Химия есептері мен жаттығулары

102 
 
19.  Натрий  нитратының  1  М  ерітіндісі  5  есе  сұйылтылды.  Алынған 
ерітіндінің концентрациясы қандай? 
20.  Алюминий  сульфатының  2,5  л  0,8  М  ерітіндісін  дайындау  үшін 
қанша грамм тұз алу керек? 
21.  Азот қышқылының  500  мл 0,25  М ерітіндісін дайындау  үшін  30  % 
(

=1,184г/мл) ерітіндісінен неше мл алу керек? 
22. 
36% 
(

=l,19г/мл)  тұз  қышқылы  ерітіндісінің  мольдік 
концентрациясы қандай? 
23. Алюминий сульфатының 0,5 М  100 мл ерітіндісін барий хлоридінің 
2  М    75  мл  ерітіндісімен  араластырғанда  неше  грамм  барий  сульфаты 
түзіледі? 
24.  250  мл  0,5  н  ерітіндісін  дайындау  үшін  барий  хлориді  тұзынан 
қанша алу керек? 
25.  Калий  карбонатының  1  литрінде  20,7  г  ерiген  зат  бар,  ерітіндінің 
нормальдық концентрациясы қандай? 
26.  Натрий  гидроксидінің  200  мл  ерітіндісінде  0,8  г  еріген  заты  бар. 
Ерітіндінің нормальдығы мен титрі қандай? 
27. Қорғасын нитратының 1 л  ерітіндісінде (

=  1,083 г/мл) 112 г еpiген 
зат бар. Ерітіндінің массалық үлесі, мольдік, нормальдық концентрациялары 
және титрі қандай болады? 
28.  Барий  хлоридінің  1,5  н  50  мл  ерітіндісінен  барий  карбонатын 
тұнбаға  толық  түсіру  үшін  натрий  карбонатының  2  н  ерітіндісінен  неше 
миллилитр керек? 
29.  6,4  л  метан  жанғанда  түзілген  кӛмір  қышқыл  газы  калий 
гидроксидінің  76,4  мл  36  %  (

=1,31г/мл)  ерітіндісі  арқылы  сіңірілген. 
Шыққан ерітіндідегі тұздың құрамы және концентрациясы қандай? 
30.  Мырыш  хлориді  20  %  ерітіндісінің  (

=1,186  г/мл)  мольдік 
концентрациясы қандай? 
31.  Мыс  (II)  сульфатының  16  %  ерітіндісінің  (

=  1,18  г/мл) 
нормальдығы қандай? 
32.  Никель  (II)  нитратының  1М  (тығыздығы1,14г / м л )   ерітіндісінің 
массалық үлесін есептеп шығарыңыз. 
 
13. Ерігіштік 
 
Ерітінділер  қаныққан  және  қанықпаған  болып  екіге  бӛлінеді.  Берілген 
температурадағы  еріткіште  зат  одан  әрі  ери  алмайтын  ерітінділерді 
қаныққан  ерітінділер деп атайды. Ерігіштік белгілі бір жағдайда қаныққан 
ерітінділердің  концентрациясы  арқылы  кӛрсетіледі.  Ерігіштікті  белгілеудің 
бірнеше тәсілдері бар. 

103 
 
Проценттік 
ерігіштік 
қаныққан 
ерітіндінің 
проценттік 
концентрациясының еріткіш массасына немесе жалпы ерітіндінің массасына 
қатынасымен кӛрсетіледі. Бұлай кӛрсеткенде  ерігіштік коэффициенті деген 
түсінік жиі қолданылады. Берілген жағдайда еріткіштің 100 грамында еріп 
қаныққан  ерітінді  түзетін  заттың  грамм  санын  ерігіштік  коэффициенті 
деп атайды. 
Мольдік  ерігіштік  қаныққан  ерітіндінің  мольдік  концентрациясымен 
белгіленеді. 
Ерігіштік кейде қаныққан ерітіндінің 1 л болатын еріген заттың грамм 
санымен белгіленеді. 
Газдардың  ерігіштігі  еріткіштің  белгілі  бір  кӛлем  бірлігінде  еріген 
газдың кӛлемі арқылы кӛрсетіледі. 
Қатты  заттардың  ерігіштігі  температураға,  газдардың  ерігіштігі 
температурамен  қоса  қысымға  байланысты  ӛзгереді.  Ерігіштіктің 
температураға  және  қысымға  тәуелділігін  график  арқылы  кӛрсетіп,  түрліше 
есептеулер  жасауға  болады.  Бұл  есептермен  нақтылы  таныстыру  үшін  1  – 
суреттегі графикті пайдаланып,  тӛмендегі мысалдарды шығарып кӛрейік. 
1–мысал.  Ас  тұзының  20

С  қаныққан  ерітіндісінің  концентрациясын 
процентпен кӛрсетіңдер. 
Шешуі.  1  –  суреттегі  графиктен  100  г  36  г  ас  тұзы  еритіні  кӛрінеді. 
Бұдан  шыққан  ерітіндінің 
.
136
36
100
г
г
г
m



  Ендеше,  ерітіндінің  массалық 
үлесі: 
%.
5
,
26
100
136
36
%




 
2–мысал  .  Қыздыру  арқылы  500  г  суда  300  г  аммоний  хлориді 
ерітілген.  15

С  дейін  салқындатқанда  ерітіндіден  неше  грамм  аммоний 
хлориді бӛлініп шығады? 
Шешуі.  а)  Берілген  ерітіндідегі  аммоний  хлоридінің  ерігіштігін 
табамыз: 
500 г суда 

 300 г, 
                                             100 г суда 

   х г ериді; 
60
500
300
100



х
 г тұз. 
 

104 
 
 
 
1-сурет. Әр түрлі тұздардың судағы ерігіштігінің қисық сызықтары. 

105 
 
ә) Графиктен аммоний хлоридінің бұл ерігіштігі 70

С сәйкес келетінін 
және  15

С  ерігіштігі  35  г  екенін  анықтаймыз.  Демек,  ерітіндіні  70

С  –  ден 
15

С  –  ге  салқындатқанда  160  грамынан 
,
25
35
60
г
г


  ал  800  г  ерітіндіден 
одан 5 есе кӛп 
125
5
25


 г тұз бӛлініп шығады. 
3–мысал.  20

С  температурада  сулеманың 


2
HgCl
  100  г  еріту  үшін 
неше литр су алу керек? 
Шешуі.  Еритін  заттың  мӛлшері  берілген,  кӛрсетілген  температурада 
оны  еріту  үшін  қажетті  еріткіштің  кӛлемін  табу  керек.  Ол  үшін  графиктен 
20

С температурадағы сулеманың ерігіштік коэффициентін табамыз. Ол 7,2 г 
жуық: 
7,2 г   сулема  

 100 г суда, 
                                  100 г   сулема 

  х г суда ериді; 
.
4
,
1
2
,
7
100
100
л
х



 
4–мысал.  Калий  нитратының  60

С  температурада  қаныққан  105  г 
ерітіндісін 0

С – ге дейін салқындатқанда неше грамм су кристалданады? 
Шешуі.  Температура  жоғарылаған  сайын  кӛптеген  қатты  заттардың 
ерігіштігі  артады.  Калий  нитраты  осындай  заттардың  қатарына  жатады. 
Суретке  қараса  бұл  тұздың  0

С  ерігіштік  коэффициенті  15  г  екенін, 
температура  60

С  артқанда  ерігіштік  үздіксіз  ӛсіп,  110  г  жеткенін  кӛреміз. 
Осыларға және есептің шартында берілгеніне сүйеніп, былай талқылаймыз. 
а) 60

С 100 г суды қанықтырудан алынған калий нитраты ерітіндісінің 
массасы: 
.
210
110
100
г
г
г
т



 
ә) Бұл ерітіндінің 105 г қанша тұз және су бар? 
210 г ерітіндіде     

 110 г 
,
3
KNO
 
                                           105 г ерітіндіде     

     х г 
3
KNO
 бар; 
.
55
210
110
105
г
х



 
Судың мӛлшері 
.
50
55
105
г
г
г


 
б) 0

С температурада 50 г суда неше грамм селитра еритінін табамыз: 
100 г  суда 

 15 г, 
                                                50 г суда 

   х г 
3
KNO
 ериді; 
.
5
,
7
100
15
50
г
х



 
в)  Ерітіндіні  60

С–ден  0

С  –  ге  салқындатқанда 
г
г
г
5
,
47
5
,
7
55


  калий 
селитрасы кристалданады. 
5–мысал.  Мыс  сульфатының  20  %  ерітіндісі  қандай  температурада 
қанығады? 
Шешуі. а) Берілген ерітіндідегі еріген заттың ерігіштік коэффициентін 
табамыз. 20 %  ерітіндісінде 80 г су, 20 г тұз бар. 
80 г суда 

 20 г, 

106 
 
                                         100 г суда 

 х г ериді; 
.
25
80
20
100
г
х



 
ә)  Графиктен  100  г  суда  мыс  сульфатының  25  грамы  30

С 
температурада еритінін кӛреміз. 
6–мысал.  40

С  температурада  300  г  суда  210  г  қорғасын  нитраты 
ерітілген.  Нитраттың  еріткішке  және  ерітіндінің  жалпы  массасына  шағып 
есептегендегі ерігіштігін процентпен кӛрсету керек. 
Шешуі. Еріткіш бойынша ерігіштікті С

е
, ерітінді бойынша ерігіштікті 
С

е
 деп белгілейік. Сонда: 
%
2
,
41
%
100
510
210
%
70
%
100
300
210








е
е
С
C
 
7–мысал.  15

С  –  де  қанықтырылған  12,86  г  барий  хлоридінің  судағы 
ерітіндісін  буландырғанда  4,11  г  кристаллогидрат 


O
H
BaCl
2
2
2

  алынды. 
Сусыз барий хлоридінің 


2
BaCl
 ерігіштігін табыңдар.  
Шешуі.  а)  Алынған  кристаллогидраттағы  сусыз  тұздың  және 
кристалдық  судың  мӛлшерін  табамыз.  Кристаллогидраттың  молекулалық 
массасы  –  244  г/моль,  сусыз  тұздың 


2
BaCl
  молекулалық  массасы  –  208 
г/моль.  
      244 г кристаллогидратта 

 208 г 
,
2
BaCl
 
   4,11 г кристаллогидратта 

    х г 
;
2
BaCl
 
.
5
,
3
244
208
11
,
4
г
х



 
4,11 г кристаллогидраттағы судың мӛлшері 
.
6
,
0
5
,
3
11
,
4
г
г


  
ә) 
Қаныққан 
ерітіндіден 
буланған 
судың 
мӛлшері: 
.
75
,
8
11
,
4
86
,
12
2
г
г
г
т
О
Н



 
б)  15

С  –де  сусыз  тұз  еріткіштің  қандай  мӛлшерінде  ерігенін 
анықтаймыз: 
.
35
,
9
6
,
0
75
,
8
2
г
г
г
т
О
Н



 
в) Сусыз тұздың 15

 С – де ерігіштігі: 
9,35 г 

 3,5 г, 
100 г 

 х г; 
.
4
,
37
35
,
9
5
,
3
100
г
х



 
8–мысал.  20

С  температурада  ас  тұзының  340  мл  қаныққан 
ерітіндісінде  79,5  г  еріген  тұз  бар.  Ас  тұзының  20

С  температурадағы 
мольдік ерігіштігі қандай? 
Шешуі. 
Мольдік 
ерігіштік 
қаныққан 
ерітіндінің 
мольдік 
концентрациясымен  кӛрсетілетін  болғандықтан,  бұл  есепті  шығару  үшін 
мольдік концентрацияны табу формуласын пайдаланамыз: 

107 
 
.
/
4
34
,
0
5
,
58
5
,
79
л
моль
л
С
е



 
 
Есептер  мен  жаттығулар.  1.  20
0
С-де  қанық  ерітіндідегі  калий 
иодидінің массалық үлесін анықтаңдар. 
2.  15
0
С-де  қанық  ерітіндіде  51,3% 
3
2
CO
K
  (сақар)  бар.  Ерітіндінің 
тығыздығы 1,563 г/мл.  1л ерітіндіде 
3
2
CO
K
-тің: а) қанша грамы бар? ә) неше 
молі бар? 
3.  50
0
С-де  қанық  ерітіндіде  27% 
7
2
2
O
Cr
K
  бар.  Тұздың  ерігіштік 
коэффициентін есептеңдер. 
4.  0
0
С-де  күміс  нитратының  100  г  суға  есептелген  ерігіштік 
коэффициенті 122 г. Ерітіндідегі тұздың массалық үлесін табыңдар. 
5. 20
0
С-де 1 л суда неше грамм кальций хлориді ериді? 
6. 25
0
С-та ас тұзының қанық ерітіндісінің 680 грамынан буландырғанда 
неше грамм натрий хлориді алынады? 
7.  10
0
С-де қанық ерітінді алу үшін 255 г күміс нитратына неше грамм 
су қосу керек? 
8.  Калий  нитратының  50°С-де  қанықтырылған  200  ерітіндісін  10°С-де 
салқындатқанда қанша тұз кристалданады? 
9.  Калий хлоридінің 30°С-де ерігіштігі 27,2 г. Осы температурада 136 г 
тұзды еріту үшін қанша су керек? 
10. 
Алюминий  сульфатының  10°С-де  ерігіштігі  25  г.  Осы 
температурада қанықтырылған ерітіндінің массалық үлесі қандай болады?  
 
14. Ерітінділердің қасиеттері. Осмос қысымы. 
 
Ерітіндінің  осмос  қысымы,  сол  еріген  зат  газ  күйінде  болып,  осы 
температурада  ерітіндінің  көлеміндей  көлем алып  тұрғандағы  туғызатын 
қысымына  тең  (Вант  –  Гофф  заңы).  Сұйық  ерітінділердің  осмос  қысымы 
ерітіндінің  мольдік  концентрациясына  және  абсолюттік  температураға  тура 
пропорционал болады:  
CRT
P

 немесе 
MV
mRT
P

 
 
Бұл теңдеудегі  Р – ерітіндінің осмос қысымы;  С – ерітіндінің мольдік 
концентрациясы;  Т  –  абсолюттік  температура,  R  –  газ  тұрақтысы,  оның  сан 
мәні 
моль
К
Дж

314
,
8
 немесе 
моль
K
атм
л


.
082
,
0
 немесе 
.
.
.
.
62360
моль
K
мл
б
сын
мм


 
1–мысал.  27

С  температурада 0,1 М  қант ерітіндісінің осмос қысымы 
қандай болады? 
Шешуі. Есептің шартында берілгендерді теңдеуге қоямыз: 
.
CRT
P

 
 
.
46
,
2
300
082
,
0
1
,
0
атм
Р




 

108 
 
2–мысал. 0

С температурада тұз ерітіндісінің осмос қысымы 2,24 атм. 
Осы ерітіндінің мольдік концентрациясы қандай? 
Шешуі. 
.
CRT
P

 формуласынан: 
 
.
1
,
0
273
082
,
0
24
,
2
М
RT
P
C
M




 
 
3–мысал.  500  миллилитріндегі  0,3  г  еріген  заты  бар  ерітіндінің    27

С 
температурадағы  осмос  қысымы  0,246  атм  болады.  Еріген  заттың 
молекулалық массасын есептеп шығару керек. 
Шешуі. 
.
CRT
P

  формуласындағы  С  орнына  мольдік  концентрация 
табу формуласын қоямыз: 
.
1
RT
MV
m
P

 
 
Сонда  Клапейрон  –  Менделеев  теңдеуіне  ұқсас  формула  шығады. 
Мұнда  m
1
  –  еріген  заттың  граммен  алынған  массасы;  М  –  еріген  заттың 
молекулалық  массасы,  V  –  ерітіндінің  кӛлемі;  Т  –  абсолюттік  температура 
(273  +  t).  Ерітіндінің  кӛлемін  литрмен  алып,  келтірілген  теңдеуге  сан 
мәндерін қоямыз: 
 
.
60
5
,
0
246
,
0
300
082
,
0
3
,
0
1







PV
T
R
m
М
 
 
4–мысал. 27

С температурада анилин ерітіндісінің осмос қысымы 0,41 
атм. Осы ерітіндінің 1 литрінде қанша анилин болғаны? 
Шешуі. Формулаға сан мәндерін қоямыз: 
 
,
1
RT
M
m
PV

           
.
55
,
1
300
082
,
0
1
93
41
,
0
1
г
RT
PVM
m






 
 
Ерітіндінің  қату  және  қайнау  температуралары.  Әрбір  еріткіштің 
ӛзіне тән тұрақты қату және қайнау температурасы болады. Егер онда басқа 
зат  ерітілсе,  қату  температурасы  тӛмендейді,  қайнау  температурасы 
жоғарылайды.  Кӛптеген  тәжірибелік  зерттеулер  нәтижесінде  мыналар 
анықталған: 
1.  Қату  температурасының  тӛмендеуі,  еріткіштің  сол  салмақ 
мӛлшерінде еріген заттың массасына пропорционал болады. 
2. Түрлі заттардың эквимолекулалық мӛлшерлері бір еріткіштің бірдей 
етіп алынған мӛлшерінде ерітілген болса, ол еріткіштің қату температурасы 
бірдей градус санына тӛмендейді. 

109 
 
Ерітіндінің  қайнау  температурасының  жоғарылауы  және  қату 
температурасының  тӛмендеуі  еріген  заттың  моляльдық  концентрациясына 
тура пропорционал: 
t

қайнау
1
1000
m
M
m





 
t

қату
1
1000
m
M
m
K




 
Мұндағы:  

m
еріген заттың массасы (г); 

M
еріген заттың мольдік массасы (г/моль); 

1
m
еріткіштің массасы (г); 


эбулиоскопиялық  тұрақты,  ол  моляльдығы  бірге  тең  ерітіндінің  таза 
еріткішпен салыстырғандағы қанша градус жоғары қайнайтынын кӛрсетеді; 

K
  криоскопиялық  тұрақты,  ол  моляльдығы  бірге  тең  ерітіндінің  таза 
еріткішпен салыстырғандағы қанша градус тӛмен қататынын кӛрсетеді. 
Бір  грамм–молекула  затты  1000  г  еріткіште  еріткендегі  қату 
температурасының төмендеуі  – сол еріткіштің өзіне тән тұрақты шама. 
Оны еріткіштің криоскопиялық константасы дейді. 
Бір  грамм–молекула  затты  1000  г  еріткіште  еріткендегі  қайнау 
температурасының  артуы  да  тұрақты  шама,  ал  оны  эбулиоскопиялық 
константа  деп  атайды.  Тӛменде  жиі  қолданылатын  еріткіштердің 
криоскопиялық  және  эбулиоскопиялық  константаларын  келтіруді  жӛн 
кӛрдік.  Ӛйткені  ерітінділермен  байланысты  есептеулерде  оларды  жиі 
пайдалануға тура келеді. 
 
Еріткіш 
Е
қату

С 
Е
қайнау

С
 
Су 
Бензол 
Сірке қышқылы 
Этил спирті 
Диэтил эфирі 
1,86

С 
5,1

С 
3,9

С 
– 
– 
0,52

С 
2,57

С 
2,53

С 
1,16

С 
2,12

С 
 
Осы константаларды және Рауль заңының теңдеуін пайдаланып, еріген 
заттың  молекулалық  массасын,  ерітіндідегі  мӛлшерін,  ерітіндінің  қату  және 
қайнау температураларының ӛзгеру шамасын есептеп шығаруға болады. 
5–мысал.  1  л  суда  171  г  қант  ерітілгеннен  алынған  ерітінді  қандай 
температурада қатады? 
Шешуі.  Ерітіндінің  қату  температурасын  есептеп  шығару  үшін  Рауль 
заңы теңдеуін пайдаланамыз: 
t

қату
 
.
С
К


                                                    (1) 
Мұнда 


t
ерітіндінің  қату  температурасының  тӛмендеуі;  С  – 
ерітіндінің  моляльдық  концентрациясы;  К  –  криоскопиялық  константа 

,
86
,
1
2
C
K
O
H


 кестені қараңыз). 

110 
 
1  –  теңдеуден  ерітінді  1  моляльды  болғанда 
t

қату
  =  К  екені  кӛрінеді. 
Берілген  мысалда  ерітіндідегі  моль  саны  белгісіз.  Сондықтан  ӛзімізге 
бұрыннан  таныс  моляльдық  концентрация  табу  формуласын 
M
m
кг
См
1
/

 
пайдаланып, оны 1 – теңдеуге қоямыз: 
t

қату
.
1
К
М
т


      
                                                   (2) 
Бұл теңдеуге тиісті шамалардың сан мәндерін жазамыз: 
t

қату
С

93
,
0
86
,
1
342
171




. 
6–мысал.  250  г  суда  90  г  глюкоза  ерітілсе,  ерітіндінің  қату 
температурасы қандай болады? 
Шешуі.  Бұл  мысалдың  осының  алдындағыдан  біраз  ерекшелігі  бар, 
сондықтан 2 – теңдеуге тиісті ӛзгеріс енгіземіз: 
t

қату
.
1000
2
1
т
М
т
K




                                                    (3) 
Сан мәндерін қоямыз: 
                                  
t

қату
С

72
,
3
250
180
1000
90
86
,
1






 
 

жүктеу/скачать 3,15 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: