Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары
жүктеу/скачать 9,29 Mb. Pdf көрінісі
|
qazirgi zamangy bilim juiesi tendensialar innovasialar tehnologialar 2024
- Бұл бет үшін навигация:
- ИНТЕЛЛЕКТУАЛДЫ ОҚУ БАСЫЛЫМЫНЫҢ МОДЕЛІ РЕТІНДЕ ТЕЗАУРУСТЫҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ Мухышева Гульмира Мирашкызы
| Пайдаланылған әдебиеттер
1. Босова Л.Л., Босова А.Ю. «Информатика»,.«Что такое презентация», 2022 ж 2. Олифер В . Г., Олифер Н.А.: Компьютерные сети. Принципы, технологии, протоколы (Юбилейное издание), 2023 ж 3. Бастин С. Выступления и презентации. Кратко, ясно, просто, 2021ж ИНТЕЛЛЕКТУАЛДЫ ОҚУ БАСЫЛЫМЫНЫҢ МОДЕЛІ РЕТІНДЕ ТЕЗАУРУСТЫҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ Мухышева Гульмира Мирашкызы Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің 1 курс магистранты Ғылыми жетекшісі - п.ғ.к, доцент м.а Альжанов Айтуган Кайржанович Аннотация. Қазіргі уақытта бүкіл әлемде әртүрлі пәндік салалардағы білімді ұсыну мен өңдеуге негізделген ақпараттық жүйелерді пайдалану арқылы қоғамның белгілі бір салаларын интеллектуалдандыру процесі жүріп жатыр. Қоғамның даму деңгейі мен сапасы оның қызметінің интеллектуалдылығының кеңдігі мен тереңдігіне тікелей байланысты. Білім беру саласында интеллектуалды жүйенің өзегі пайдаланушыға интерактивті түрде мүмкіндік беретін интеллектуалды оқу басылымдары болып табылады. Сапалы интеллектуалды оқу басылымдары деректерді модельдеуді, тезаурусты құруды және метадеректер құрылымын қамтудың жоғарғы деңгейін талап етеді. Интеллектуалды оқу басылымының тезаурусы деректерді басқару, ақпаратты іздеу жүйелерін дамытуға мүмкіндік беретін маңызды құрал. Кілттік сөздер: интеллектуалды оқу басылымы, метадеректер, тезаурус, терминдер, модельдеу, семантикалық байланыс. Abstract. Currently, the intellectualization process of certain sectors of society is underway through the provision and acquisition of knowledge in various subject domains worldwide. This is directly linked to the level and quality of societal development, as well as the breadth and depth of its intellectual capabilities. Within the field of education, intellectual systems that provide interactive opportunities to users are found to be effective in enhancing intellectual learning processes. Quality intellectual learning systems require the modeling of data, the establishment of thesauri, and the development of metadata structures at an advanced level. The thesaurus of intellectual learning systems is a crucial tool for managing data and advancing information retrieval systems. Keywords: intellectual learning system, metadata, thesaurus, terminology, modeling, semantic relations. Интеллектуалды оқу басылымдары – білім алушыға жазбаша немесе ауызша құрастырылған сұрақтарды қоюға, оларға жауап алуға, берілген пән бойынша білім алушылардың сұрақтарына жауап беруге, сондай-ақ білім алушылардың берілген пән бойынша өзінің құрастырған сұрағына жауабын бағалауға мүмкіндік беретін оқу басылымдары. Интеллектуалды оқыту элементтері білім қорын пайдалана отырып, білім беру үдерісіне белсенді қатысуы және оқытудың берілген бірлігі бойынша пайдаланушымен табиғи тілде диалог жүргізуге, сұрақтың морфологиялық талдауы негізінде ондағы ұғымдар арасында семантикалық байланыстар орнатуға, оларды білім қорындағы ұқсас ұғымдармен және олардың арасындағы байланыстармен салыстыру негізінде сұрақтың ізін интерактивті түрде көрсету мүмкіндігімен тұжырымдап, жауап алуға мүмкіндік береді. 225 Интеллектуалды оқу басылымдарын жасауда ең бірінші ҚР-ның заңнамаларына сәйкес келетін талаптарды басшылыққа алу керек. Оның ішінде интеллектуалды оқу басылымдарына жалпы қойылатын талаптардың ішінен төмендегілерді ерекше назарға алу керек [1]: - ИОБ объектісі ғылыми негізделген фактілердің, мәлімдемелер мен ережелердің, сондай-ақ белгілі бір оқу курсы шеңберінде зерттелетін объектілердің, құбылыстардың және процестердің қасиеттері мен байланыстарының жиынтығы болып табылатын цифрландырылған мәтіндік, графикалық, аудио, бейне және басқа да білім беру ақпараттары болуы керек; - ИОБ-да білім беру мақсаттарына қол жеткізуге тікелей сәйкес келмейтін, яғни оқу курсының мазмұнына қатысы жоқ және пайдаланушының назарын аударатын ақпарат болмауы керек; - ИОБ-да имитациялық компьютерлік модельдер зерттелетін объектілердің, үдерістер мен құбылыстардың құрылымы мен параметрлерін көрсету немесе өзгерту, сондай-ақ сыртқы әсерлерді имитациялау үшін ыңғайлы құралдармен жабдықталуы керек; - ИОБ-да ғаламдық және жергілікті компьютерлік желілерде орналасуы және халықаралық және мемлекеттік стандарттарға сәйкес ашық ортада жұмыс істеу үшін барлық қажетті мүмкіндіктер мен құралдарға ие болуы керек. Жалпы қойылатын талаптардан толық меңгергеннен кейін, интеллектуалды оқу басылымдарының құрылымына қойлатын талаптарды қарастырамыз [1]. Олардың ішіндегі маңыздыларына тоқтала кетсек: - ИОБ-да мыналарды қамтуы керек: тақырып, мазмұн, утилиталар, пайдаланушы интерфейсі, көмекші және құжаттама; - Тақырыпта ИОБ-ның атауы, авторлар туралы ақпарат, аннотация, мазмұн және анықтама болуы керек; - Мазмұны барлық ИОБ-ның оқу бөлімшелерінің құрамын, құрылымын және атауларын көрсетуі керек; - Мазмұнда ИОБ-ның мақсаттары мен міндеттеріне қатысты оқу материалының бүкіл көлемі қамтылуы керек, оның көрсетілімі заманауи ғылыми терминологияны қолдануы және түсінікті, дәл, толық және дәйекті болуы керек; - ИОБ-ның пайдаланушы интерфейсі пайдаланушымен табиғи тілде диалог жүргізуге арналған. ИОБ-ның пайдаланушы интерфейсі көрнекі, түсінікті, бір мағыналы және түсінуді жеңілдететін етіп ұсынылуы керек; - Көмекшіде ИОБ-мен жұмысты басқару туралы ақпарат болуы керек, оған кіру ИОБ-ы іске қосылған сәттен бастап қолжетімді болуы керек. Интеллектуалды оқу басылымдарының басты құралы – тезаурус. Кейбір дереектер көздерінде тезаурусты концепт топтары деп те атайды [3]. Тезаурус жалпы мағынасы бар терминдерден немесе белгілерден тұруы мүмкін. Олар үлкен семантикалық мазмұнды қамтамасыз етеді және қосымша ұйымдастыру критерийлеріне мүмкіндік береді. Тезаурус пайдаланушы үшін ортақ анықтамалық нүкте ретінде де әрекет етеді. Әрбір ұғымда оның мағынасын анықтайтын белгі болуы мүмкін, мысалы, басқа терминнің синонимі болуы мүмкін. Тезаурустың білімді басқарудағы рөлі көптеген салаларда өте маңызды. 226 Алайда құр тезаурус құру интеллектуалды оқу басылымы үшін жеткіліксіз. Тезаурус құру әртүрлі тәсілдермен жасалуы мүмкін: бірі - тезаурус үшін деректер үлгісін пайдалану. Тезаурус адамдарға ең өзекті және нақты ақпаратты табуға, қайта термей-ақ мазмұнды іздеуге мүмкіндік береді [3]. Бұл әдіс іздеу жүйесін оңтайландыруда да кеңінен қолданылады. Тезаурус – білімді басқару құралы. Ол терминдер базасын құру процесінде қолданылады. Оны іздеу жүйелері үшін немесе деректерді талдауға көмек ретінде пайдалануға болады. Бұл кез келген компанияда маңызды құрал және процестерді жақсарту үшін пайдаланылуы мүмкін. Тезаурус дербес жүйе емес екенін есте ұстаған жөн. Сонымен қатар «формальды түрде басқарылатын индекстеу тілінің лексикасы» болып та қарастырылады. Жопандық деректерге сүйенсек, тезаурус белгілі бір дәрежеде ұқсастық немесе синоним ретінде жоғарырақ сөздерге жауап беру [4]. Векторлық кеңістік үлгісімен алынған сөз ұқсастығы салыстырмалы ұқсастықты анықтау үшін пайдаланылады, бірақ абсолютті тану үшін бұл әдістің тиімділігі тексерілмеген. Сондықтан ұқсастық шегін белгілейтін әдісті ұсынып, ішінара сөздіктің ұқсастығы бар барлық сөздерін қарастыру керек. Әр интеллектуалды оқу басылымының тезаурус нақты, дұрыс құрылса сапалы өнімнің шығуына кепіл бола алады. Өз тәжірибеміздегі интеллектуалды оқу басылымының тезаурусын бастамамас бұрын жалпы білім беретін мектептердегі геометрия пәні бойынша шығарылған оқулықтарға шолу жасадық. Әр оқулықтағы термин сөздердің тізімін жасап, анықтамаларына назар аудардық. Осылайша, барлық сыныптар бойынша оқулықтардағы термин сөздердің тізімін құрып алып, оларды төмендегідей тезаурусқа жинақтадық (1 – кестеде көрсетілген). жүктеу/скачать 9,29 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|