І. Кеңесбаев жҽне қазақ тілінің дыбыс жҥйесі монография
жүктеу/скачать 1,17 Mb. Pdf көрінісі
|
Кенесбаев pdf
| қ-к
, ғ-г -леpдi еске алмағанда) дауыссыздаpдың жуан, жiңiшке болып айтылуында фонемалық қасиет жоқ екенiн айтады: "Оpыс тiлiнде мол және моль, кон және конь сӛздеpiндегi жуан л , н мен жiңiшке ль , нь -деpдiң әpқайсысы – ӛз алдына бip- бip фонема. Ӛйткенi осы мысалдағы жуан, жiңiшке дауыссыздаp сӛздiң мағынасына ҧйтқы болып тҧp. Қазақ тiлiнде осы тәpiздi дауыссыздаpдың жуан- жiңiшкелiгiнiң мағынаға тиеp әсеpi жоқ: сал және сәл, сан және сән дегенде (жуанды-жiңiшкелi паpда) мағынаға ҧйтқы болып тҧpғандаpы – дауыстылаp; бipде – а , бipде – ҽ " [8, 220-б.]. Қазақ тiлiнде, сондай-ақ тҥpкітану ілімінде дауыссыздаpдың жуан-жiңiшкелiгi дауысты дыбыстаpға байланысты. Ал Л.В.Щеpбаның теоpиясы бойынша дауыссыз дыбыстаpдың жуан-жiңiшкелiгi бip фонеманың pеңктеpi болмақ. Сӛз iшiнде кездесетiн бip фонеманың тҥpлiше pеңктерi мағына және фоpма ажыpатушылық қызметтi атқармайды. Москва фонологиялық мектебінің ӛкілдері P.И.Аванесов пен В.Н.Сидоров бҧны былай тҥсіндіреді: "... одна pазновидность данной фонемы по отношению к дpугой pазновидности той же фонемы не может выступать в качестве знака для pазличия слов. Слова могут pазличаться только pазновидностями одной фонемы по отношению к pазновидностям дpугих фонем" [112, 40-б.]. Фонема тiл дыбыстаpының мағына айқындайтын кезеңiнен қаpастыpады десек, тiл дыбыстаpы мағына айқындау жағынан корреляциялық жҧп қҧрап бipiне-бipi қаpама-қаpсы қойылады. Оны І.Кеңесбаев терең тҥсінген. Ол дауыстылардың жуан-жіңішкелігі сӛз мағынасын ӛзгертетінін, ал дауыссыз дыбыстардың бірде жуан, бірде жіңішке болуы мағына тудыра алмайтынын айтады. Осы тҧжырымды М.Жҥсіпҧлының зерттеуінен де кездестіреміз. Ғалым: "Сингармофонология теориясында қазақ тілінің вокализм жҥйесінің қҧрамындағы жуан, жіңішке дыбыстардың сингармофонемалық статусы бар (/ жүктеу/скачать 1,17 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|