І аралық бақылаулар мен емтихандардың сұрақтары: Тарихи деректану ұғымы
Деректанулық сынның негізгі кезеңдері
жүктеу/скачать 52,11 Kb.
|
І аралы ба ылаулар мен емтихандарды с ра тары Тарихи деректан
- Бұл бет үшін навигация:
- 4. Ежелгі парсы деректері
| 3. Деректанулық сынның негізгі кезеңдері
Деректанулық сын - деректегі мағлұматтың шынайылық деңгейін анықтау мақсатында жүргізілетін зерттеу әдістері мен тәсілдерінің жиынтығы. Дереккөзге сын. Дереккөзді сынау-деректану жұмысының қажетті және міндетті элементі. Бұл Термин, өте жақсы құрылған, сыни (теріс) бағалауға ешқандай қатысы жоқ: "талдау" немесе "талдау"терминдері оның мағынасына жақын. Дегенмен, біз " сын " сөзін қолданамыз. Дереккөзді сынау екі түрлі болуы мүмкін — сыртқы және ішкі. Сыртқы сын деп дереккөздің сыртқы түрін, жасалған материалдарын, қолжазба ерекшеліктерін (егер жазба ескерткіштер туралы айтатын болсақ) және қолданылған тілді және т.б. айтады. Ішкі сын-бұл дереккөздің мазмұнын талдау (ондағы фактілерді шындыққа күмән келтірмейтін фактілермен салыстыру, осы уақытқа және осы мәдениетке қатысты басқа дереккөздермен салыстыру және т.б.). 4. Ежелгі парсы деректері Парсы деректері: Бехистун жазбасы, ортаңғы Иран ескерткіштері. Қазақстанның ежелгі дәуірдегі халықтарының тарихы жөніндегі жазбаша деректер І Дарий (б.з.б. 522-486 жж.) және Ксеркс (б.з.б. 486-465 жж.) патшалардың Ахеменид державасында қолданылған негізгі үш тілде: көне парсы, элам және аккад тілдерінде жазылған ежелгі парсы жазбалары болып табылады. І Дарийдің билік басына келуінің және содан кейін болған азамат соғысының мән-жайы туралы баяндалатын Бехистун жазбасының зор маңызы бар. Жазбада «елдер» – тайпалардың мекендеген аймақтары көрсетіліп, Таяу және Орта Шығыстың, сондай-ақ Орталық Азияның тарихи географиясы жөнінде едәуір материал берілді. Қазіргі уақытта ғылыми әдебиетте сақ тайпалары – хаумаваргалар мен тиграхаудалар Қазақстан аумағына қатысты деген пікір орныққан, алайда Ахеменид әулеті кезеңінің басқа жазбаларын тарта отырып, жазба деректеріне мұқият талдау жасау бұл тайпалардың Хамун көлі ауданында, қазіргі Иран мен Ауғанстан шекарасында, кейіннен Сакистан (Сейстан) аталған ауданда орналасқанын көрсетеді. Ахеменид әулеті кезеңіндегі мәдениет пен дінді зерттеу үшін маңызды басты ірі жазба болып Ксеркс патшаның «дәулер туралы» атты жазбасы табылады, онда Ксеркстің зороастризмді мемлекеттік дін ретінде енгізуімен байланысты діни реформасы баяндалады. Көне парсы жазбаларында тарихи-географиялық деректерден басқа, антик деректерінің мәліметтерін тексеруге және оларды едәуір нақтылай түсу үшін біраз материал беріледі. Ортаңғы Иран ескерткіштері – парфяндар тілінен бастап, «ортаңғы кезең» дейтін иран тілдеріндегі эпиграфиялық және нарративтік деректердің атауы. Парфяндардың, ортаңғы парсы, соғды, хорезм, бактрия тілдері мен басқа да бірқатар тілдер соған жатады. Тарихшылар үшін парфяндардың ортаңғы парсы және соғды тілдерінің өзге де диалектілерінде жазылған манихей дінінің мына шығармалары маңызды: 1) Бундахишн. «Әлем» – зороастрашылдардың ғарышнама және Ғаламның құрылысы туралы түсініктері айтылған көлемді шығарма. 2) Денкарт. «Наным негіздері» – зороастралық діни ілімнің бізге дейін жетпеген Авеста бөлімдері тізіп келтірілген және қайталап айтылған көп томды энциклопедиялық баяндалуы. 3) Арда-Вираз-намак – Александр Македонский жаулап алғаннан кейін құлдырап кеткен зороастралық наным туралы дұрыс түсінік алу үшін Вираз әулиенің жұмақ пен тозаққа саяхаты жөніндегі шығарма. Бұл кейінгі Сасанилер дәуіріндегі зороастризм реформацияларының бірін бейнелейтін өте қызықты шығарма. 4) Панд-намак-и Ардашир-и Панакан – Сасанилер әулетінің билік басына келуінің аңызға айналған нұсқасы айтылған ақсүйектік шығарма. Ортаңғы парсы мәтіндеріне Орта Азия мен Қазақстан тарихшылары зор ынта қояды, өйткені онда ерте орта ғасырлардан бастап ХІІ-ХІІІ ғғ. дейінгі түпнұсқалық жазба деректер келтірілген. Оларда түріктер, эфталиттер, осы аймақтағы басқа да халықтар мен оқиғалар туралы деректер бар. Алайда осы кезге дейін бұл деректер өте нашар тартылып келді, мұның өзі бірінші кезекте иран тілдерінің фонотекасына өте нашар бейімделген арамей жазбасымен жазылған ортағасырлық мәтіндердің қиындықтарына байланысты болып келеді. жүктеу/скачать 52,11 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|