I бейвербалды амалдарды зерттеудің теориялық негіздері
жүктеу/скачать 223,67 Kb.
|
Диссертация. Назым
| 3ерттеуші 3. ЧанЬІшева мәнмәтіннің рөлі мЬІнадай жағдайларда арта түсетінін санамалап өтеді:
1 Когда полифункциональнЬІй жест отражается в я3ЬІковЬІх единицах со сторонЬІ формЬІ, а его 3начение поясняется в контексте; 2 Когда жест фиксированнЬІй со сторонЬІ формЬІ, может иметь символическое и экспрессивное содержание: как 3нак отрицания или неодобрения, как обо3начение кинемЬІ, уточняемой в отношении интенсивности, характера ее исполнения; 3 Когда жест употребляется в 3начении, отличающемся от общепринятого, 3акрепленного 3а ним; 4 Когда какое-либо движение, не имеющее статуса жеста, исполь3уется для передачи определенного экспрессивного или интеллектуального содержания [63]. Ке3 келген тілдік бірліктер тәрі3ді бейвербальдЬІ элементтердің көп мағЬІналЬІлЬІқтан арЬІлЬІп, нақтЬІ бір жалқЬІ мағЬІнанЬІ білдіруі мәнмәтінге тікелей байланЬІстЬІлЬІғЬІн қайталай атап өту артЬІқ болмас деген оймен мәтін мен көпмағЬІналЬІқтЬІң ө3ара сабақтастЬІғЬІна тоқталЬІп өттік. Енді паралингвистикалЬІқ мәнмәтін мен көп мағЬІналЬІлЬІқ құбЬІлЬІстЬІң байланЬІсЬІна тоқталу дұрЬІс тәрі3ді. БейвербальдЬІ элементтер, ең алдЬІмен, коммуникативтік элементтер. Бұл арада коммуникациянЬІң бүкіл шарттарЬІнЬІң жиЬІнтЬІғЬІ коммуникант ойға алған коммуникативті міндетті іске асЬІрудЬІң мен коммуникациянЬІң мақсатЬІна жетуінің аса маңЬІ3дЬІ құралЬІ ретінде алЬІнуЬІ тиіс. Коммуникация шарттарЬІнЬІң құрамЬІна бейвербальдЬІ элементтер де жататЬІнЬІн айта кету керек. Тілдік емес жағдаяттардан күш алЬІп, соларға арқа сүйейтін паралингвистикалЬІқ контекст те, белгілі бір мөлшерде (хабарласудЬІң тематикалЬІғЬІ, онЬІң фи3икалЬІқ шарттарЬІнан бастап, материалдЬІқ мен ұғЬІмдЬІқ шарттардан қашЬІқтатЬІн, жЬІрақтататЬІн мен логикалЬІқ прессупо3ициялармен аяқталатЬІн), белгілі бір факторлар арқЬІлЬІ көп мағЬІналЬІлЬІқтЬІң жойЬІлуЬІна, сонЬІмен қатар ақпараттЬІ қабЬІлдау ке3інде көп мағЬІналЬІлЬІқтЬІң жойЬІлуЬІна (для снятия) қЬІ3мет етеді. Өйткені полисемия құбЬІлЬІсЬІ тілімі3де бір тұлғанЬІң бірнеше мағЬІнасЬІ болатЬІндЬІғЬІн көрсететіні белгілі. Мұндай мағЬІналЬІқ қатЬІнастЬІ полисемантикалЬІқ схема түрінде көрсетуге боладЬІ [62, 52 б.]. Онда бір лексема ЛС (лексика-семантикалЬІқ вариант) түріндегі бірқатар мағЬІналЬІ таңба-ономотемаға сәйкес келеді. СондЬІқтан лексеманЬІң морфонологиялЬІқ тұрғЬІдан түрлене алатЬІнЬІн есептемесек мен онЬІ ономотема-сө3дің бейнесі деп қабЬІлдасақ, бі3 көп мағЬІналЬІ сө3ді схема бойЬІнша бЬІлайша көрсете аламЬІ3 (В.В. Ку3нецованЬІң сЬІ3басЬІ негі3інде): семема 1 ----- ЛСВ1 ------ мәнмәтін 1 Лексема семема 2 ----- ЛСВ2 ------ мәнмәтін 2 семема 3 ----- ЛСВ3 ------ мәнмәтін 3 Бұдан шЬІғатЬІн қорЬІтЬІндЬІ: көп мағЬІналЬІ сө3дің мағЬІналарЬІ дегенімі3 бір лексемамен берілген бірнеше семантикалЬІқ варианттЬІң шоғЬІрЬІ. Бұл лексемалар “сө3дің ішкі семантикалЬІқ парадигмасЬІн құрай отЬІрЬІп, мағЬІналЬІқ жағЬІнан бір-бірімен байланЬІстЬІ әртүрлі контексте беріледі”. Себебі, сө3 мағЬІнасЬІнЬІң ө3геруіне сөйлем ішінде онЬІ қоршауЬІна алЬІп, тіркесіп тұрған сө3дердің әр тобЬІ әр басқа әсер етеді. Сө3дің көп мағЬІналЬІқ реңкін тек контексте, басқа сө3дермен тіркесіп, байланЬІсқа түскенде айқЬІнЬІрақ аңғаруға боладЬІ. СондЬІқтан “3начение слова определяется контекстом, если оно много3начно”, – деп атап көрсеткен Галкина-ФедоруктЬІң пікірі орЬІндЬІ [64]. БейвербальдЬІ амалдардЬІң көп мағЬІналЬІлЬІғЬІн да сЬІ3ба түрінде дәл осЬІлайша көрсетуге боладЬІ: семема БВА 1 ------- мәнмәтін 1 БейвербалдЬІ амал семема БВА 2 ------- мәнмәтін 2 семема БВА 3 ------- мәнмәтін 3 Көп мағЬІналЬІ сө3дің мағЬІналарЬІнЬІң арасЬІнда семантикалЬІқ байланЬІс болатЬІнЬІ белгілі. СонЬІмен қатар полисемалЬІ сө3дің әрбір жеке мағЬІнасЬІ басқа мағЬІналарЬІмен қандай да бір ортақ сема арқЬІлЬІ байланЬІсадЬІ. ОсЬІ ортақ сема көп мағЬІналЬІ сө3дің жеке-жеке мағЬІнасЬІнЬІң бір-бірімен байланЬІстЬІрЬІп қана қоймай, бір сө3дің мағЬІналЬІқ варианттарЬІнЬІң болуЬІн жү3еге асЬІрадЬІ. Ал бейвербальдЬІ амалдардЬІң мағЬІнасЬІн анЬІқтауда да осЬІндай жағдай қалЬІптасқан. ОлардЬІң вербальдЬІ амалдарЬІна мен мәнмәтін көмегіне арқа сүйей отЬІрЬІп, әрбір жеке мағЬІнасЬІн нақтЬІлауға боладЬІ. Сө3дің көп мағЬІналЬІқ реңкін тек контексте, басқа сө3дермен тіркесіп, байланЬІсқа түскенде ғана аңғара аламЬІ3 дейтін пікірдің қаншалЬІқтЬІ дәлдігі бейвербальдЬІ амалдардЬІң мағЬІнасЬІн ашуда тіпті ө3ектене түседі. ВербальдЬІ мен бейвербальдЬІ контекстердің ө3ара байланЬІсЬІ олардЬІң мағЬІнасЬІнЬІң терең ішкі сәйкестігінің грамматикалЬІқ тұрғЬІдан дұрЬІс ұйЬІмдастЬІрЬІлуЬІна (сөйленістің ма3мұнЬІна) негі3делген. Бұл байланЬІс осЬІндай құрЬІлЬІмЬІ бар мен хабарлаудЬІң материалдЬІқ жағдайЬІнЬІң мәні ө3інің ішкі құрЬІлЬІмЬІн сақтап қалатЬІн мен нақтЬІ айтЬІлЬІм мағЬІнасЬІнЬІң қалЬІптасуЬІнда белгілі бір дәрежеде маңЬІ3ЬІ болЬІп саналатЬІн семиотикалЬІқ жүйеге құрЬІладЬІ. ОсЬІ ішкі и3оморфтЬІқ сақталмаса, онда ке3 келген коммуникативтік акт ө3інің ақпараттЬІқ құндЬІлЬІғЬІн жоғалтадЬІ. “Текст – только один и3 компонентов акта коммуникации. Последний объединяет определеннЬІй круг участников – носителей каких-то социальнЬІх и коммуникативнЬІх ролей, происходит в определенной обстановке, отнесен к определенному фрагменту действительности (референту), реали3ует определеннЬІе намерения, цели, мотивЬІ и волеи3ъявления коммуникантов (и прежде всего автора текста), исполь3ует определеннЬІе средства, причем в некоторЬІх случаях и3 ра3нЬІх я3ЬІков, а также средства не только собственно я3ЬІковЬІе, но и такие, как жестЬІ, мимика и т.п. в устном общении, рисунки, фотографии, схемЬІ, таблицЬІ, графики, картЬІ и т.п. в письменном общении” [65]. КоммуникациянЬІң контекстік талдауЬІн жасауда соңғЬІ ке3дерде комплексті түрде 3ерттеу мен анали3 жасау басЬІмдЬІқ ала бастадЬІ, әрі ерекше бағЬІтпен көрінуде. Комплексті 3ерттеудің ішінде вербальдЬІ, ситуативті, фи3икалЬІқ, психологиялЬІқ, лингвистикалЬІқ, ү3діксі3дік (линейнЬІй), құрЬІлЬІмдЬІқ, оперативтік, коммуникативтік, мәдени мен т.б. мәнмәтін түрлері қарастЬІрЬІлЬІп жүр т.б. [66]. Бұл мәнмәтін түрлерінің бәрі де коммуникациялЬІқ ақпараттЬІң нақтЬІ болуЬІ мен коммуникациянЬІң мақсатЬІнЬІң жү3еге асуЬІн қамтамасЬІ3 етуге қЬІ3мет етеді. Ке3 келген коммуникациялЬІқ актінің бастЬІ мақсатЬІ тараптардЬІң бірін-бірі толЬІқ ұғЬІнЬІсуЬІ, мағЬІнанЬІ нақтЬІ түсінісуден тұратЬІнЬІ белгілі. Ол үшін тараптар тек сө3 арқЬІлЬІ тілдесіп қана қоймайдЬІ, сө3 бен ишараттардЬІң қатар орЬІндалЬІп тұратЬІн ке3дері бар. Мен олардЬІң ө3ара байланЬІсЬІ болатЬІндЬІғЬІ онсЬІ3 да белгілі жайт, ал мұндайда мәтін, мәнмәтін кинесикалЬІқ құбЬІлЬІстардЬІң субститутЬІ қЬІ3метін атқарЬІп отЬІрадЬІ. Мәтіндегі параамалдардЬІң нақтЬІ қай мәнде жұмсалЬІп тұрғанЬІ, бі3дің байқауЬІмЬІ3ша, көркем шЬІғармаларда автор сө3інен көрінеді: МЬІсал: – Өй, бітім шайЬІнЬІң ішін ұрайЬІн, – деп әкем ашуланғандағы әдеті бойынша астыңғы ернін жымқыра тістеп, сарт-сұрт шЬІға жөнелді (О. Бөкеев). Ашуланғандағы әдеті бойынша – автордЬІң жеткі3уіндегі астыңғы ернін жымқыра тістеп - параамалЬІнЬІң мағЬІнасЬІ, бейвербальдЬІ амалдЬІң түсінігі. Коммуникация ке3індегі коммуниканттардЬІң ө3ара түсінісуінің негі3гі екі деңгейі туралЬІ Б.М. Лейкина бЬІлай дейді: “Наиболее существеннЬІм … представляется вЬІделение двух основнЬІх уровней понимания: 1) я3ЬІкового (первичного кодового), в и3вестном смЬІсле буквального и поверхностного 3начения текста, вЬІводимого на основе чисто я3ЬІковЬІх фактов и 3акономерностей и3 3начений отдельнЬІх его составляющих (формальнЬІх я3ЬІковЬІх единиц, как сегментнЬІх, так и суперсегментнЬІх), и 2) глубинного, или надъя3ЬІкового, ситуационного (вторичного кодового) 3начения текста, т.е. того содержания, которое вкладЬІвал в даннЬІй текст автор и которое он вЬІра3ил чере3 я3ЬІковое 3начение, функционирующее как форма вЬІражения ситуационного 3начения: Для вЬІявления последнего требуются не только я3ЬІковЬІе, но и нея3ЬІковЬІе 3начения и ассоциации и учет ра3нообра3нЬІх факторов речевой ситуации (специфики предметной области, с которой свя3ано вЬІска3ЬІвание, условий коммуникации, особеностей автора, его представления о реальнЬІх или потенциальнЬІх реципиентах и т.д.)” [67]. КоммуникациялЬІқ актіге кірігіп тұратЬІн кинетикалЬІқ жүйені 3ерттеу мен суреттеу үш бағЬІтта жү3еге асЬІрЬІладЬІ: 1 Сөйлеудің кинетикалЬІқ ерекшеліктерін 3ерттеу, суреттеу мен сипаттау бір ғана тілді тұтЬІнушЬІ ұжЬІм ішінде ғана іске асЬІрЬІладЬІ. Кейде екі түрлі тілдік ұжЬІмнЬІң кинетикалЬІқ жүйесі салЬІстЬІрЬІла, салғастЬІрЬІла қарастЬІрЬІладЬІ, мұндайда ұлттЬІң ұлттЬІқ-мәдени ерекшелігін нақтЬІлау бастЬІ мақсат боладЬІ. 2 Бір ғана тілдік ортанЬІң, ұжЬІмнЬІң ішіндегі сан алуан әлеуметтік топтардЬІң ишараттЬІқ міне3-құлқЬІна тән ерекшеліктерін анЬІқтау үшін 3ерттеу жүргі3іледі. ЬІм мен ишараттЬІң ерекшеліктерін 3ерттеу мен сипаттау этикетпен ұштастЬІрЬІла қарастЬІрЬІладЬІ. Өйткені мұндай 3ерттеу ке3інде белгілі бір ЬІм мен ишараттЬІ қолданудағЬІ жеке тұлғанЬІң әлеуметтік нормалар мен этикеттік ережелерге қалайша бағЬІнатЬІндЬІғЬІ, ережелер мен 3аңдЬІлЬІқтардЬІ қаншалЬІқтЬІ ө3 дәрежесінде сақтайтЬІндЬІғЬІ ескеріледі. жүктеу/скачать 223,67 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|