I кіріспе II негізгі бөлім
Бастауыш сынып жасында есте сақтау қабілетінің өзгерістерге ұшырауы
жүктеу/скачать 81,58 Kb.
|
| 2. Бастауыш сынып жасында есте сақтау қабілетінің өзгерістерге ұшырауы
Бастауыш сынып жасында есте сақтау қабілеті басқа психикалық үрдістер ретінде елеулі өзгерістерге ұшырайды. Аталғандай, олардың мәні балаларда есте сақтау қабілеті біртіндеп ерікті кейпіне ие болады. Мнемикалық функциялардың өзгеруі оның тиімділігіне қойылатын талаптар артуымен негізделген, оның жоғары деңгейі оқу қызметі барысында туындайтын түрлі мнемикалық міндеттерді орындау үшін қажет. Енді бала осы жаста көп затты есте сақтауы тиіс: материалды тура жаттатуы, оны мәтінге жақын немесе өз сөзімен мазмұндап беруі, сондай - ақ жаттағанын есте сақтауы және ұзақ мерзім өткен соң айтып беруі тиіс. Баланың ұқпауы оның оқу қызметіне, ең ақырында оқуға және мектепте деген қатынасына әсерін тигізеді. Бастауыш сынып оқушыларында жарқын, бала үшін эмоцияға толы мәлімет пен өмір жағдайларына түйелетін есте сақтау қабілеті жақсы дамыған. Осыған байланысты мынандай мысалдар қарастырайық. 4 - сынып оқушыларының еріксіз есте сақтау қабілетінің түрлері оқушылар үшін жаңа түсінікті талдау бойынша тапсырманы орындау үрдісінде айқындалды. Нәтижесінде оқушылардың шамамен 20% міндетті түрде дұрыс түсінді, оны естерінде сақтап, әрекеттік тапсырылған мақсатын орындап, теориялық материалды еріксіз ұғып, ерікті ете алатындарыайқындалды. Оқушылардың 50-60% жуық бөлігі - жаңа фактілерге деген өз қызығушылықтарына сәйкес есепті шеше алады. Сондықтан олар еріксіз сақтау тапсырмасын нақты материалды орындағанда ғана ерікті ұсынылған есепті тиісті деңгейде саналы шешкен жоқ. Ең ақырында, оқушылардың үшінші тобы (шамамен 20-30%) есте сақтау қабілетібар балалар тапсырманы дұрыс түсіне алмады, нақты материалдың кейбір бөлігін ғана еріксіз есте сақтады. Есепті олар ойламай шешті. Осылай бастауыш мектепті аяқтау жасында ерікті есте сақтау қабілетінің түбегейлі әртүрлі үш түрі қалыптасады. Олардың біреуі ғана оқу материалын саналы және жүйелі түрде есте сақтауға көмек береді. Оқушылардың 80% астамында көрінісін таба алады, ал қалған екеуі тұрақсыз мнемикалық эффект береді, көбінде материал ерекшелігіне немесе қызметтің нақты міндетіне қарай емес, әрекеттерді әдеттегідей орындалуларына байланысты. Сонымен 4 сынып оқушыларының есте сақтау қабілетін анықтай келе: 18% - жоғары, 70% - орташа, ал 12% -төмен пайыздарды көрсетті. Баланың мектептегі сабақтарға қызығушылығы, оның белсенділігі, жоғары танымдық мотивациясы есте сақтау қабілеті дамуының қажетті шарты болып табылатыны анық. Баланың есте сақтау қабілеті бастауыш мектепте оқу кезінде біркелкі емес және I-II және III-IV сынып оқушылары арасында ол айтарлықтай ерекшеленеді. 7-8 жасар балаларға материалды түсіну және ұйымдастырудан гөрі қандайда болсын құралсыз оңай есте сақтау тән болса, осы жастағы зерттенушілер "Қалай ұқтың? Есте сақтау барысында не туралы ойладың?" және т.б. деген сұрақтарға олар көбіне "жай ұқтым, солай болды" деген жауап естиді. Осындай есте сақтау қабілеті нәтижесінен де көрінеді. Оқушылар үшін "бір тәсіл арқылы ұқ" деген нұсқаудан "есте сақта" деген нұсқауды орындау оңай. Оқу тапсырмалары күрделенуімен "жай есте сақта" деген нұсқау нәтижесіз болады, бала есте сақтау қабілетін ұйымдастыру тәсілдерін іздей бастайды. Көбіне осындай тәсіл - ол бірнеше рет қайталау - механикалық есте сақтауды қамтамасыз ететін қолайлы тәсіл болып табылады. Оқушыларда осы амалдарды қалыптастыру мүмкіндіктерін зерделеуге бағытталған арнайы зерттеулер негізінде ақыл қазметінде жатқан мнемикалық амалға, үйрету екі кезеңнен тұрады: a. Ақыл қызметінің өзін қалыптастыру b. Оны мнемикалық амал ретінде қолдану, яғни есте сақтау құралы ретінде. Нәтижесінде, материалды есте сақтау үшін мысалға жіктеу амалын қолданар бұрын топтастыруды жеке ақыл қызметі ретінде меңгерулері қажет. Оқушылардың қисынды есте сақтау қабілетін дамыту үрдісі арнайы ұйымдастырылуы тиіс. Өйткені осы жастағы балалардың басым бөлігі материалды мағыналық өңдеу тәсілін өздігінен (арнайы үйретусіз) қолданбайды және есте сақтау үшін белгілі амал яғни, қайталау амалын қолданады. В.Д. Шадриков пен Л.В. Черемошкина материалды ұйымдастырудың 13 мнемикалық амалын бөлген: ттоптастыру, тіркеу тармақатарын бөлу, жоспар құру, жіктеу, құрылымдау, үйірлеу, баламалар орнату, мнемотехникалық амалдар, қайта кодтау, түсіндіру материалдарын қайта құру, топтастыру, ұйымдастыру, ассоциациялар, қайталау деп бөлген. Оқушыларға есте сақтаудың түрлі амалдары туралы ақпарат айту және әр бала үшін ең тиімді дейтін біреуін меңгеруде көмек берген жөн. Осылайша, бастауыш сынып оқушыларының есте сақтау қабілетінің даму ерешеліктері - бастауыш сынып оқушыларын арнайы оқытусыз жаттауда ұтымды тәсілдерді пайдаланбайды. Олар ережелерді жаттауда - толық және бөлшекпен - құрамдастырылған қайталауды қолданбайды. Олар бірден түгел ұғады, сондықтан нашар есте сақтайды. Бөлшекке бөлуді оқушылар үлкен өлеңдер жаттауда қолданады, бірақ көбіне өлеңді шумақпен емес, жол-жолмен жаттауда қате жібереді. жүктеу/скачать 81,58 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|