I теоретические основы логопедии

Дислексия мен дисграфияны түзету неғұрлым ерте басталса, солғұрлым нәтижелі болады. Алдын алу шаралары жазу тілінің бұзылуын ары қарай құлдырауынан сақтандырады. Алдын алу шараларын екі түрге бөлуге болады. Алғашқы (бірінші) сақтандыру шаралардың мақсаты бұзылудың негізгі этиологиялық факторларын жою болса, екінші реттегі шаралардың мақсаты бұзылуға бейімдейтін факторларын ерте анықтап алдын алу шараларын кешенді түрде жүргізу болып табылады. Ол үшін мынандай бағыттарда жұмыс жүргізуге тиімді.

Қазіргі кезде арнайы әдебиеттерде жазбаша сөйлеу тілінің бұзылуын алдын алу мәселесіне ерекше көңіл бөледі және сақтандыру жұмыстарын мектепке дейінгі кезеңнен, ерте жастан бастап белсенді жүргізу керектігін баса айтады. Бірнеше белгілері бойынша мектепке дейінгі жастағы балаларда дисграфияның байқалуын болжауға болады. Ондай «қатерлі топқа» жататын балаларда А. А. Корневтің айтуы бойынша төмендегідей белгілер байқалады:

• 
  пере-, постнатальді зақымдалу;
  
• 
  ауызша сөйлеу тілінің кешеуілдеп, ауытқып дамуы;
  
• 
  психикасының кешеуілдеп дамуы;
  
• 
  бейнелеу қабілетінің жетілмеуі;
  
• 
  билингвизм.
  

• 
  акустикалық ұқсас дыбыстарды естіп ажыратуы тұрақсыз болуы немесе қалыптаспауы;
  
• 
  ауызша сөйлеуінде дыбыстарды алмастыру;
  
• 
  ересек мектеп жасына дейін сөздің фонематикалық талдаудың қарапайым түрлерінің қалыптаспауы,
  
• 
  көру-кеңістік ұғымдарының, көріп талдау, жинақтау және уақытты бағдарлау дағдыларының қалыптаспауы;
  
• 
  сөзөзгерту, сөзжасам дағдыларының мектеп жасына дейін қалыптаспауы. Дисграфияның барлық түрлерінде түзету логопедиялық жұмысының негізіне жоғарыда аталған алғышарттарын дамыту алынады.
  

1. 
   Жақын адамдармен эмоциональді қарым-қатынасын дамыту. Ерте жаста, әсіресе, анасымен эмоциональді қарым-қатынасының жетілмеуі баланың психикалық, сөйлеу тілнің дамуын кешеуілдетеді.
   
2. 
   Баланың «уілдеуін», «былдырлауын» белсендіру, дамыту. Неғұрлым бала көп «былдырласа» солғұрлым артикуляциялық аппараттың дыбыс артикуляциясын меңгеруге дайындығы жақсарады.
   
3. 
   Жарты жастан бастап сөз түсінігін дамыту. Алдымен ыммен, сосын сөзбен нұсқауларды орындау (бер, ал, отыр, т.б.).
   
4. 
   Жалпы сөйлеу тілінің дамыуын және дыбыс айтуын дұрыс меңгеру үшін қоршаған адамдардың дұрыс сөйлеу үлгісі қажет.
   
5. 
   Баланың сөйлеу тілі дами бастаған кезеңде (бір жаста) жанұяда бір тілде сөйлеу қажет. Өйткені екі тілде сөйлеу баланың сөйлеу тілінің дамуын кешеуілдетуі немесе бұзуы мүмкін.
   
6. 
   Керек жағдайда баланың дұрыс айтпаған сөздерін дұрыс айтып, қайталау керек.
   
7. 
   Сөйлеген кезде баланы сөйлеген адамның бетіне қаратуға үйрету керек, ол дыбыс артикуляциясын дұрыс меңгеруге ықпал етеді.
   
8. 
   Бала тіліне бейімдеп сөйлеуді мүлдем қолданбау, өйткені ол дыбыс айтуын кешеуілдетеді немесе бұзады.
   

• 
  тіл дыбыстарды ажыратуға тәрбиелеу, дамыту;
  
• 
  ауызша сөйлеудегі дыбыстарды алмастыруын жою, түзету;
  
• 
  фонематикалық талдаудың қарапайым түрін қалыптастыру;
  
• 
  оптикалық-кеңістік түсінігін және көріп талдау, жинақтауын дамыту;
  
• 
  сөзөзгерту, сөзжасамның грамматикалық жүйесін қалыптастыру;
  
• 
  сөз қорын молайту.