Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары

242 
бағдарланған болып табылады. Олардың негізгі талабы- білім берудің 
әмбебаптығы, яғни барлық балалар үшін оқудың теңдігін қамтамасыз ету. Білім 
алу құқығы адамның ажырамас құқығы болып табылады [1]. 
Қазақстан Республикасының «Қазақстан-2050» Стратегиясы: қалыптасқан 
мемлекеттің жаңа саяси бағыты" даму" атты даму жоспарында білім беру 
жүйесі мемлекеттік саясаттың маңызды басымдықтарының бірі болып 
танылды. Мемлекеттік саясаттың негізгі қағидаттары білім беру саласына 
құқықтар теңдігі, сапалы білім алуға және әрбір азаматтың зияткерлік дамуын, 
психофизиологиялық және жеке ерекшеліктерін ескере отырып, халық үшін 
барлық деңгейдегі білім берудің қолжетімділігі (3-баптың 1,2-тармақтары 
"Білім туралы" ҚР Заңы). Мүмкіндігі шектеулі жандардың жағдайына назар 
аудару және қамқорлық жасау туралы айтылды [1]. Инклюзивті білім беру 
міндетін іске асыру- ерекше білім беру қажеттіліктері бар балалардың 
физикалық, психикалық қажеттіліктеріне қарамастан, жалпы білім берудегі 
зияткерлік, мәдени-этникалық, тілдік және өзге де кедергілерді жоя отырып, 
сапалы білім беруді, әлеуметтік бейімделуді және қоғамдағы интеграцияны 
жүзеге асыру болып табылады. 
Инклюзивті білім немесе енгізілген білім — бұл жалпы білім беруді 
дамыту процесі білім берудің баршаға қолжетімділігін, мүмкіндігі шектеулі 
және шектеулері жоқ балалар балаларды бірлесіп оқыту мен тәрбиелеуді 
көздейтін білім беру бағдарламасы. Сапалы білім алу және әлеуметтік- 
психологиялық бейімделу үшін қоғамда ерекше қажеттіліктері бар балалар 
басқа балалармен белсенді қарым-қатынас жасауы керек. Мұндай қарым- 
қатынас денсаулығында ешқандай шектеулер жоқ балалар үшін де маңызды. 
Бұл инклюзивті білім берудің рөлін едәуір арттырады, бұл балаларды 
әлеуметтендіру мүмкіндіктерін кеңейту үшін ерекше қажеттіліктер болып 
табылады. 
Инклюзивті білім алушыларға балалардың келесі санаттары жатады: 
денсаулығында мәселелері бар балалар (мүмкіндігі шектеулі балалар, мүгедек 
балалар); қоғамдағы бейімделулерінде әлеуметтік қиындықтары бар балалар 
(девиантты мінез-құлқы бар, әлеуметтік-экономикалық және әлеуметтік- 
психологиялық жағдайы төмен отбасылардан шыққан балалар); көшіп- 
қонушылар, оралмандар отбасыларынан шыққан балалар, босқындар. 
Инклюзивті білім мектеп жүйесін жаңғыртуды, құндылық көзқарастарын 
қалыптастыруды, мұғалім мен ата-ананың рөлін түсінуді қажет етеді. Жаңа 
педагогикалық технологияларды сауатты енгізу, балаларды сауықтыру, оқу 
үдерісі барысында денсаулық сақтау технологияларын іске асыру мәселелері 
бүгінгі таңда алдыңғы қатарға шығарылуда. Балалар мен жастардың қазіргі 
денсаулық жағдайы өз қызметінде жаңа ғылым –валеологияға (лат.) сүйене 
отырып, салауатты өмір салтын қалыптастыруға қол жеткізуге болатындығына 
басымдық беруді талап етеді. valeo-сау болу). 
ДДҰ анықтамасына сәйкес, денсаулық-бұл аурудың немесе физикалық 
ақаулардың болмауы ғана емес, толық физикалық, психикалық және әлеуметтік 
әл-ауқат жағдайы. Валеология денсаулық пен салауатты өмір салтымен бірге 
денсаулық сақтау технологиясын құрайды. 

243 
Мүмкіндігі шектеулі балалар үшін денсаулықты сақтаудың негізгі 
принциптері: 
-Педагогтың жасын және жеке ерекшеліктерін ескере отырып, ұтымды 
оқу-тәрбие процесін ұйымдастыруы; 
-Сабақта қолайлы эмоционалды климат құру; 
-Мүмкіндігі шектеулі оқушылардың денсаулық жағдайына үздіксіз 
мониторинг жүргізу. 
Бүгінгі таңда мұғалімнің кәсібилігі оның диагностика, оқу процесін 
модельдеу қабілетімен анықталады, яғни. мүмкіндігі шектеулі оқушыларды 
тәрбиелеуде жобалау функциясын меңгеру [2-5]. Осыған сүйене отырып, 
мүмкіндігі 
шектеулі 
балалармен 
жұмыс 
істеу 
үшін 
мұғалімдерге 
стандартталған әдістемелік ұсыныстарды қолданған жөн. 
Мүмкіндігі шектеулі адам– бұл физикалық және (немесе) психикалық 
дамуында кемшіліктері бар, қалыпты психикалық және физикалық дамудан 
айтарлықтай ауытқулары бар адам екенін түсіну керек. Даму кемістігі бар 
адамдардың 8 санаты бар [4]: 
1.
Есту қабілеті бұзылған адамдар (есту қабілеті нашар); 
2.
Көру қабілеті бұзылған адамдар (көру қабілеті нашар); 
3.
Сөйлеу қабілеті бұзылған адамдар (дислалия, логопаттар, кекештену); 
4.
Ақыл-есі кем адамдар (ақыл-есі кем балалар); 
5.
Психикалық дамуы тежелген адамдар; 
6.
Тірек-қимыл аппараты бұзылған адамдар; 
7.
Эмоционалды-ерікті саласы бұзылған адамдар; 
8.
Бірнеше бұзушылықтары бар адамдар. 
Мүмкіндігі шектеулі оқушылар үшін денсаулықты нығайтатын 
жаттығулар жасалады, олар бұрын келтірілген классификациядан мүмкіндігі 
шектеулі адамдардың кез-келген санатына сәйкес келеді. 
Тыныс алу гимнастикасы-тыныс алу жүйесін нығайтуға және дұрыс 
жұмыс істеуге бағытталған жаттығулар жиынтығы. Мұғалім оқушының тыныс 
алуындағы кез-келген ауытқуларды тез және нақты анықтай алады. Бүгінгі 
таңда тыныс алу гимнастикасының көптеген мамандандырылған әдістері 
жасалды. Стандартталған әдістерден басқа, бұл процесті ойын түрінде жасауға 
болады (шарларды, сабын көпіршіктерін және т.б. үрлеу). Мұғалім оны әр 
жағдайда мүмкіндігі шектеулі студент үшін жеке таңдайды. 
Динамикалық кідірістер-сабақ барысында оқушылардың ұтқырлығын 
жандандыруға, шаршауды азайтуға, ойлауды белсендіруге және ақыл-ой 
қабілеттерін арттыруға бағытталған шаралар кешені. Бұл "денсаулық 
минуттарынан" басқа ештеңе емес (дене шынықтыру минуттары). Дене 
шынықтыру минуттарының уақытын мұғалім өздігінен анықтайды, әдетте 
оқушылардың шаршауының алғашқы белгілерінде. Мұғалім жаттығуды өлең 
түрінде өткізеді. Дене шынықтыру минуттарын өткізу моториканы арттырады, 
эмоционалды шиеленісті жеңілдетеді, оқушылар арасындағы жалпы көңіл- 
күйді арттырады. 
Есту қабілеті нашар балалар екі санатқа бөлінеді: саңырау және есту 
қабілеті нашар. Оқыту визуализация және даралау принциптеріне сәйкес 

244 
қисынды түрде жүзеге асырылады. Ешбір басқа мектеп пәні көрнекілігі 
бойынша биологиямен салыстыра алмайды. Мұнда биология мұғалімінің негізгі 
міндеті-көрнекі анализатордың көмегімен оқушының ақпаратты қабылдауы 
үшін ең қолайлы жағдай жасау. Зертханалық жұмыстардың саны да артты (5-8 
сыныптар). Материалды жақсы түсіну үшін жалпылама сабақтар енгізіледі. 
Оқитын материалдың кейбір негізгі ұғымдарын мүмкіндігі шектеулі 
оқушыларға қосымша түсіндіру қажет [3]. 
Көру 
қабілеті 
бұзылған 
оқушыларды 
оқыту 
дозаланған 
оқу 
жүктемелерінің қағидаттарына, түпнұсқа оқулықтар мен көрнекі құралдарды, 
сондай-ақ арнайы оптикалық және тифлопедагогикалық құрылғыларды 
қолдануға сәйкес жүргізіледі. Негізгі мәселе-сабақтағы іс-әрекеттердің жиі 
ауысуы (әр 4-7 минут сайын). Биология мұғаліміне көру қабілеті бұзылған 
оқушыларға арналған заманауи арнайы әзірленген бағдарламалар қолдан 
келгенше көмек көрсетеді: 
-
Jaws for Windows 16.0 Pro нұсқасы-әр түрлі мазмұнға сөйлеуге қол 
жетімділікті қамтамасыз етеді, жаңартылатын брайль дисплейіне ақпаратты 
шығаруға мүмкіндік береді; 
-
Сөйлеуді қолдайтын magic 13.0 Pro экранды үлкейту құралы-Зағип және 
нашар көретін адамдарға компьютерді игеруге, әртүрлі кеңсе қосымшаларын 
пайдалануға, Интернет желісінде навигацияны жүзеге асыруға көмектесетін 
экранды үлкейту бағдарламасы; 
-Nvda-көзі 
көрмейтін 
және 
нашар 
көретін 
пайдаланушыларға 
компьютерде жұмыс істеуге мүмкіндік беретін Windows операциялық 
жүйелеріне арналған экрандық қол жетімділік бағдарламасы. 
Мамандандырылған жабдықтардан басқа, зағиптар мен нашар көретін 
оқушыларға арналған биология бойынша рельефтік-графикалық құралдар әзірленді 
және тәжірибеде кеңінен қолданылады. Бұл әдіс балаларда қоршаған әлем туралы 
объективті-кеңістіктік идеяларды қалыптастыруға ықпал етеді. Бүгінгі таңда, 
мысалы, "гүлді өсімдіктердің жіктелуі", "жануарлар әлемінің эволюциясы", 
"жануарлар әлемі" сияқты биология бойынша рельефтік-графикалық құралдар 
(кестелер) шығарылды. Үй жануарлары", "қолдың ұсақ моторикасын қалыптастыру" 
және т. б. Табиғатқа экскурсиялар түрінде ашық ауада серуендеуге болады: көру 
қабілеті бұзылған оқушы әрдайым мұғалімнің көз алдында орналасады, егер оқушы 
бір нәрсені көре алмаса немесе түсінбесе, бұл нысанды егжей-тегжейлі сипаттай 
алады немесе оқушыны жақындата алады [2]. 
Оқушылардың ерекше тобын психикалық дамуы тежелген адамдар 
құрайды. ЗПР бағдарламасы бойынша оқитын балаға ерікті күш салу, өзін бір 
нәрсені орындауға мәжбүрлеу өте қиын. ЗПР бар балалар зерттейтін 
материалды игеру үшін кейбір сұрақтар таныстыру арқылы беріледі, кейбір 
тақырыптар немесе тақырыптан сұрақтар алынып тасталады [4]. Ең маңызды 
сәт-сабақта сәттілік жағдайын жасау. Биология мұғалімі оқушыға осындай 
жағдайды болжайтын тапсырмаларды ұсынады. 
Оқыту материалды біртіндеп күрделендіру әдісімен құрылады, яғни 
мұғалім оқушыға осы сәтте орындай алатын белгілі бір қиындық деңгейіндегі 
тапсырмалардың белгілі бір санын береді. Материалды қабылдауды жеңілдету 

245 
үшін оқушыға түрлі-түсті көрнекі материалдарды және есте сақтаудың кейбір 
әдістерін қолдану ұсынылады. Оқу материалын есте сақтаудың ең тиімді 
әдістерінің бірі-мнемотехника (бастап. грек-есте сақтау өнері). Бұл 
ассоциациялар арқылы ақпаратты есте сақтауды жеңілдететін әдістер мен 
әдістердің жиынтығы [2]. 
Биология сабақтарында салауатты ортаға жетудің негізгі критерийлері 
келесідей: 
1.
Денсаулық сақтау-бұл дененің қалыпты дамуына бағытталған 
құндылықтар мен көзқарастар жүйесі (күн режимі, тамақтану режимі, жұмыс 
пен демалыстың ауысуы). Бұл критерий биология сабағына Денсаулық сақтау 
элементі ретінде енгізіледі (бейімделген Денсаулық минуттары). 
2.
Дене шынықтыру – сауықтыру-қозғалыс белсенділігін арттыруға 
негізделген (тірек-қимыл аппараты бұзылған адамдар үшін жеке). Биология 
сабақтарында бұл критерий әр өткен тақырыптың соңында (викториналар, квесттер, 
импровизацияланған станциялар) жалпылама сабақтарда тиімділікке ие болады. 
3.
Аксиологиялық - оқушылардың өз денсаулығының құндылығын 
түсінуі. Критерий биология сабақтарында оқу уақытында да (жалпақ табанның, 
омыртқаның қисаюының, миопияның және т.б. алдын алу бойынша 
зертханалық жұмыстар), сондай-ақ сабақтан тыс уақытта салауатты өмір 
салтын, сынып сағаттарын (нашақорлықтың, темекі шегудің, алкоголизмнің 
алдын алу) алдын алу бойынша мектеп іс-шараларын дайындау кезінде 
пайдаланылуы мүмкін. 
Әр мұғалім өз оқушыларының денсаулығындағы кез-келген ауытқуларды 
нақты анықтап, оларды мүгедектігі бар адамдардың жалпы қабылданған 
санатына жатқызып, осындай балалармен жұмыс істеуге эмоционалды және 
физикалық дайын болуы керек. Осылайша, мектеп биология мұғалімдері үшін 
мүмкіндігі шектеулі балалармен жұмыс істеу кезінде қолдан келгенше көмек 
көрсететін арнайы әдістер мен жабдықтар әзірленді. Кең топтарды есту, көру 
қабілеті бұзылған балалар құрайды. 
Мүмкіндігі шектеулі жандармен жұмыс істейтін биология мұғалімдері үшін 
денсаулық сақтау технологияларын қамтамасыз ету бойынша ұсынылған әдістемелік 
ұсыныстар оқушылардың денсаулығы мен дене шынықтыру дайындығына оң әсер 
етеді. Оқытудың мұндай ерекшеліктері әртүрлі бағыттарда жұмыс істейтін және 
балаларды тәрбиелеудің әртүрлі әдістерін қолданатын мектептер үшін қолайлы. Осы 
саладағы зерттеулер жалғасатын болады. Осы әдістемелік ұсынымдарға сәйкес 
биология сабақтарында мүмкіндігі шектеулі оқушылардың денсаулығының өзгеру 
динамикасы қадағаланады, соның негізінде қолданылатын әдістердің дұрыстығын 
бағалауға болады. 

жүктеу/скачать 9,29 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: