ІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
ғалымдарының көрсеткіштерінен өз-
ге ештеңе жоқ деп тауып, қазақ бас-
пасөзіндегі бұл бағыттағы ізденіс-
терді елеусіз қалдырады. Қазақ
биб лиографиясы лениндік ұлт сая-
саты мен түрі ұлттық, мазмұны
социалистік мәдениеттің үлкен та-
бысы екенін көрсету мақсатында:
«Революцияға дейін 2% сауатты
ада мы бар қазақ халқының Ұлы Ок-
тябрьге дейін ұлттық библиогра фия
туралы ойлауға да шамасы келген
жоқ. Библиография негізінен дамып
жетілген ұлттық баспасөзбен байла-
нысты болса, қазақ тіліндегі тұңғыш
газеттер мен кітаптар ХІХ ғасыр
аяғында, ХХ ғасыр басында шыға
бастады. 1913 жылы Қазақстанда
шыққан 13 кітаптың екеуі ғана қазақ
тілінде жазылған болатын, (Шын-
дығында 48 кітап, оның төртеуі
ғана орысша. –
Ж. С. ) 14 газеттің
үшеуі ғана қазақ тілінде жарық
көріп тұрды. Ұлттық баспасөздің
жай-күйі осындай болғанда, библи-
ография туралы сөз етудің мүмкін
еместігі өз-өзінен түсінікті», – деген
тұжырым жасайды [25, 8]. Төңкеріс-
ке дейінгі қазақ әдебиетіне, баспа-
сөзі мен жарық көрген ірілі-уақты
кітаптарға деген еуропацентристік
көзқарасқа негізделген нигилистік
сипаттағы бұл секілді пікірлерді көп-
теген ғалымдарымыз үлкен мін бе-
лерден шабыттана айтып, өз ғы лыми
еңбектерінде оңды-солды кел тіргені
мәлім. Біздің ойымызша, қа зақ
әдебиеттануы өткерген қилы кезең-
дерге тән қиыншылықтарды бірге
кешкен, бүгінде осылайша менсін-
бей қарап жоққа шығарылуға дейін
қол жеткізген қазақ библиография сы-
ның алғашқы талпынысы төңкеріске
дейін-ақ көңіл аударарлықтай сипат-
та таныла бастады.
Бұл жолдағы алғашқы талпы-
ныстар «Дала уалаяты газетіндегі»
«Жаңа кітаптар» айдарымен беріліп
отырған хабарларда көрінді. 1888 жыл -
ғы бірінші санында П. Кулешов,
А. Левшин, Щ. Кологривов, И. Вац -
ликалардың кітаптары басылып
шыққаны туралы мәлімет берілген.
1889 жылдан бастап қазақ халқы ту-
ралы шыққан кітаптар мен жарық
көріп жатқан фольклорлық үлгілер,
ақын-жыраулар
шығармаларының
тізімін ұдайы көрсете отырып, кей-
біреулеріне сын пікір де білдір ген.
Мысалы, В. Радловтың «Словарь
тюркских наречий», А. Харузиннің
«Кир гизы Букеевской орды», Е. Смир-
новтың «Библиографические очер-
ки султана Ахмета Кенесарина»,
М. Кафидің «Исламның әуелгі уақыт-
тағы тарихы», Н. Гроде ков тің «Кир-
гизы и каракиргизы Сыр-Дарьин-
ской области» секілді кітаптары ту-
ралы хабарламалар мен пікірлерді
айтуға болады. Газеттің 1890 жыл-
ғы 32-санындағы «Ташкенттің күн-
шығыс халқының жазулары. Ғылым
хабарлары» атты мақаланы қазақ
библиографиясының тұңғышы де-
Ре
по
зи
то
ри
й
Ка
рГ
У