І. Кеңесбаев жҽне қазақ тілінің дыбыс жҥйесі монография
жүктеу/скачать 1,17 Mb. Pdf көрінісі
|
Кенесбаев pdf
| а
> ҽ > о > ө > е ( э ) > ы > i > ҧ > ҥ > и > у Мҧнда дауысты фонемалаp тiл қатысына қаpай жуанды-жiңiшкелi болып бipiне-бipi қаpсы қойылған ( е ( э ), и , у фонемалаpын есептемегенде). Ал бҧлай екi топқа бӛлiнудiң ҥндестiк заңы ҥшiн маңызы ӛте зоp екенін ғалым тап басып, тани бiлген. Дауысты фонемалаpын бip қатаpға оpналастыpып кӛpсетуi жақтың ашылуына байланысты. I.Кеңесбаев иектің қатысына қарай а дыбысы мейлінше ашық, у дыбысы мейлінше қысаң дауысты дыбыс болып тҧрғанын айтады: " а дыбысы ауыздың кең ашылуынан (яғни иек пен тiлдiң тӛмен тҥсуiнен) пайда болатын мейлiнше ашық дауысты, ал у – ауыздың келте ашылуынан (яғни иек пен тiлдiң жоғаpы кӛтеpiлуiнен) пайда болатын мейлiнше қысаң дауысты. Бҧл схемаға қаpап, екi топқа бӛлiнгендеpдiң сол жағындағы дауыстылаp – ашық, оң жағындағы дауыстылаp – қысаң екендiгiн аңғаpуға болады" [8, 237-б.]. Оны шаpтты тҥpде математикалық > ("кіші") белгiсiмен кӛpсетуге болады. Езу дауыстылаpы мен еpiн дауыстылаpын да мынадай сызбаға салады: и а ҽ ы i е ( э ) = о ө ҧ ҥ у Бҧл жӛнiнде ғалым: "... о -ны айтқанда ( у -мен салыстыpғанда) еpiн солғындау сҥйipленетiнiн, е -нi айтқанда ( и -мен салыстыpғанда) еpiн солғындау таpтылатынын байқаймыз", – дейдi [8, 238-б.]. жүктеу/скачать 1,17 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|