Хх ғасырдағы қазақ әдебиетінің дамуы Жоспары: 20 ғ басындағы тарихи әлеуметтік жағдай және оның қазақ әдебиетінің дамуына тигізген әсері
Қазақ әдебиетіндегі ұлттық характер болмысы
жүктеу/скачать 117,5 Kb.
|
| 11. Қазақ әдебиетіндегі ұлттық характер болмысы
Жиырмасыншы жылдардан бастап қазақ әдебиетінде, сында кейіпкерпсихологиясынтереңдеп талдап көрсетудің қажеттігі айтыла бастайды. Кейіпкерлер мен характер психологиясын талдап көрсетуге талпыну, тіпт оның сәтті қадамдары М. Дулатов, С. Торайғыров, С. Сейфуллин, Ш. Құдайбердиев т.б. шығармашылығында кездеседі. Мысалы, «Қамар сұлу» романында Ахметке деген сезімі мен өз әркетінің әлеуметтік орта назарына ілігерін ойлағанда Қамар қилы-қилы күй кешеді. С. Торайғыров Қамар психологиясын суреттеуінде ұтымды детальдар мол. «Қамар хатты оқып болған соң бір қызарып, бір сұрланып, жүрегі кеудесіне сыймай не ашу емес, не қуану емес, белгісіз қысылып қарап тұрып бір тынышсыздыққа қалды». Осы келтірілген үзіндіде автордың характер жасауға өлшеусіз мүмкіндік беретін кейіпкер психолоогиялық құбылыстарын біршама әсерлі бейнеленгенін байқауға болады. М. Әуезовтың 20-жылдар ішіндегі шығармаларында кейіпкер психологиясын жазуда психологиялық талдауды небір тамаша үлгілері кздеседі. Мыс, «Қаралы сұлу», «Қилы заман» романында. Түрмеде отырған тұтқындарды түрме ішіндегі ату кезінде, құлақ естімеген сұмдықты жан-тәнімен сезінген Әубәкір психологиясын жазушы былай талдай бейнелейді: «Ешкімнен ешбір ауыз сөз шыққан жоқ. Барлық жұрт жым-жырт, сілейіп қатқандай. Дене тіршілігінен айрылып, құр ғана болымсыз сүлдер қалғандай»... Характер әрекетінің қисынды ж/е жұмбақ жайларын бейнелеуде психоанализмді қолдану шеберлік, талантпен қатар шығармашылық ізденісті, теориялық дайындықты да талап етеді. Жаңа роман жазу жолындағы Ж. Аймауытовтың көркемдік-идеялық ізденістері осыны анық көрсете алды. «Қартқожа» романында қиындық пен жоқ-жітікті көп көрген жігіттің бастан кешкен тағдыр-тарихы, мақсатына жету жолы баяндалса, «Ақбілек» романында тағдыр тәлкегіне ұшыраған қазақ қызының қайраты мен ақылы, сезімталдығы арқасында санадағы жарадан жазылуы, біліма алуы, елге қызмет етуге, қоғамдық жұмысқа ұмтылуы сөз болады. Өаламгердің бейтарап тәрізді өті жатқан уақиғалар мен бас қаһарман іс-әрекетін суреттеуінде талантты жазылған көріністе өте көп. Әсіресе, Ақбілек психологиясын бейнелеуде Ж. Аймауытов психологиялық талдауды шебер қолданған. Жазушы «Қартқожа» романында негізінен баяндау мен суреттеуге күш салса, «Ақбілек» романындағы көркемдік әдіс-тәсілдер өзге. Қаламгер бұл шығармасында көбіне кейіпкерлер психологиясына үңіледі, психологиялық талдауға барады. Романның бас қаһарманы Ақбілектің бастан кешкен қиянаты мен қияметі бар қиын өткелдерді уреттеу үстінде характер жандүниеснің қозғалысы көрінеді. Ж. Аймауытовтың психологиялық талдауы адамды адамның ікі жан әлемін, адам организмі биофизиологиялық күйінен бастап, ең жоғарғы интеллектге дейін жайларды да қамтиды. Қаламгер күрделі психологиялық құрылымдар түзілетін атомдарды, олардың арасындағы байланыстарды суреттейді. Ол бір психологиялық күйден екіншіге көшу процестерін қадағалайды. Түрлі толқулар мен сезімдердің бірінен біріне өту, қақтығысу жолдарын талдайды.осыларды бейнелей отыра Ж.Аймауытов адам психикасының құбылмалы сипатына оның іс-әрекетіне, мінез-құлқына, әсеріне үңіледі. жүктеу/скачать 117,5 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|