I қаржылық есеп 5B050800 «Есеп және аудит»
жүктеу/скачать 0,58 Mb.
|
I ?àðæûëû? åñåï 5B050800 «Åñåï æ?íå àóäèò»
| 1.2 Ақшаның уақыттық құны
Бухгалтерлік есепте дисконтталған құн түсінігі қолданылады, мысалы, жалгерлік немесе қаржы жұмсалымы операцияларын бағалау кезінде ұзартылған уақыт кезеңі. Уақыт пен ақшаның өзара байланысы: ақша пайда табу мақсатында жұмсалады; қаржы жұмсалымы осы рәсуаны ақтап алу үшін қосымша пайда немесе үнемді беруі керек. Бірақ біз жұмсалымды өтеп алу үшңн пайда немесе кіріс мөлшері айтарлықтай жоғары болу керек екендігін ескергеніміз жөн; егер олар ең аз дегенде осындай пайда немесе кіріс берген, оның деңгейі инвесторға уақыт ұзақтығын өтеген жағдайда қаржы жұмсалымын тиімді деп есептеуге болады. Осылайша, қаржы жұмсалымы бағдарламаларын бағалау кезінде бір қалыптылығын есепке ала отыра, қаржы жұмсалымдары жеткілікті пайда бере алатындығын не бере алмайтындығын анықтау қажет. Ақша ағындарын дисконттау әдісі – бұл бағалау әдісі, ол есептеуге ақшаның құнының уақыт ішінде өзгеруін қабылдайды. Бухгалтерлік есеп пен бизнестен басқа күрделі пайыз, аннуитет және келтірінді құн түсініктері жеке инвестициялық және қаржы шешімдерін қабылдау кезінде қолданылады. Автомобиль не үй сатып ала отыра, зейнетақы аударымдарын жоспарлай отыра және баламалы инвестицияны бағалай отыра сізге ақша құнының мәнін түсінуңіз керек болады. Пайыздар – бұл әр түрлі нысандарда (қарыз, несие) капиталды қарызға беруден түскен немесе қаржы сипатындағы өндірістік инвестициядан түскен кіріс. Пайыздар қарапайым және күрделі болады. Барлық есептеу кезеңі ішінде бір ғана сол бастапқы ақша сомасына қолданылатын пайыздар қарапайым деп аталады. Күрделі пайыздар – қайта инвестициялау пайыздарынан алынған пайыздар, яғни қарыз немесе қаржы жұмсалымы бойынша төленген пайыз, негізгі сомаға қосылады, нәтижесінде пайыздар негізгі сомаға да, алынған пайызға да төленеді. Егер сіздің алдыңызда өз ақшаңызды қарапайым немесе күрделі пайызға инвестициялау арасында таңдау тұрса, сіз осындай тең жағдайларда (әсіресе, тең тәуекелділік жағдайы кезінде) күрделі пайызды таңдауыңыз анық. Мысалда, күрделі пайыздарды есептеу сомасы 25,03 теңге болатын қосымша кірісті береді. Күрделі пайыздарды есептеу – кері дисконттау процесі, өйткені күрделі пайыздардың көмегімен қазіргі уақытта бар ақша есебінің болашақтағы құнын анықтайды. Күрделі пайыздардың қағидалары ақша ағындарының болашақ келтірінді (ағынды немесе дисконттау) құнын, есептеу кезінде қолданылады. Келешектегі құны – қазір инвестицияланған ақша қаражатының келешектегі құны. Келтірінді құны – күрделі пайыз бойынша дисконтталған келешектегі соманың немесе сомалардың қазіргі (қазіргі уақыттағы) құны. Біржолғы сомасының келешектегі құнын табу үшін (1) формуланы қолдану керек (1) Мұндағы, FV – келешектегі құны; PV – келтірінді құн (негізгі немесе бір жолғы сома); FVF n,i – і пайыздың мөлшерлеме кезіндегі n кезеңдерге арналған келешектегі құн факторы. Келешектегі құн факторы (2) формуламен анықталады (2) Мысалы, жыл сайын 11 % есептелетін бес жылға инвестицияланған 50000 теңгенің келешектегі құны қандай. Келтірінді құны – бұл осы келешектегі құнды алу үшін қазір инвестициялауды қажет ететін сома. Келтірінді құн әрқашанда осы келешектегі құннан төмен, өйткені пайыз қазіргі уақытқа дейін келешекте келтірінді (ағындағы) құнға жиналады. Келешектегі құнды анықтай отыра, біз уақыт бойынша алға жылжимыз, жинақтау процесін қолдана отыра; келтірінді құнды анықтай отыра, біз уақыт бойынша артқа жылжимыз, дисконттау процесін қолдана отыра. Кез келген бір жолғы соманың келтірінді құны (келешектегі құны) (3) формула бойынша есептеледі (3) Мұндағы, PV – келтірінді кұны; FV – келешектегі құны; PVFn,i – і пайыздық мөлшерлемеде n кезеңдерге арналған келтірінді құн факторы Келтірінді құн факторы (4) формула бойынша есептеледі (4) Мысалы, алынатын немесе бес жылдан кейін төленетін жыл сайын 11 % есептелетін дисконтталған 84253 теңгенің келтірінді құны қандай? Қазіргі заманғы коммерциялық операциялардың көбісінде бір жолғы төлемдер емес, белгілі кезең ішінде ақшаның түсу (немесе керісінше, төлеу) тізбектілігі ұйғарылады. Олар кейбір кәсіпорындардың кіріс және шығыс сериясы, әр түрлі қор түрлерін құру, т.б. болуы мүмкін. Мұндай тізбектілік төлемдер ағыны деп аталады. Аннуитет (немесе қаржы рентасы) – белгілі жылдар ішінде тізбекті төлемдер арасындағы әр түрлі интервалды бір бағытты төлемдер ағыны. Анықтау бойынша аннуитет мынаны талап етеді: дүркіндік төлеулер немесе түсулердің (ренталар деп аталатын) әрқашан да тең болуын; интервалдар арасындағы ренталардың тең болуы; пайыз әр интервалға бірдей есептелуін. Аннуитеттер теориясы математиканың маңызды қаржы бөлігі болып табылады. Ол құнды қағаздардың кірістілігі мәселелерін қарастыруда, инвестициялық талдауда, т.б. қолданылады. Аннуитеттің едәуір тараған түрлері: зейнетақы қорына тұрақты жарна төлеу, ұзақ мерзімді несиені өтеу, құнды қағаздар бойынша пайыздар төлеу т.б. Ренталардың әр кезеңнің не басында, не соңында төленетінін атап өткен жөн. Төлемдер тиісті интервалдардың басында жүзеге асырылатын аннуитет пренумерандо аннуитеті деп аталады; егер төлемдер интервалдардың соңында жүзеге асырылса, онда аннуитет постнумерандо (қарапайым аннуитет) деп аталады – ең көп тараған жағдай. Постнумерандо аннуитетінің келешектегі құны (5) формула бойынша есептеледі (5) мұндағы, R – дүркіндік рента; FVF–OAn,i – постнумерандо аннуитеті мен і пайыздық мөлшерлемедегі кезеңдердің келешектегі құнының факторы, (6) формула бойынша есептеледі (6) Мысалы, әр жылдың соңында 12 % өндірілетін, 5000 теңгеден салынған бес жарнаның келешектегі құны қандай. Постнумерандо аннуитетінің алдыңғы талдауы топшыламаға негізделді, дүркіндік ренталар әр кезеңнің соңында төленеді. Пренумерандо аннуитеті дүркіндік төлеулер әр кезеңнің басында деп топшылайды. Бұл дегеніміз пренумерандо аннуитеті пайызды бірінші кезеңнің ішінде жинайды, онда постнумерандо аннуитеті кезінде пайыз бірінші кезеңде есептелмейді, өйткені төлеу осы кезеңнің соңына дейін жүргізілмейді. Басқаша айтқанда, аннуитеттердің осы екі түрінің арасындағы елеулі айырмашылық пайыздың жиналу кезеңдерінің санымен тұжырымдалады. Пренумерандо аннуитетінің келешектегі құнының факторы постнумерандо аннуитетінің келешектегі құнының факторын бір қосу пайыздық мөлшерлемеге көбейту жолымен табылуы мүмкін. Жоғарыда келтірілген мысалға қажет және мынаны аламыз 7,11519 – пренумерандо аннуитетінің келешектегі құнының факторы. Аннуитеттің келтірінді құны – бұл бір жолғы сома, оны күрделі пайызға инвестициялаумен бүгінгі таңда болашақ кезеңдердің белгілі бір санына төлеулер (ренталар) қатарын қамтамасыз етеді. Басқаша айтатын болсақ, постнумерандо аннуитетінің келтірінді құны – бұл тең уақыт аралығы арқылы төленетін немесе алынатын тең ренталар қатарының келтірінді құны. Постнумерандо аннуитетінің келтірінді құны (7) формула бойынша анықталады (7) мұндағы, R – дүркіндік рента; PVF – OA n,i – і пайыздық мөлшерлемедегі n кезеңдердің постнумерандо аннуитетінің келтірінді құны (8) формула бойынша есептеледі (8) Мысал, 12 % дисконттайтын келесі бес жылдың ішінде әр жылдың соңында 6000 теңгеден алуға ренталық төлемдердің келтірінді құны қандай. Пренумерандо аннуитетінің келтірінді құны. Постнумерандо аннуитетінің келтірінді құнын талқылау кезінде соңғы төлем кезеңдер санына дисконтталды, төлемдер санына тең. Пренумерандо аннуитетінің келтірінді құны анықтау кезінде дисконттау кезеңдері әрқашанда біреуге аз. Сондықтан пренумерандо аннуитетінің келтірінді құнының факторы пренумерандо аннуитетінің келтірінді құнының факторын бір қосу пайыздық мөлешерлемеге көбейту жолымен табылуы мүмкін. Мысалы, компания байланыс серігін әр жылдың басында төленетін 4,8 млн. теңге көлемінде жыл сайынғы төлеммен төрт жылға жалгерлікке алды. 11 % пайыздық мөлшерде жалгерлік міндеттің келтірінді құны қандай? жүктеу/скачать 0,58 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|