І бөлім. Жалпы фармакология

Rp.: Polimyхini M sulfatis 500000 ED

D.t.d. № 30 in tab.

S. 1 түймедақтан күніне 4-6 рет.

12 тарау. Гормондық дәрілер.
12.1. Гормондар («қоздырамын») – биологиялық белсенді заттар. Олар дененің әртүрлі қан арқылы реттеу қызметтерін жақсы атқарады. Ішкі бездер сөлінің жетіспеушілігі кезінде гормондық дәрілерді қолданады. Бұл кезде қосымша ем талап етеді. Сонымен бірге гормондық дәрілерді әртүрлі сырқаттарда (ішкі бездер сөлінің жетіспеушілігінен басқа) қолданады. Мысалы: глюкокортикоидтарды қабынуға және аллергиялық үрдістерге қарсы дәрі ретінде пайданады. Гормондық дәрілерді жасанды жолмен мүшелерден және жануарлар зәрінен алады.

Химиялық құрамына қарай келесі топтарға бөледі:

1.Белок пен пептидтерден тұратын заттарға – гипоталамус, гипофиз, қалқанша безі, ұйқы бездерінің гормондық дәрілері және кальцитонин жатады.

2.Амин қышқылдарының туындылары – қалқанша безінің гормондық дәрілері.

3.Стероидтық қосылыстар – бүйрек үсті және жыныс бездерінің гормондық дәрілері.

Гормондардың цитоплазмалық мембранасында немесе торша ішінде әсер етеді. Олар торша мембранасының рецепторларын, көбіне аденилатциклазаға әсер етіп, цАМФ-тың деңгейін көбейтеді. Әрі қарай цАМФ протеинкиназаның белсенділігін арттырады. Бұл жолмен кортикотропин, тиротропин, гонадотроптық гормондар, меланоцитке әсерін тигізуші гормон, паратгормон, кальцитонин, глюкагон әсер етеді. Ал кейбір гормондар калций иондарының қайта ұсталуына, бөлінуі мен торша ішіндегі орналасуына әсер етеді.

Мына гормондар: стероидтық, қалқанша безінің гормондары торша мембранасы арқылы кіріп, торша ішілік әсер етеді. Олар цитоплазма рецепторларымен байланысып, торшаның ядросына тасымалданады. Сөйтіп, олар ДНҚ мен РНҚ-ын белсендіреді, белок түзілуін төмендетеді.
12.1.1. Гипофиз бен гипоталамустың гормондық дәрілері.
Гипофиз үш бөліктен тұрады: алдыңғы мен ортаңғы – аденогипофиз және артқы – нейрогипофиз. Аденогипофизден: АКТГ – адренокортикотроптық гормон, СТГ – соматроптық гормон, ТТГ – тиреотроптық гормон, ФБГ – фоликулбелсендіруші гормон, ЛТГ – лютеинотроптық гормон және т.б. Бұлар қайтымды байланыс реті бойынша жұмыс істейді. Яғни, гипоталамус пен гипофиз орталығының белсенділігі ондағы гормондар жиынтығына тәуелді болады.

Нейрогипофизден окситоцин және вазопрессин бөлінеді. Нейросекреторлы торшалардың аксондары гипофиздің аяғы арқылы бөлікке келеді де, нейрогипофиз капиллярымен тығыз байланыс жасау нәтижесінде окситоцин мен вазопрессин шығарылады.

Аденогипофиздегі базофилді торшада түзілетін АКТГ (адренокортикотроптық гормон) торша мембранасындағы рецепторлармен аденилатциклаза арқылы әсер етеді. Бұл АКТГ-ның гормондық дәрісі – кортикотропин.

Кортикотропин - бұны глюкокортикоидтарды ұзақ қабылдағаннан кейін кортикостероидтардың қызметін қалпына келтіру үшін, қабынуға қарсы және иммунодепрессант ретінде қолдануға болады. Кері көрсеткіштері: гипертониялық ауру, қант диабеті, жарақатты аурулар, эндокардит.

Соматотропин – өсу гормоны, амин қышқылдарының торшаға тасымалдануын арттырады. РНҚ синтезін күшейтеді. Оны медицинада тазаланған түрде қолданады. Көрсеткіші аз болғандықтан көп қолданбайды.

Тиреотропты гормон қалқанша бездің йодты сіңіруіне әсер етеді. Тиреотропин дәрісі қалқанша бездің жетіспеушілігі кезінде микседема кезінде дифференциалды диагностика жасау үшін қолданылады.