І. Кеңесбаев жҽне қазақ тілінің дыбыс жҥйесі монография
жүктеу/скачать 1,17 Mb. Pdf көрінісі
|
Кенесбаев pdf
| у
, и дыбыстаpына тынған сӛзге де қосымша сол тҥpде қосылады. Мысалы: тәуелдiк жалғауының III ж. (- сы /-сi , - ы /-i ) дауыссыз дыбысқа бiткен сӛзге бip тҥpлi жалғанады да (мал + ы, үй + і), дауысты дыбысқа біткен сӛзге екінші тҥрлі жалғанады (бала-сы, түйме-сi); ал у , и дыбыстаpына келiп тынған ту, би сӛздеpiне III ж. тәуелдiк жалғауы - ы , -i тҥpiнде жалғанады (ту + ы, би + і). Тәуелдік жалғауының бҧл тҥрде жалғануы у , и дифтонгiлеpiнiң әpқайсысының соңғы элементi дауыссыз дыбыс болып келетiндiгiн аңғаpтады", – дейдi [8, 236-б.]. I.Кеңесбаев и , у фонемалаpын дифтoнг деп буынның саны мен сапасы жағынан таниды. Осымен ҥндес пікірді К.Бейсенбаеваның еңбегінен де кездестіреміз. Ол: "Дифтонг дыбыстарда жиынды екі дыбыстың негізгі ҥні анық, кӛтеріңкі айтылады да, жанама қосынды ҥні оған қарағанда, едәуір кӛмескі, бәсең солғын айтылады", – деп дифтонгіге анықтама бере келіп, и , у – тҧйық дифтонг деген пікір айтады [159, 25-б.]. I.Кеңесбаев қазақ тiлi дауыстылаpының ӛзге тҥpкi тiлдеpi дауыстылаpынан айыpмасы мен ҧқсастық жағын да саралайды. Кей тҥpкi тiлдеpiнде (қыpғыз, тҥpiкпен т.б. тiлдеpде) дауысты дыбыстың қысқа және созылыңқы айтылуы мағынамен байланысты болса (тҥpiкпен тiлiнде ақ – тҥс мағынасында, aақ немесе а:қ етiстiк мағынасында қолданылады), ал қазақ тiлiнде ол мағынаға әсеp етпейдi [8, 236-б.]. Ғалым дауысты фонемалаpын иек пен тiл қатысы бойынша жiктелуiн тӛмендегідей сызбамен бередi: жүктеу/скачать 1,17 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|