінішке  орай,  біздің 
Республикамызда 
ҽлеуметтік-психологиялық, 
ҽлеуметтік-экономикалық, 
жағымды  ҽлеуметтік  кҿріністерге  кері  ҽсерін  тигізетін  келеңсіз  қҧбылыстар  аз 
кездесіп жатқан жоқ. Қҧқық қорғау жҥйесінде соңғы жылдары жҥзеге асырылып 
жатқан  негізгі  реформалар  осындай  жағымсыз  қҧбылыстарды  ауыздықтауға 
бағытталған. 

297 
 
Кейінгі  кезде  республика  бойынша  қасақана  адам  ҿлтіру  фактісінің  ҿсуі 
орын  алуда,  соның  ішінде  кҥш  қолдана  отырып  адам    ҿлтіру  кҿрсеткіші  жедел 
ҿсуде.  Қазақстан  Республикасының  Ішкі  Істер  Министрлігінің  деректері 
бойынша,  2004  жылы-548  қасақана  кісі  ҿлтіру  тіркелсе,  ал  2005жылы-603,  ал, 
2006жылы-715,  2007жылы-800  -  ге  жеткендігін  кҿрсеткен.  Бҧл  кҿрсеткіш  2008 
жылы  1002-ні  қҧраса,  2009-2010  жыдары  екі  есеге  ҿскенін  ,  ал,  2013-2014  
жылдары  2,5 есеге артқанын дҽлелдеген.   
 Тағы  да  Қазақстан  Республикасының  Ішкі  Істер  Министрлігінің  нақты 
деректеріне  сҥйенсек,    қылмыстардың  ішінде  жеңілдететін  жҽне  ауырлататын 
мҽн-жайларға  байланысты  қылмыстар  тҥрлерінің  де  соңғы  жылдары  кҿп  орын 
алып, статистикалық кҿрсеткішті [4] толықтырған. 
   Қазақстан  мемлекетінің  қылмыстық  заңдылықтары  қылмыстық  қҧқық 
бҧзушылықтарды  жеңілдететін  жҽне  ауырлататын  мҽн-жайларға  байланысты 
саралау    жҥргізіп,  қылмыстық-қҧқықтық  деңгейде  талдап,  нақты  жаза  қолдану 
керектігін  қалыптырған.    Осы  тҧрғыдан  қарасақ,  Қазақстан  Республикасының 
Қылмыстық  кодексі  жеңілдететін  мҽн-жайлар  кезінде  жасалған  кісі  ҿлтіру 
тҥрлерін қарастырып, қолданылатын жаза мҿлшерін  айқындаған.  
Біз  бҧл  мақалада  адамға  қарсы  қылмыстық  қҧқық  бҧзушылықтардың  
тҥсінігіне  тоқтала  отырып,  адам  ҿлтіру  қылмыстық  қҧқық  бҧзушылығында 
ҽйелдердің  де  «ҥлесі»  бар  екенін  айтпақпыз.  Яғни    айтуға  ауыз  бармайтын 
қылмыстық  қҧқық  бҧзушылықтарға  қатігездікпен,  суыққандылықпен  баратын 
нҽзік жандылар проблемасына кҿбірек тоқталмақпыз. 
Жалпы,  адам  ҿмірі  нҽрестенің  туған  сҽтінен,  яғни  анасының  денесінен 
бҿлініп  шығып,  алғаш  тыныс  алуы  арқылы  оның  ҿкпесінің  жҧмыс  істеген 
уакытынан  басталады.  Бҧл  қҧбылыс  нҽрестенің  алғашқы  айқайынан,  дыбыс 
беруінен  басталады.  Ҿлім  адам  ҿмірінің  соңғы  сҽті  болып  табылады.  Ҿлім 
клиникалық  жҽне  биологиялық  болып  екіге  бҿлінеді.  Тыныс  алуы  мен  қанның 
айналысы  тоқтағаннан  кейін  5-6  минут  шамасында  клиникалық  ҿлім  сатысы 
басталады. Адам денесінің салқындауына байланысты бҧл кезең 10 немесе одан 
да кҿбірек минутқа созылады. Ҿлудің сонғы кезені - биологиялық ҿлім, орталық 
нерв  жҥйесі  қызметінің  істен  шығуына  байланысты  мидың  ҿлуі  басталады. 
Адамның  басқа  органдары  мен  тіндерінің  еміршендік  белгілері  біразға 
жалғасқанымен,  мидың  ҿлуі  адам  ҿмірінің  соңғы  сҽті  болып  табылады.  Яғни 
адам ҿмірінің соңғы сҽті ретінде биологиялық ҿлім болып саналады [3]. 
Адам  ҿлтірудің  объективтік  жағы басқа  адамды  ҿмірінен заңсыз  айырумен 
кҿрінеді.  Қылмыстың  аякталуы  ҥшін  адамды  ҿмірінен  айыруға  бағытталған  іс-
ҽрекеттің  жҽне  соның  зардабынан  адам  ҿлуінің  арасындағы  себептік 
байланыстың болуын айкындау қажет. 
Адам  ҿлтіру  қылмыстық  қҧқық  бҧзушылығы    негізінен  ҽрекет  арқылы 
жҥзеге  асырылады.  Адам  ҿлтірудің  кҿпшілігі  осылайша  жасалады.  Кінҽлінің 
оқпен атылатын жҽне суық қарудың, ҿзге де заттарды пайдалануымен, уландыру, 
жарылыс жасау, баска да ҽдістерді қолдануы арқылы адам ҿмірінен айырылады. 
Адам  ҿлтіру  сонымен  бірге  жҽбірленушіге  психикалық  ҽсер  ету  нысанында  да 
болуы мҥмкін. Ҽдетте жҥрек-қан тамырлары жҥйесі ауруларынан зардап шегетін 

298 
 
адамдарды  жҥйкесіне  зақым  келтіру  жолымен  ҿмірінен  айыру  ҽдебиеттерде 
мысал ретінде келтіру жиі кезде-седі. Соңғы уакытгарда адам жҥйесіне ҽсер ету 
нысандары  мен  ҽдістерінің  кҿбейе  тҥсуінің  нҽтижесінде  психикалык  ҽсер  ету 
жолымен адам ҿлтіру мҥмкіндігі одан ҽрі кеңейе тҥсуде. 
Адам  ҿлтіру  сондай-ак  ҽрекетсіздік  нысанында  да  болуы  мҥмкін.  Бҧл 
негізінен  мынадай  жағдайда  болуы  мҥмкін.  Кінҽлі  адам  біреуді  ҿмірден  айыру 
максатымен ҿлімге араша тҧра алатын мҥмкіндігі бола тҧра жҽне осыған тікелей 
міндетті  бола  тҧрса  да  ҽрекетсіздік  жолымен  оған  ҿлім  қаупін  туғызады  жҽне 
ҿлімге жол береді. 
Адам  ҿлтірудің  объективті  жағының  екінші  белгісі  қылмыстық  қҧқық 
бҧзушылықтың  зардабы  жҽбірленушінің  ҿлімі  болып  табылады.  Ҿмірден 
айыруға тікелей қасақаналық болғанымен қылмыстык зардаптың ҿлімнің болмай 
қалуы  кінҽлінің  ҽрекетіне  оқталғандығы,  адам  ҿлтіруге  оқталғандық  ретінде 
саралауға  негіз  болады[5].  Адам  ҿлтіру  кезінде,  ҿлім  ҽрекет  жасалғаннан  кейін 
бірден  немесе  белгілі  бір  уакыт  ҿткеннен  кейін  жҥзеге  асуы  мҥмкін.  Адам 
ҿлтірудің субъективті жағы ҚРҚК-тің 99-бабына сҿйкес тек қана қасақаналықпен 
жҥзеге  асырылады.  Адам  ҿлтіру  .кезінде  касақаналык  тікелей  жҽне  сол  сиякты 
жанама  болуы  да  мҥмкін.  Тікелей  касақаналық  кезінде  кінҽлі  ҿзінің  басқа 
адамның ҿміріне кол сҧғып отырғандығын сезеді, оның ҽрекеті іс.жҥзінде ҿлімге 
соқтыруы  мҥмкін  екендігіне-  немесе  тсалай  да  ҿлімге  ҽкелетіндігін  біледі  жҽне 
ҿлімнің  болуын  тілеп  Іс-ҽрекет  жасайды.  Жанама  касақаналыкпен  адам  ҿлтіру 
кезінде    кінҽлі    езінін  ҽрекеті    арқылы    адам    ҿміріне    катер  тҿңдіретіндігін 
мойындайды,  осы  ҽрекетгің  нҽтижесінде  оның  ҿлуі  мҥмкін  екендігін  біледі, 
ҿлімнің болуын тілемейді, бірак оған саналы тҥрде жол береді не ҿлімнің болу-
болмауына немқҧрайдылық танытады. Соңғы уакытга жарылыс жасау жолымен 
адам ҿлтіру оқиғалары кең таралып отыр. Мҧндай кезде белгілі бір кҧрбандардан 
баска  бҿгде  адамдар  да  ҿледі.  Бҧл  оқиғада  кінҽлі  белгілі  бір  кҧрбанға  қатысты 
адам  ҿлтіруде  тікелей  ниетте,  ал  бҿгде  адамдарды  ҿмірінен  айыруға  қатысты  
жанама ниетте ҽрекет етеді. 
     Қазақстан 
Республикасының 
Қылмыстық 
заңдылықтары 
ҿлімді  
клиникалық жҽне биологиялық деп екіге бҿлінеді. Яғни, тыныс алуы мен қанның 
айналысы  тоқтағаннан  кейін  5-6  минут  шамасында  клиникалық  ҿлім  сатысы 
басталады. Адам денесінің салқындауына байланысты бҧл кезең 10 немесе одан 
да  кҿбірек  минутқа  созылады.  Ҿлудің  соңғы  кезеңі-биологиялық  ҿлім,  орталық 
нерв  жҥйесі  қызметінің  істен  шығуына  байланысты  мидың  ҿлуі  басталады. 
Адамның  басқа  органдары  мен  тіндерінің  ҿміршеңдік  белгілері  біразға 
жалғасқанымен,  мидың  ҿлуі  адам  ҿмірінің  соңғы  сҽті  болып  табылады.  Яғни 
адам  ҿмірінің  соңғы  сҽті-биологиялық  ҿлім.  Адам  ҿлтіру  қылмыстық  қҧқық 
бҧзушылығы  объективтік  жағы  басқа  адамды  ҿмірінен  заңсыз  айырумен 
кҿрінеді.  Қылмыстық  қҧқық  бҧзушылығы  аяқталуы  ҥшін  адамды  ҿмірінен 
айыруға  бағытталған  іс-ҽрекеттің  жҽне  соның  зардабынан  адам  ҿлуінің 
арасындағы себептік байланыстың  болуын  айқындау қажет. 
Адам  ҿлтіру  негізінен  ҽрекет  арқылы  жҥзеге  асырылады.  Адам  ҿлтірудің 
кҿпшілігі осылайша жасалады. Кінҽлының оқпен атылатын жҽне суық қарудың, 

299 
 
ҿзге де  заттарды пайдалануымен,  уландыру,  жарылыс  жасау,  басқа да  ҽдістерді 
қолдануы  арқылы  адам  ҿмірінен  айырылады.  Адам  ҿлтіру  сонымен  бірге 
жҽбірленушіге психикалық ҽсер ету нысанында да болуы мҥмкін. Ҽдетте жҥрек-
қан тамырлары жҥйесі ауруларынан зардап шегетін адамдарды жҥйкесіне зақым 
келтіру жиі кездеседі. Соңғы уақыттарда адам жҥйкесіне ҽсер ету нысандары мен 
ҽдістерінің  кҿбейе  тҥсуінің  нҽтижесінде  психикалық  ҽсер  ету  жолымен  адам 
ҿлтіру мҥмкіндігі одан ҽрі кеңейе тҥсуде. 
Адам  ҿлтіру  сондай-ақ  ҽрекетсіздік  нысанында  да  болуы  мҥмкін.  Бҧл 
негізінен мынандай жағдайда болуы мҥмкін. Кінҽлы адам біреуді ҿмірден айыру 
мақсатымен ҿлімге араша тҧра алатын мҥмкіндігі бола тҧра жҽне осыған тікелей 
міндетті  бола  тҧрса  да  ҽркетсіздік  жолымен  оған  ҿлім  қаупін  туғызады  жҽне 
ҿлімге  жол  береді.  Кінҽлының  ҿлімнің  жолын  кесу  жҿніндегі  ҽрекетті  істеу 
міндеттілігі заң талаптарынан туындауы мҥмкін (мысалы, ата-аналары ҿздерінің 
жаңа  туған  нҽрестелерін  немесе  жас    балаларын  ҿлтіру  мақсатымен 
тамақтандырмайды немесе олардың ҿмірін сақтап қалу ҥшін ҿзге де шараларды 
қолданбайды). Ҿздігінен жҥріп-тҧра алмайтын жҽне ҿздерінің табиғи қажеттерін 
қамтамасыз  ете  алмайтын  жағдайларда  қартайған  ата-аналарын  олардың  ересек 
балалары олардан қҧтылу мақсатында осындай ҽрекеттер жасауы мҥмкін. Адам 
ҿлтірудің 
объективті 
жағының 
екінші 
белгісі 
қылмыстың 
зардабы 
жҽбірленушінің  ҿлімі  болып  табылады.  Ҿмірден  айыруға  тікелей  қасақаналық 
болғанымен  қылмыстық  зардаптың-ҿлімнің  болмай  қалуы  кінҽлының  ҽрекетіне 
оқталғандығы, адам ҿлтіруге оқталғандық ретінде саралауға негіз болады. Адам 
ҿлтіру  кезінде,  ҿлім  ҽрекет  жасалғаннан  кейін  бірден  немесе  белгілі  бір  уақыт 
ҿткеннен кейін жҥзеге асуы мҥмкін. Келтірілген зардапты кінҽ деп жҥктеу ҥшін 
болған  ҿлім  мен  субъектінің  ҽрекеті  немесе  ҽрекетсіздігі  арасынддағы  себептік 
байланыстың  болуы  негіз  болып  табылады.  Ҽрекет  пен  зардаптың  арасында 
себептік  байланыс  болмаған  кезде  тҧлға  жасаған  ҽрекеті  ҥшін  ғана  жауапты 
болады.  Ҿлтіруге  тікелей  оқталу  айқындалған  кезде  ҿлтіру  ҥшін  оқталғандық 
жасалған  болып  табылады,  ал  ҿлтіруге  жанама  ниет  болған  кезде  кінҽлы  адам 
нақты келтірілген зиян ҥшін ғана жауап береді. 
       Қазақстан  Республикасының  Қылмыстық  кодексінде  адам  ҿлтірудің 
негізгі  қҧрамы  мен  ауырлататын  жағдайында  адам  ҿлтірудің  қҧрамы  бір  бапқа 
біріктірілген.  Негізгі  қҧрамға  мынандай  адам  ҿлтіру  тҥрлері  жатады: 
қызғаныштан,  тҿбелес  кезінде  немесе  ҧрыс-керіс  ҥстінде  (бҧзақылық  себептер 
болмағанда),  жҽбірленушінің  заңсыз  ҽрекеттеріне  байланысты,  жеке  қарым-
қатынас  негізінде  туындаған  кек  алумен  байланысты  болған  адам  ҿлтіру 
оқиғалары. 
Қылмыстық заңда адамның ҿлген кезі деп биологиялық ҿлімді, яғни ми қабы 
клеткаларының  біржола  ыдырауы  нҽтижесінде  ми  қызметінің  толық  тоқтаған 
кезін алады. Биологиялық ҿлімнен басқа «клиникалық ҿлім» деген тҥсінік бар, бҧл 
жағдайда адамның жҥрегі тоқтап қалады. Қазіргі медицина тоқтап қалған жҥректі 
оны  басқа  жҥрекпен  ауыстыратындай  дҽрежеге  жетті.  Мҧндай  жағдайда  ҿмірді 
қайта  қалпына  келтіру  мҥмкіндігі  бар.  Жҥрек  тоқтағаннан  кейін  бас  миының 
қабы 4-7 минут ҿткен соң ҿледі, бҧл жағдайда адамды тірілту мҥмкін емес. 

300 
 
Адамға  клиникалық  ҿлім  келтірсе,  бірақ  ол  адамның  жҥрегі  кейін  соғып 
қалпына 
келсе, 
мҧндай 
іс-ҽрекет 
ҿлтіруге 
оқталғандық 
болып 
сараланады.Сонымен  қатар,  клиникалық  ҿлім  жағдайындағы  адамға  қастандық 
жасауды ҿлтіру деп санауға болады. 
 Ҿлтіру,  ол  -  басқа  адамның  ҿмірін  жою.  Ҿзін-ҿзі  ҿлтіру  немесе  ҿзін-ҿзі 
ҿлтіруге  оқталу  қылмыс  болып  табылмайды.  Тірі  екен  деп  қателесіп  ҿлі  адамға 
қастаңдық  жасау  ҿлтіруге  оқталғандық  болып  саналады.  Адамды  ҿмірінен  кҥш 
қолданып та, (жарақаттау, тҧншықтыру, уландыру), психикалық ықпал жасап та 
(қорқытып, ҥрейлендіріп, жалған лақап таратып) айыруға болады. 
Адам  ҿлтірудің    бір  нышаны  -  айыптының  іс-ҽрекеті  мен  жҽбірленушінің 
ҿлімі  арасындағы  себептік  байланыс.  Қылмыс  нҽтижесінің  кездейсоқ  емес, 
айыпты  ҽрекетінің  зардабы  болуы  міндетті  шарт.  Адам  ҿлтіру  заңсыз  жолмен 
басқа адамға ҿлім келтіру. Егер адам заңды жолмен ҿлтірілсе, ондай ҽрекет адам 
ҿлтіру  ретінде  қарастырылмайды.  Ондай  ҽрекеттерге  ҿлім  жазасына  кесілген 
адамды  ҿлтіру,  қажетті  қорғану  шегінен  асып  кетпей  қол  сҧғушыны  ҿлтіру, 
қауіпті қылмыскерді ҧстаған кезде оны лажсыздан ҿлтіру жатады. 
Ҽрбір нақты қылмыс ҥшін жаза тағайындағанда соттар қылмыстың қоғамға 
қауіптілігінің дҽрежесін жҽне жазаны даралау ҥшін жауаптылықты жеңілдететін 
немесе  ауырлататын  мҽн-жайларды  анықтауға  міндетті.Істелген  қылмыстық 
қҧқық бҧзушылықтың тҥрі мен қоғамға қауіптілігінң дҽрежесін, істің мҽн-жайын, 
кінҽлінің жеке басын жҽне оның жауаптылығын жеңілдететін немсе ауырлататын 
жағдайларды ескере отырып, жаза тағайындау кезінде соттар оған жеке тҧрғыдан 
қарау жҿнінде заң талаптарын бҧлжытпай орындауға тиіс.  
Ҽйелдердiң  қылмыстық  қҧқық  бҧзушылық  жҥрiс-тҧрысы  еркектердiң 
қылмыстық қҧқық бҧзушылығынан кҿлемi жҽне қылмыстың сипатымен, ҽдiсiмен 
жҽне  оны  жасау  қҧралымен  қылмыстық  қол  сҧғудағы  қҧрбанды  таңдаумен 
ерекшеленедi.  Ҽйелдердiң  қылмыстық  қҧқық  бҧзушылығына  кҿбiнесе 
отбасылық-тҧрмыстық  жҽне  соған  сҽйкес  жағдайлар  жиi  ықпал  жасайды.  Бҧл 
ерекшелiктер  қоғамдық  қатынастардың  жҥйесiнде  ҽйелдiң  тарихи  бейiмделген 
орнымен,  оның  ҽлеуметтiк  рҿлi  жҽне  қызметтерiмен,  оның  биологиялық  жҽне 
психологиялық қабiлетiмен ерекшеленедi.  
Статистикалық мҽлiметтер бойынша, ақырғы 15 жылдың iшiнде жыл сайын 
ҽйелдердiң  қылмыстық  жауаптылыққа  тартылуының  едҽуiр  санының  ҿсуi 
байқалады.  Ендеше,  2011  жылдың  12  айында  тек  Қарағанды  облысы  бойынша 
10258 адамның қылмыс жасағандығы анықталды, олардың – 1428-i ҽйел кiсiлер. 
Мысалы,  2009жылға  –  9755  жҽне  1161-ге  сҽйкес  келiп  тҧрса  ал,  2010-2013 
жылдарға -102524-ның 2583-ін ҽйел адамдар жасаған[3]. 
Ҽйелдер  қылмыстық  қҧқық  бҧзушылығының  кҿптеп  тараған  тҥрi  болып 
бҿтеннiң  мҥлкiн  ҧрлау  (ҽйелдер  қылмыстық  қҧқық  бҧзушылығының  жалпы 
қҧрылымының 15%-iн қҧрайды), сенiп тапсырылған мҥлiктi иелену жҽне ысырап 
ету,  алдау  немесе  сенiмге  қиянат  жасау  жолымен  мҥлiктiк  залал  келтiру  (18-
20%);  тҧтынушыларды  алдау  (13-14%).  Бiрақ  бiр  нҽрсенi  ескеру  керек,  ресми 
статистика  ҽйелдер  қылмыстылығын  айқын  жағдайын  толығымен  ашпайды. 

301 
 
Кҿптеген  қылмыстық  қҧқық  бҧзушылықтар  (ҧрлықтар,  ҽсiресе  ҧсақ-тҥйектерi) 
ашылмайды жҽне тiркелмейдi. 
Ҿз  мҥддесi  ҥшiн  қылмыстық  қҧқық  бҧзушылықтарды  ҽйелдер  кҿбiнесе 
жҧмыс 
орындарында 
жасайды, 
яғни 
ҽртҥрлi 
мiндеттердi 
орындау 
мҧқтаждығымен  жҽне  себебiмен.  Ҧрлықтың  тҿрттен  ҥш  бҿлiгi  қалалардан 
орыналады,  ҿйткенi,  ауылды  жерлерде  сауда  нҥктелерi,  қоғамдық  азықтану 
кҽсiпорындары едҽуiр аз екендiгi айтпасақта тҥсiнiктi. 
Соңғы  15  жыл  бойынша  ҽйелдермен  жасалан  ҧрлықтың  саны  2  есе  ҿстi. 
Ҧрлықтың  едҽуiр  саны  еңбекпен  айналыспайтын,  нақты  тҧрғылықты  жерi  жоқ 
ҽйелдермен  жасалады.  Ҽйелдер  ҧрлықты  (алдауды,  сенiмге  кiрудi  пайдаланып) 
темiр жол кҿлiгiнде жҽне пҽтерлерде жасайды.  
Ҽйелдер,  еркектер  сияқты  ҧрланған  заттарды  материалдық  игiлiк  ретiнде 
жинауды немесе отбасын қамтамасыз етуге сирек қолданады. Ҽдетте олар дереу 
ҧрланған заттарды сатып жiбередi жҽне iшiп қояды. 
Ҧрланған  азық-тҥлiктi  ҽйелдер  ҽдетте  ҥйiне  балаларына  алып  барады. 
Осыдан  ҧрылардың,  қулардың  жҽне  пара  алушылардың  қылмыстық  қҧқық 
бҧзушылық жасаумен байланысты жҥрiс-тҧрыстары ҽр тҥрлi деп айтуға болады. 
Жалпы жасалған қылмыстық қҧқық бҧзушылықтардың санынан ҽйелдермен 
жасалған  кiсi  ҿлтiру  (оқталуды  қосқанда)  16,3%-iн  қҧрады.  Осы  тҧлғалардың 
арасынан  ҿз  балаларын  ҿлтiргенгендер  9,8%,  ал  ҿз  кҥйеулерiн  жҽне  бiрге 
тҧрғандарын ҿлтiргендер 44,6% болып шықты. 
Қазақстан  Республикасы    Қылмыстық  Кодексінің  106-108,  119,111  
баптарында  [1]  кҿрсетілген  отбасылық-тҧрмыстық  жанжалдардың  кесiрiнен 
ҽйелдер зорлықшыл қылмыстық қҧқық бҧзушылықтар жасайды, мысалы, ҽртҥрлi 
дҽрежедегi  денсаулыққа қасақана зиян келтiру немесе бҧзақылық. Осы екi топта 
ҽйелдердiң ҥлесi ҿсуде.  
Соңғы  жылдары  зорлауға  қатысқандығы  ҥшiн  сотталған  ҽйелдердiң  саны 
кҿбейiп  кеттi.  Ҽрбiр  тҥзеу  колониясында  жазасын  ҿтеп  шыққан  тҿртiншi  ҽйел, 
зорлықшыл қылмыстық қҧқық бҧзушылықта кiнҽлi.  
Кҿрiп  тҧрғанымыздай,  ҽйелдердiң  қҧқыққа  қайшы  жҥрiс-тҧсында 
зорлықшыл  қылмыстық  қҧқық  бҧзушылықтар  кҿрiнеу  орын  алады.  Олардың 
кҿбiсi пайда болған жанжалды қатал кҥшпен шешуге қҧмар. Осыдан, кiсі ҿлтiру 
немесе денсаулыққа зиян келтiру  - ҽйелдер қылмыстық қҧқық бҧзушылығының 
сипаттамасы  деп  санауға  негiз  бар  деуге  болады.  Бҧл  қорытынды  қазiргi 
қылмыстық қҧқық бҧзушылықты жҽне қоғамның жалпы ҽдеттiк жағдайына баға 
беру ҥшiн ҿте қажет.  
Елдiң  кейбiр  аймақтарында  ҽйелдердiң  ҧрлыққа,  қарақшылыққа  жҽне 
бҧзақылыққа  қатысу  оқиғаларының  ҿсуi  байқалып  отыр.  Егер  бҧрын 
қарақшылық шабуылдарда жҽне ҧрлықта ҽйелдер кҿмекшi рҿлiн атқарды десек, 
ал қазiргi кезде  ҽлсiз жыныстылар  ҿкiлдерi, бiрлесiп  немесе қаруланып [6],  ҿз 
беттерiмен  ер адамдардың  кҿмегiнсiз қылмыстық қҧқық бҧзушылық ҽрекеттер  
жасайды.  
Ауылды  жерлерде  қылмыстық  қҧқық  бҧзушылық  едҽуiр  тҿмен  дҽрежеде, 
ҿйткенi  ол  жердегi  тығыз  ҽлеуметтiк  байланыстар  ҿзiнен-ҿзi  ҽлеуметтiк 
бақылаудың  элементi  ретiнде  қызмет  етедi.  Отбасы-тҧрмыстық  ортада    ауылды 
жерлерде   ҽйелдер  жеке  адамға  қарсы  қылмыстық  қҧқық  бҧзушылықтарды  да, 
бҿтеннiң  мҥлкiн  ҧрлауды  да  жасайды,    бiрақ,  бҧл  iс  ҽректтер  қалаға  қарағанда 

302 
 
қоғамның  пiкiрiмен  қатал  тҥрде  бағаланады.  Оның  ҥстiне,  ауылды  жерде 
қылмыстық қҧқық бҧзушылық жасаған немесе сотталған ҽйелдер, босатылғаннан 
кейiн  ауылға  ҥйлерiне   қайтпай,  басқа  жерлерде,  кҿбiне  қалаларда  жиi  қалып 
қояды. 
Жалпы  жауаптылыққа  тартылған  ҽйелдердiң  арасында  ҽйелдер  тобының  
қылмыстық  қҧқық  бҧзушылығы  26%  қҧраса,    тергеумен,  сотпен  анықталмаған 
тҧлғалармен  қатысып,  қылмыстық  қҧқық  бҧзушылық  жасаған  4,1%  ҽйелдің 
қылмыстық жауаптылыққа   тартылуы  назар аударуды қажет етіп қана қоймай, 
шҧғыл шара қабылдауды талап етеді. 
Қалай  десек  те,  салауатты  қоғамда  салауатты  адамдар  ҿмір  сҥру  керек. 
Сондықтан, жалпы адамға қарсы жасалған қылмыстық қҧқық бҧзушылықтардың, 
соның  ішінде  біз  қарастырған  ҽйелдердің  адамға  қарсы  қылмыстық  қҧқық 
бҧзушылығының  болмауы  ҧшін  ҽлі  де  болса,  кҿптеген  алдын-алу  шараларын 
істеу қажет секілді. Ол қажеттілік ҿмір талабынан туындаған талап ретінде қала 
бермек.  
 
                                    ҼДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ: 
1.  Қазақстан  Республикасының  Қылмыстық  кодексі  (қолданыстағы 
редакциясы).  
2.  Қазақстан  Республикасы  Президентінің  2009  жылғы  24  тамыздағы 
жарлығымен    бекітілген  Қазақстан  Республикасының  2010  жылдан  2020  жылға 
дейінгі кезеңге арналған Қҧқықтық саясат тҧжырымдамасы.  
3.Ағыбаев А.Н. Қылмыстық қҧқық: Ерекше бҿлім.- Алматы, 2009.-  43 б. 
4.Краткий  статистический  ежегодник  Казахстана.  Агенство  РК  по 
статистике.-Алматы, 2011.  - 456 б. 
 5. Аниянц М. Ответственность за преступления против жизни. - М., 1964. - 
139 б. 
6.Сидоров  Б.  Аффект.  Его  уголовно-правовое  и  криминологическое 
значение. - Казань, 1978. -  50 б. 
 
УДК 657 (075/9) 
ТОРСТЕН  М. ЯНУС
1
, АПЫШЕВА А.А
2
., КАМШИБАЕВ Е.Е.
2 
Университет Вайоминг, США, г. Ариэль
1
, ВКГУ имени С. Аманжолова,  
г. Усть-Каменогорск
2 
 
ПЕРСПЕКТИВЫ СОТРУДНИЧЕСТВА УНИВЕРСИТЕТОВ  
США И КАЗАХСТАНА В СФЕРЕ ЭКОНОМИЧЕСКОГО РАЗВИТИЯ  
(ECONOMICS DEVELOPMENT) 
 
Ключевыми элементами квалификации сегодня выступают уровень общего 
и 
профессионального 
образования. 
Признание 
значения 
общего 
и 
профессионального  образования,  увеличение  продолжительности  обучения 
привели  к  осознанию  того,  что  рентабельность  ассигнований  в  человека 
превосходит  прибыльность  вложений  в  физический  капитал.  В  связи  с  этим 
затраты  на  образование  и  профессиональную  подготовку  рассматриваются  в 
настоящее  время,  не  как  непроизводительное  потребление,  но  как  один  из 

303 
 
наиболее  эффективных  видов  инвестиций.  В  первой  половине  2000-х  годов 
затраты  на  образование  в  США  составляли  более  5%  ВВП,  в  Японии    –  около 
4%, в России – около 3,5%. 
Основная  задача  в  области  образования  в  мире  –  это  ликвидация 
безграмотности.  В  последние  десятилетия  уровень  неграмотности  в  мире 
снизился,  но  число  неграмотных  возросло.  Подавляющая  часть  неграмотных 
приходится  на  развивающиеся  страны,  которые  включают  в  себя  страны  со 
средним  уровнем  экономического  развития,  страны  с  недостаточным  уровнем 
экономического развития и бедные и беднейшие страны.  
Для  анализа  экономического  положения  мира  используется  целый  ряд 
показателей,  характеризующих  динамику  и  состояние  мировой  экономики. 
Основной  из  них  –  реальный  валовой  внутренний  продукт.  Не  менее  важное 
значение  придается  удельному  весу  городского  населения,  средней 
продолжительности  жизни,  уровню  рождаемости,  ИРЧП  и  другим.  Все  эти 
показатели  в  той  или  иной  степени  влияют  на  образование  и  в 
противоположность  этому  образование  также  оказывает  прямое  или  косвенное 
влияние на данные показатели. Например, страны с высоким уровнем бедности 
не имеют доступа к образованию, к тому же население в таких странах стремится 
в  первую  очередь  удовлетворить  свои  первичные,  то  есть  физические 
потребности,  нежели  духовные.  Если  рассматривать  страны  с  большим 
показателем средней продолжительности жизни, можно сказать, что это страны 
развитые, следовательно, их потребность в образовании очень велика и не только 
в среднем и высшем образовании, но и во втором высшем образовании. 
В США система образования сформировалась давно но, тем не менее, даже 
в  рамках  одного  государства  существуют  довольно  разные  системы  обучения, 
общей чертой которых является нацеленность на спрос образовательных услуг со 
стороны студентов.  
Различие  в  кредитных  системах  США  и  Казахстана  выражается  в 
отсутствии  в  США  государственного  стандарта  образования.  В  Казахстане 
ГОСО (государственный общеобязательный стандарт образования) более чем на 
половину  определяет  содержание  образовательных  программ  бакалавриата  и 
магистратуры.  В  США  подобного  ГОСО  не  существует.  Наличие  предметов 
исходит из спроса бакалавров, который формируется по следующим критериям: 
- Понадобятся ли бакалавру знания по данному предмету в будущем;  
-  Рекомендации  и  отзывы  знакомых  и  старшекурсников  о  преподавателе, 
ведущим данную дисциплину. 
Средний  академический  балл  студента  (Grade  Point  Average  -  GPA) 
особенно  важен,  если  студент  хочет  попасть  в  один  из  наиболее  престижных 
университетов США,  типа Гарвардского,  Йельского  или Принстонского.  Кроме 
того  строгое  разделение  студентов  по  специальностям  создает  много 
затруднений.  Например,  если  студент  хочет  изучать  персидский,  английский, 
испанский языки одновременно, то у него при казахстанской кредитной системе 
это  не  получится.  Ему  придется  выбирать,  куда  поступать,  на  востоковеда, 
регионоведа,  переводчика,  или  филолога.  В  то  время  как  в  кредитной  системе 

304 
 
США  студент  смог  бы  выбрать  и  изучить  все  эти  три  предмета. 
Образно  говоря,  отечественная  кредитная  система  очень  похожа  на  советскую 
столовую  с  комплексными  обедами,  в  то  время  как  американская  кредитная 
система схожа с шикарным рестораном. В столовой вам подадут строго манную 
кашу на завтрак, на обед суп или борщ на первое, котлету с картофельным пюре 
на  второе  и  компот.  На  ужин  могут  приготовить  еще  какое-нибудь  блюдо,  как 
всегда одно для всех. Хотите вы есть манку или суп  – не хотите, придется есть 
или сделать вид, что съели, отдав соседу. В то время как в ресторан вы можете 
прийти, когда хотите и заказать, что хотите. Одной из проблем является система 
оплаты  преподавателей.  Естественно  можно  сказать,  что  высококлассный  шеф-
повар вряд ли согласится работать в столовой, с маленькой заработной платой и 
функциональными обязанностями сверх нагрузки.  
Помимо предметов по специальности необходимо прослушать обязательные 
для  всех  студентов  курсы  (например,  историю  и  простейшую  алгебру).  Если 
студент еще не выбрал специальность или не уверен, чем он хочет заниматься, 
первые пару лет он может концентрироваться только на «общеобразовательных» 
предметах,  чтобы  избавиться  от  них  на  будущее.  В  подобных  классах  можно 
встретить  студентов  с  разных  факультетов  –  от  биологии  и  фотографии  до 
финансов и истории музыки. Многие предметы преподают разные профессора в 
разные  дни  недели,  благодаря  чему  студент  также  может  выбрать,  какой  класс 
лучше  подходит  к  расписанию.  Студенты  не  делятся  на  классы  или  группы,  а 
учатся  в  общем  потоке.  На одной  лекции  (особенно  если это  обязательный для 
всех  учащихся  предмет)  могут  сидеть  как  «свежие»  первокурсники,  так  и 
матерые  четверокурсники,  которые  специально  или  по  глупости  оставили  этот 
предмет на самый конец. 
Считается, что средний американец в течение своей жизни переезжает 11,5 
раза – для получения образования, в поисках работы или более удобного места 
проживания и т. п. Конкуренция высока, и американцы ее всячески поощряют и 
поддерживают.  С  приемом  на  работу  она  не  заканчивается,  а,  по  сути,  только 
начинается.  Жизнь  в  США  идет  по  гамбургскому  счету  –  надо  постоянно 
доказывать,  что  вы  лучше.  «Понедельник  начинается  в  субботу»  –  это  про 
реальную  трудовую  обстановку  [1].  Как  только  вы  решили,  что  жизнь  удалась, 
можно расслабиться и сбавить темп, как тотчас будете сметены с дороги тем, кто 
все  это  время  дышал  вам  в  затылок.  В  американской  кредитной  системе  очень 
сильно развита конкуренция. Конкуренция между преподавателями за студентов, 
конкуренция между студентами за оценки, конкуренция между университетами 
за  абитуриентов,  конкуренция  между  докторами  PhD  за  должность  Assistant 
Professor и т.д. Конкуренция имеет множество аспектов: 
1)  Конкуренция  между  преподавателями  за  студентов.  В  основном,  когда 
преподаватели  разрабатывают  свои  силлабусы,  они  ориентируются  на  спрос  со 
стороны студентов, а те в свою очередь ориентируются на запросы рынка труда. 
Преподаватель,  таким  образом,  зависит  от  спроса  на  рынке  труда  и  если  он 
предложит  какой-то  предмет,  который  абсолютно  не  нужен  студентам,  то 
соответственно  он  может  и  не  набрать  группу  на  свои  занятия.  Также  стоит 

305 
 
учитывать,  что  количество  студентов  ограничено  и  если  предмет  их  не 
заинтересует,  то  они  вполне  могут  выбрать  предметы  других  преподавателей, 
тем  самым  лишив  работы  и  студентов  оставшегося  преподавателя.  Также 
постоянная конкуренция со стороны коллег заставляет преподавателя повышать 
свою  квалификацию  и  стараться  быть  всегда  интересным  своим  студентам.  В 
США часто, а в Казахстане редко можно увидеть преподавателя, который в 40-50 
лет начинает изучать какой-то иностранный язык или новую специальность. 
2).  Ограниченность  положительных  оценок.  В  США  довольно  часто  (но  не 
всегда и не везде, данное положение скорее традиция, чем обязательное условие) 
можно  встретить  систему,  когда  количество  положительных  оценок  очень 
ограничено. К примеру А могут получить только 10 % группы, А - тоже около 10 
%  группы,  В  15-20  %  группы,  В-  15-20  %  группы  и  так  далее.  
Таким  образом,  выставляются  рейтинги  всем  студентам,  что  действительно 
показывает  уровень  различия  студентов  по  приобретенным  знаниям.  Когда 
студенты  заканчивают  обучение  в  бакалавриате,  то  по  уровню  их  GPA  (grand 
point  average  –средний  балл  диплома)  можно  реально  судить,  кто  из  них  как 
учился, и это очень важно для будущего работодателя, так как он сразу же может 
оценить  потенциального  работника  по  уровню  GPA.  Можно  с  уверенностью 
сказать, что студенты, попавшие в 10 % студентов с наивысшим GPA не будут 
иметь  никаких  проблем  с  работой,  так  как  их  быстро  разберут  потенциальные 
работодатели. Данная система имеет очень хорошие преимущества. При системе 
ограниченных  оценок  никакая  оценка  вам  не  гарантирована,  приходится 
стараться  быть  лучше  остальных  студентов,  что  ведет  к  более  углубленному 
изучению  предметов  со  стороны  студентов  для  получения  хорошей  итоговой 
оценки.  Кроме  того  данная  система  нивелирует  и  сводит  на  нет  субъективизм 
преподавателей.  При  системе  ограниченных  оценок  это  будет  сделать  сложно, 
так как, ставя хорошую оценку одному человеку, вы ее забираете у оставшихся 
людей. Кроме того здесь решается проблема работающих студентов. Очень часто 

жүктеу/скачать 2,91 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: