I тарау. Стандарттаудың теориялық, ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖӘне нормативік

Ортанғы штрихтар

1. 
   автоматандырылған басқару жүйесін игеруді жеңілдету:
   
2. 
   өндіру, жинақтау, өткізу салаларындағы операциялардың
   тиімділігін арттыру:
   
3. 
   пайдаланатын корларға талдау жүргізу;
   
4. 
   қүжат айналымының көлемің^кьюқарту:
   
5. 
   тауар козғалысы мен өнімді өткізутуралы сснімді ақпаратты
   жүйелі жинақтауды қалыптастыру:
   
6. 
   басқару және бақылау үйымдарына ақпаратты жедел
   

1. 
   ҚР стандартының мемлекеттік қоры.
   
2. 
   ҚР ұлттық ақпарат орталығының қызметі мен міндеттері.
   
3. 
   Мемлекеттік жіктеуіштер мен ақпаратты кодтауды жүргізу,
   қолдану тәртібі.
   
4. 
   Жіктеуіш сипаттары.
   
5. 
   Жіктеу әдістері
   
6. 
   Кодтау жүйесі.
   
7. 
   Жіктеу және кодтау нысандары.
   

- қызметті стандарттау аумағындағы бірдеі техникалық

• 
  түтынушылардың мүдделерін және қүкықтарын қорғау;
  
• 
  қызметтің түтынушылардың өміріне, денсаулығына, мүлкіне,
  қоршаған ортаға қауіпсіздігін қамтамасыз ету;
  

масыз ету;

- ғылым ментехниканыңдамуына, түтынушылардың қажетті-

лігіне байланысты қызметтің сапасын жоғарылату;

- қызмет пен қызмет көрсетуді сертификаттауға қажетті норма-

тивтік базасьш қүру.

о қызметті нормативтік қамтамасыздандыру;

о біртекті кызметтердің топтары мен топшалар қызмет түрлері, жекелелегн қызмет пен қызмет көрсету үрдістерш және олардың қүрастырушы, яғни адам өмірі, денсаулығы, қоршаған ортаны корғауды қамтамасыз теу жөніндегі негізгі талаптарды бекіту;

о қызмет көрсету аумағындағы үйымдарға, гехнологиялық үрдістерге мен басқаруға қойылатын талаптарды бекіту;

о "кызмет көрсету сапасымен бақылау әдістеріне койылатын талаптарды тиімді талаптарды бекіту;

о қызмет көрсету аумағындағы терминдер мен анықтамалар;

о қызметті жіктеу және кодтау жүйесін қүру және енгізу;

Қызмеіпті стандарттаудың пегізгі припцитпеці меп объекті-

лері:

о нормативтік қүжат талаптарының рационалды карама қай-шы келмейтін негізделген болуын қамтамассыз ету және оларды

тексеру;

о кызметті стандарттау жөніндегі нормативтік қүжаттар мен барлық дәрежелер мен категорияларды бір-бірі меи байланыстығы

мен үйлесімдігі;

о қызметті орындаушы мен түтынушы арасындағы өзара

түсінушілікті қамтамасыз ету;

о қызметтің қоршаған ортаға, адам өмірінс, денсаулығына, мүлігіне кауіпсіздігін қамтамасыз ету;

о қызмет көрсету кезінде қазіргі өндірістік және ақпараттык технологияны колдану халықаралық қызмет көрсету дәрежелерінің

меңгеру;

болған жағдайда баска елдердің ұлттык нормативтік құжаттармен үйлестіру;

о қызметті стандарттау жөніндегі нормативтік құжаттардың оларды сертификаттауда қажеттілігі.

Қызмеіп аумагындагы стапдарттау объектілер.

Қызмет аумағындағы стандарттау объектілері:

1. 
   қызметтің түрлері белгілі бір кызмет түрлері бір текті
   кызметтің топтары мен топшалары;
   
2. 
   қызметке қойылатын талаптар;
   
3. 
   қызмет көрсету объектілер;
   
4. 
   қызмет көрсетудің өндірістік үрдісі;
   
5. 
   қызмет көрсету жағдайфында көрсетілетін талаптар;
   
6. 
   инфрақүрылымды қүрастырушы элементтер;
   
7. 
   үйымдық әдістемелік және жалпы техникалық объектілер
   /стандарттау жөніндегі жүмыстарды үйымдастыру қызметті басқа-
   руды үйымдастыру үрдістер/.
   

қызмет-орындаушы сатып алушыға көрсететін үйым немесе кәсіпкер;

түтынушы-жеткізуші үсынатын қызметті түтынушы;

қызметті үсыну - қызметті қамтамасыз ету үшін кажетті орын-даушы қызметі;

қызмет көрсету - қызметті түтынатын түтынушымен орында-ушының арасындағы байланыс;

кызмет көрсету жағдайы - қызмет керсету үрдісі кезінде кыз-метті тұтынуға әсер ететін факторлар жиынтығы;

қызмет керсету уақыты - түтымушы мен орындаушы араласа-тым уақыт;

қызмет керсету аумағы - кызмет көрсететін кәсіпорын, үйым жеке түлғалар жиынтығы;

қызмет көрсету объектісі -түтынушының белгілі бір қажеттілігін қанағаттандыруға бағытталған орындаушының қызмет объектісі;

қызметті орындаудағы технологиялық үрдіс -қызмет көрсету объектісінің жағдайы өзгеруіне байланысты үсынылатын үрдістің негізгі бөлігі.

белгіленуіне сәйкес келуі - бекітілген жағдайда белгілі бір қызметті атқара білу кабілеті;

біртектес қызметтер тобы-жалпы мақсатты немесе функцио-налды міндет атқаратын қызметтер жүйесі (жиынтығЫ^

біртектес қызметтер топшасы - жалпы функционалды міндет-тер атқаратын және белгілі бір түтыну қасиеттерімен ерекшеленетін біртектес қызметтер тобының бөлігі;

қызметтер түрі - жалпы конструктруктивтік, технологиялық шешімдер және басқа да көрсеткіштермен ерекшеленетін біртектес қызметтер топшасының бөлігі;

қызметтерді сертификаттау - көрсетілген қызметтердің қабыл-данған стандарттарда ережелерге сәйкестігін бекіту жөніндегі

қызметтер;

қызмет көрсету сапасын бақылау- өлшеулер, сынақ жүргізу, қызмет көрсетудің бір немесе бірнеше сипаттамасын бағалау және нәтижелерді белгілеген шарттармен салыстыруды қамтитын.

Қызметтің жіктелуі. Қызметті жіктеуге арналған негізгі белгілер:

• 
  қызмет көрсету аумағы;
  
• 
  белгіленіу;
  
• 
  қызмет көрсету түрі;
  
• 
  қызмет көрсету объектісі,
  
• 
  қызмет көрсету субъектісі.
  

неді:

• 
  өндірістік-экономикалық инфрақүрылымдық қызметтер;
  
• 
  нарыктық инфракұрылымдық қызметтер;
  

• 
  әлеуметтік-түрмыстық инфрақүрылымдық қызметтер яғни
  денсаулық, мәдениетті қорғау жөніндегі және т.б.
  

• 
  ғылыми-техникалық;
  
• 
  өндірістік;
  
• 
  қаржы-экономикалык;
  
• 
  білім;
  

Тақырып бойынша бақылау сұрақтары:

1. 
   Қызметті стандарттаудың мақсаты.
   
2. 
   Қызметті стандарттаудың мәселелері;
   
3. 
   Қызметті стандарттаудьщ негізгі принциптері.
   
4. 
   Қызметтіңжіктелуі.
   
5. 
   Қызметті стандарттаудың объектілері.
   Ақпараттық бастау: ҚР СТ 992-96.
   

17 тансырма: Саііа менеджмепт жүйссіпік негізгі қагидалары

1979 жылы ИСО шеңберінде ТК-176 «Сапа басқару және сапаны қамтамасыз ету» комитеті құрылды. Бүл комитеттің қүрылуынарапа басқарудың тиімді жүйесін кәсіпорындарға енгізу, қамтамасыз етуді талаіД еткен өткір бәсекелестік түрткі болды.

Алғашқы кезеңде сапаны қамтамасыз ету саласының ИСО 9000 стандарттары. Британ үлттық стандарттар негізінде әзірленіп 1987 жылы басылып шыкты. Бүл жалпы сапа басқару стандартыиың өзара байланысты жиынтығы болады.

1994 жылы шыққан келесі концепция мекемелерге сапа жүйесін енгізу үсыныстарымен едәуір кеңейтілді. 2000 жылдың желтоқсанында стандарттардың жаңа нүсқасы қабылданды. Бүл

нүсқада кәсіпорындарда сапа басқару жүйесін қүрудың мүлде айрықша жолдары қарастырылды.

ИСО 9000-2000 «Сапа менеджментінің жүйесі. Негізгі ережелер мен сөздіктер»халықаралық стандартын «Сапа басқару және сапаны қамтамасыз ету»ТК-176 әзірлеп шығарды. Бүл стандарт алғы сөз, кіріспе, қолдану саласы, СМЖ-нің негізгі ережелері, терминдер мен анықтамалардан түрады.

«Кіріспе» бөлімінде негізгі ережелер келтірий*ен. Онда ИСО 9000-2001 халықаралық стандартының негізгі ережелері- СМЖ-нің негізгі ережелері сипатталып, терминологиясы белгіліенген.

ИСО 9001-2001 мекемеге түтынушы талабына сай өнім шығаратын өз мүмкіндігін көрсеткісі келген жағдайда СМЖ-не қойылатын талаптарды анықтайды және де түтынушының қанағаттылығын арттыруға бағытталған.

ИС.0 9004-2001 СМЖ-нің нәтиж&ш*-? мен тиімділігін қарастыратьш үсынымдарды мазмүндайды. Бүл стандарттьщ мақсаты мекеменің қызметін жақсарту, түтынушылар мен басқа да мүдделі жақтарды қанағаттандыру болып табылады.

ИСО 19011 СМЖ-нің аудиті және қоршаған ортаны қорғау жөнінен әдістемелік нүсқауларды мазмүндайды. Бүл стандарттар бірлесіп СМЖ-нің өзара үйлесімді стандарттар кешенін қүрайды, сөйтіп үлттық, халықаралық стандартты өзара түсінікке жәрдем

етеді.

Осылайша, ары қарай СМж-нің сегіз қағидасы сипатталады. Оларды жоғарғы басшылық мекеменің іс қызметін жақсарту мақсатында пайдалана алады. Ол қағидалар мыналар:

1. 
   Түтынушыға бейімделу
   
2. 
   Басшылықтың озықтылығы
   
3. 
   Қызметкерлерді тарту
   
4. 
   Үрдістік амал
   
5. 
   Менеджментке жүйелік амал
   
6. 
   Ұдайы жақсарту
   
7. 
   Фактілерге негізделген шешім қабылдау
   
8. 
   Жабдықтау және өзара қарым-қатынас
   

«Қолдану саласы» деген бөлімде осы стандарттың қолдану аспектілері, сапа жүйесінің негізгі ережелері, тиісті терминдер камтылған.

қамтамасыз етеін іс-кимылды «үрдістік амал» деп есептеуге болады.

ИСО 9000 тобындағы СМЖ-нің амадары мен жетілу моделдерінің арасындағы айырмашылық олардың қолдану салаларында ИСО 9000 стандарттар тобы СМЖ-не талаптар мен іс қызметті жақсарту жөнінен үсынымдарды мазмүндайды. СМЖ-н бағалау осы талаптарды орындауды белгілейді. Жетілу моделі мекемелердің іс қимылына салыстырмалы бағалау жүргізуге мүмкіндік беретін елшемдерді қамтиды. Мұны іс-қызметтің барлық түрінежәне барлық мүдделі жақтарға қолдануға болады. Жетілу моделіндегі бағалау өлшемдері мекемеге оның іс қызметін басқа мекеменің іс қызметімен салыстыру негізін қамтамасыз етеді.

орынды және экономикалық қолаилы жерде қарауға мекемелерге жағдай .жасау тиіс. Бүдан басқа осындай технологияның экономикалық тиімділігін толық ескерту тиіс. Стандарт қауіпсіздік басқару аспектілері мен еңбек гигиенасын қарау үшін арналмаған

және оларға талаптарды белгілемейді; бірақ мекемелерге әкімшілік басқару жүйесінің осындай элементерінің біріктіру мәселелерімен айналысуға тайым салмайды. Оған қарамастан сертификаттау процесстері тек қоршаған ортаны басқару жүйесі аспектілерінеқолданылуы тиіс. Осы стандартқа ИСО 9000 сериялы сапа жүйесі стандарттары сияқты әкімшілік басқару жүйесінің жалпы принциптері қолданылады. Мекемелер өзінің коршаған ортаны басқару жүйесі үшін негіз ретінде ИСО 9000 сериясымен келісілетін бар әкімшілік баскару жүйесін пайдалану үшін таңдауы мүмкін.

Осы стандартқа қоршаған ортаны басқару жүйесіне талаптар бар әкімшілік басқару жүйесі элементтеріне байланысты белгіленуі міндетті емес. Кейбір жағдайларда бар әкімшілік басқару жүйесі әлементтері бейімделу жолымен осы талаптарга сәйкес болуға жүйесі элементтері бейімделу жолымен осы талаптарға сәйкес болука мүмкіндік найда болады. Қолдаиу саласы.

Стандарт қоршаған ортаны маңызды әсер т^ралы деректер мен заңдар талаптарын ескеріп, оның саясаты мен мақсаты

көрсеткіштерін анықтауда мекемеге көмек көрсету мақсатымен қоршаған ортаны басқару жүйесіне талаптар белгілейді. Мекеме бақылай алатын және әсер ете алатынын болжайтын экологиялық тиімділіктің нақты критериін белгілемейді. Стандарт кез келген мекемеге жарамды:

1. 
   Қоршаған ортаны басқару жүйесін жақсарту ж"әне қолдау,еңгізу;
   
2. 
   Онымен тұжырымдалған экологиялық саясатқа сәйкестігіне көзі жету;
   

1. 
   Басқаларға осы сәйкестікті көрсету;
   

3. 
   Қоршаған ортаны басқару жүйесі сырткы мекемелермен сертификаттауға жету;
   
4. 
   Осы жүйенің осы стандартқа сәйкестігін дербес анықтау және өзі осы сәйкестік туралы өтінуі.
   

1. 
   ИСО 900 сериялы стандарттарының мәні неде?
   
2. 
   СМЖ негізгі қағидаларының мәні?
   
3. 
   СМЖ негізгі қағидаларына енетін пунктерді атаңыз
   
4. 
   Қоршаған ортаны басқару жүйесіне койылатын талаптар.
   

1. 
   Қоршаған ортаны басқару жүйесін қолдану жөніндегі
   башылық.
   
2. 
   ақпараттық басқару: ҚР СТ ГОСТ ИСО 9000-2000, ҚР СТ
   ГОСТ ИСО 14001-2000.
   

Әдебиеттер:

1. Қазақстан Республикасыньщ «Техникалық реттеу туралы» заңы

2. 
   Авторлык коллектив Тазабеков К.К. ред. колд. «Основы
   стандартизации, метрологии, сертификации и меиеджмент качест-
   ва». Алматы: Казахстанская ассоциация маркетішга, 2003 г.
   
3. 
   Мутаиов Г.М., Умирзаг Т.А.. «Основы стандартизации,
   метрологии, сертификации и менеджмент качества». Алматы
   

4. Асылбеков Б.А. «Основы стандартизацин, метрологии и

сертификации». Алматы 2003г.

5. Смагулов А.К. и др. Качество и безопасность с/х пищевой

продукции. Алматы, 2002 г.

6. Крылова Г.Д. Основы стандартизации, метрологии и

сертификации. Москва, 1997г.;

7. Лйфиц И.М. Стандартизация, метрология и сертификация.

8. Швандар В.А. Стандартизация и управление качеством

9. ҚР СТ 1.0-2000 « ҚР МСЖ. Негізгі ережелер».

10. 
    ҚР СТ 1.1-94 «ҚР МСЖ. Терминдер мен аньщтамалар».
    
11. 
    ҚР СТ 1.2-2002 «ҚР МСЖ. Мемлекеттік стаидарттарды әзірлеу
    

12. ҚР СТ 1.3-2003 «ҚР МСЖ. Техникалық шарттарды әзірлеу ,

бскіту және мемлекеттік тіркеу тәртібі».

13. ҚР СТ 1.4-99 « ҚР МСЖ. Фирмалық стандарттар. Негізгі

срежелер».

14. 
    ҚР СТ 1.5-2000 «ҚР МСЖ. Стандарттардың күрылуыиа,
    баяндалуына, ресімделуіне және мазмүнына жалпы талаптар».
    
15. 
    ҚРСТ 1.6-96 «ҚРМСЖ.
    
16. 
    ҚР СТ 1.7-98 «ҚР МСЖ. Стандарттау жөміндегі жүмыстарды
    

17. ҚР СТ 1.9-98 «ҚР МСЖ. Халықаралык, аймлқтык және үлттық

18. ҚР СТ -1.12-2000 «ҚР МСЖ. Нормативтік мотіндік қүжаттары».

19. ҚР СТ - 1.14-2000 «ҚР МСЖ. Мемлекеттік стандарттау
жүйесі ғылыми-техникалык, инженерлік коғамдық бірлестіктер
стандарттары».

20. ҚР СТ 5.1-95 «ҚР МСЖ. Әлеуметтік акпарат пен технико-

21. 
    ГК 02-99 «Общий классификатор предприятий и организаций».
    
22. 
    ҚР СТ 5.0-95. «ҚР МСЖ. Бір тұтас жүйенің жіктелуі, кодтау-
    лының технико-экономикалық және әлеуметтік ақпаратары.
    Негізгі ережелері».
    
23. 
    МЕМСТ 7.76-96 «Кітапханалық және басылым ісінде ақпарат
    бойынша стандарттар жүйесі. Қүжаттар қорын жинақтау. Библио-
    графиялау. Каталогтау. Терминдер мен анықтамалар».