Хх ғасырдағы қазақ әдебиетінің дамуы Жоспары: 20 ғ басындағы тарихи әлеуметтік жағдай және оның қазақ әдебиетінің дамуына тигізген әсері
Қазақ тарихи романдарының қалыптасу үрдісі
жүктеу/скачать 117,5 Kb.
|
| 10. Қазақ тарихи романдарының қалыптасу үрдісі
Жаңа қазақ романы қиын жағдайда қалыптасты. ХХ ғасыр басы қазақ елі үшін ғана емес, адамзат қоғамы үшін де қоғамдық санаға сансыз өзгерістер, сілкіністер әкелген ерекше кезең. Роман жанрытуралықазақәдебиеттануындағы әңгімелердің де әріден басталатын өзіндік тарихы бар. «Айқап» журналы мен «Қазақ» газеті беттерінде романның қоғамдық санаға әсері, тәрбиелік, танымдық мәні туралы пікірлер айтылады. Роман деген сөз қазақ құлағына жат болғанымен оның өзегіндегі шығармашлық мақсат қазақ үшін белгісіз дүние, таңсық зат емес. Романның қиындығы өз алдына. Ол үшін роман жазып отырған қаламгердің өзі романдық ойлауға жету керек. Романдық тіл керек. Қаптаған адамдар қақтығсын, дау-дамайын, айқай-шуын, тілін сақтай отыра көптілді бірлікке келу керек. Романның ұлы мақсаты – тғдырлар тарихын жететін жеріне дейін жетелеп отыру. Қазақ романдарында бұл мақсат айқын көрінеді. Қазақ еліне ептеп еніп жатқан жаңалықтар тізбегін жазушылар көрді, оның қажетін сезді. Тұтас елдің шаруашылығын ғана емес, салт-санасын өзгертіп, бара жатқан жақсылығы мен жаттығы аралас жаңалықтар лебі тлайды ойға қалдырды. қазақ әдебиеті үшін романның жаңа пішін, түр, үлгі болғаны шындық. Алайда, қазақ романы дәстүрлі әдебиет көркемдік дамуының барша табыстарын ілгері апарды. Дәстүрді жалғастырды. Қалыптасқан, көркемдік шеімін таба бастаған әдіс-тәсілдерді, композиция өрімдерін, проза тілін толық пайдаланды. Соның негізінде ғана көркемдік дамудың жаңа биігіне тез көтерілді. Қазақ романдарына әскер еткен екі фактор бар: оның бірі қазақ әдебиетінің ішкі дамуы оны көркем прозаға алып келді. Оған нақты дәлел ретінде А. Құнанбаевтың «Қарасөздерін» алуға болады. Ал екінші фактор – қазақ халқының дәстүрі мол ауыз әдебиеті. Мысал, қазақ қаламгерлерінің қайсысы да жаңа жанрдың қиындықтарын меңгеру жолында ауыз әдебиеті шығармаларының әдістерін пайдаланады. Қазақ романының дамуына ықпал еткен себептің бірі - әлемдік әдебиет. әсіресе, орыс әдебиеті. Ондағы мазмұн мен идея тереңдігін, көңілді билейтін көркемдікті қазақ қаламгерлері бірден көрді. Оқи бастады, аудармалар жасады. Оқырманда да, қаламгерлерде де романдық ойлауға ұстылыс үдеді. Өмірді романшының шығармасынан оқу, көзімен көру, ойлану өзге сана, дүниетанымды керек қылатын нәрсе. Қазақ қоғамында романдық ойлаудың қалыптасуында, қанат жаюында баспа мен мерзімді баспасөөз құралдарның рөлі зор. Жақсы романдарға жарияланған арнайы бәйгелердің хабарлануы қаламгрелердің ғана емес, көпшіліктің де ықыласын ролманға аударды. Роман жанрының тарихы жазу ісі мен баспа, баспасөз ісі ерте дамыған елдерде сонау ғасырлар қойнауынан басталады. Ол бүгінгі түрге, «жаңа роман» түріне жет үшін ұзақ жолдардан өтті. Кемелденіп дамудың, өсудің түрлі сатыларын бастан кешті. Қазақ романдарының көлемі шағын, көркемдігі нашар, сондықтан да олар жанр талабын көтере алмайды деген пікірлер де болды. Олған себеп: роман тарихы мен теориясына қатысты пікірлерімізге ресми идеология мен маркстік-лениндік метдология араласқандықтан да болды. ХХ ғасыр басындағы қазақ романдары бүгінгі ұрпақтарына түрлі жолдармен ижетті. Мысалы: кейбір романдар қолжазба, көшірмелер арқылы жетті; кейбір романдар журналдық үлгіде жарық көрді, журналдық үлгіде жетті; Мыс: «Тар жол, тайғақ кешу», С. Сарталиев «Мақтым», «Ақбілек». Жеке басылым күйіндегі алғашқы түрінде сақталғандар ж. Аймауытов»Қартқожа», М. Әуезов «Қилы заман», Т.Жомартбаев «Қыз көрелік» т.б. қазақ романының теориясы мен тарихына, поэтикасына арналған зерттеулер енді көбеймесе, азаймайтыны анық. Саны ғана емес, сапасы да ойдағыдай деңгейде көтеріліп келе жатыр. жүктеу/скачать 117,5 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|