Халықаралық гуманитарлық –техникалық
Тақырыбы: Насреддин Рабғузидің «Рабғузи қиссалары». «Кодекс куманикус» - кумандар кітабы
жүктеу/скачать 176,99 Kb.
|
Тақырыбы: Насреддин Рабғузидің «Рабғузи қиссалары». «Кодекс куманикус» - кумандар кітабы.Насридин Рабғузи. ХIҤ ғасырда ӛмiр сҥрген Алтын Орда дәуiрiнiң кӛрнектi ӛкiлдерi әулие әнбиелер пайғамбарлар туралы хикая аңыздар жинағының авторы Рабат қаласында мекен еткен оғыз тайпасының перзентi Насридин Рабғузи. Оның әкесi Бурханiдiн Хорезм тҧрғыны болған. Рабғузи жастайынан кӛп iзденiп дiни кiтаптарды оқып оның сырына ҥңiлген. Дҥние таратылғаны туралы аңыз әңгiмелерге ден қойып оның негiзiн бiлуге ҧмтылған. Бала кҥнiнен арабша тәрбие алған Насридин дiн жолында қызмет етiп "Қази" атанған ол ӛзiне дейiнгi Адам ата Хауа ана пайғамбар, әулиелер жӛнiнде ел аузында айтылып жҥргендер дiни кiтаптарда жазылған аңыздарды жинап ӛңдеп соның негiзiнде "Кисса сул- әнбия" кiтабын жазып қалдырған. Зерттеулердiң деректерiне сҥенсек бҧл кiтапты Насридин ӛмiрiнiң соңғы кезiнде яғни 1370 жылы жазған. Бiрақ ӛкiнiшке орай оның тҥп нҧсқалы бiздiң заманымызға жеткен жоқ. Тек қана Ҥ ғасырға жететiн 1- шi нҧсқалы Лондондағы Британия мҧра жайында, ал ҤI ғасырдың бiр кӛшiрмесi Сант-Петербургтегi ғылым академиясының Шығыс бӛлiмiнде сақтаулы. Сонымен қатар ӛзбек ғалымдары Хиуалық тағы 1 нҧсқасын тауып оны Ҥ-ҤI-ғ. Жатқызады. Бҧл нҧсқа ӛзбекстан республикасы ғылым академиясының қолжазба институтында сақтаулы. ХIХ ғасырдың II-жартысында Насридин Рабғузи қиссаларына қазан баспасы ерекше назар аударды. 1859-1881 жыл аралығында аталған кiтап 5 рет баспадан шықты. ХХ ғасырдың басында яғни 1914 ж. қазандағы Каримов баспасынан тағы да жорық кӛрдi. Бiзге қиссаның осы соңғы нҧсқасы таныс. Рабғузидiң қиссаларын қазақ әдебиетшiлерi соңғы кезге дейiн ешбiр жинаққа енгiзбей елеусiз қалдырып келдi. Бҧл кеңес кезiндегi атайстiн кезең едi. Себебi бҧл жинақтағы пайғамбарлар туралы мадақ сӛздер дiни уағыздар коммунистiк идеялогияға қайшы келедi. Ӛзбек әдебиетшiлерi Рабғузи шығармасын әдеби мҧра ретiнде танып 1359 жылы жарық кӛрген ӛздерiнiң 4 томдық әдебиет тарихының 1- шi томына енгiзедi және орта мектеп оқулықтарда ҥзiндi бердi. Олар Рабғузидiң қиссаларын орта-ғасырдағы тҥркi әдебиетiнiң қҧнды мҧрасы деп санады. "Қисса сул-әнбия" деп аталатын Рабғузи кiтабының басты идеясы ислам дiнiн насихаттауға негiзделген. Алайда мҧның астында адамтану жаратылыстың бастау кӛзi – табиғат қҧбылыстарын барлау жатыр. Бҧл туынды әдебиет тарихында ойып тҧрып орын ашуға лайық деп танылған. Оның ҥстiне бҧл шығарма жанрлық жағынан да орта ғасырлық әдебиетiне жаңалық алып келген. Ол табиғат туралы суреттемелер егер қазақ әдебиетiндегi жыл мезгiлдерiнiң поэзия, норилла әңгiмеден шығу қалыптасу негiздерiн қарастырар болсақ Рабғузи қиссаларынан атап ӛте алмайыз. Шығармадағы "Кӛктем" ӛлеңiнде қары мен мҧзы қалың ауыр қыс ӛтiп адам баласын жадыратар жаз келгенiн жырлап кӛктемнiң нҧрлы бейнесiн жасайды. Кҥн шуағы мен жер бетiнiң кҥлге жасыл шӛп болып даланың әсем табиғатын нақышына келтiрiп суреттейдi. Қиссаның мазмҧнына дiни кiтаптарда алынған аңыздар негiз кiтаптардан алынған аңыздар негiз болған. Кiтапқа 79 ертегi аңыз, қисса хихаят енген. Қиссада А.Македонский туралы аңыздар тарихи оқиғалар туралы деректер кездеседi. Әдебиет тарихын зерттеушi Қ.Мҥйiншалиев Рабғузи қиссаларындағы аңыз әңгiмелердi 2-топқа бӛлiп қарастырды: Табиғат дҥнит адам туралы жәнт оның пайда болулары жӛнiндтгi тҥсiнiккт байланысты аңыздар. Дiн таратушы пайғамбарлар мтн әулитлтр туралы жәнт ктйбiр тарихи адамдар туралы аңыздар. Ал ежелгі дәуiр әдебиетiн зтртттгтн бтлгiлi ғалым Б.Ктнжтбатв Рабғузи қиссаларын тақырып птн мазмҤнына жәнт итясына қарай 3-топқа жiкттйдi."" Жер, кӛк, адамзат, хайуанат, жыншайтан, перiште, адам ата, от, топырақ жайлы тҥсiнiк; Әулит-әмбтлтр, пайғамбарлар жәнт сол ардың ӛмiрбаянын iс-әрткттттрi туралы қиссалар жәнт трттгi аңыздар; Штжiрт мҤсылман жылы тстбiнiң қажылардың алғашқы 10 жыл iшiндт болған тарихи оқиғалар. Кҥнтiзбтлiк – жыл, айаттары, назым ӛлтңдтрi. Рабғузи қиссаларына ӛзтн болған қара әулит туралы аңыздар да адамдар арасындағы татулық идтясы айтылады. М.Рабғузидiң "Қисса сул-әнбия" кiтабының профтссор Б.Ктнжтбатв, Н.Ктлiмбттов, Қ.Сҥйiншалитв зтртттп ғылыми мақалалар жазды. Ңалым К.Қыраубатва Рабғузи қиссаларын арнайы зтртттп кандидаттық дисстртация жазды. Рабғузидiң шығармаларын Н.Сағындықов қазақшаға аударып қол жазбаның транскрипсиясын жасады. жүктеу/скачать 176,99 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|