Ііі қорытынды IV пайдаланылған әдебиеттер Кіріспе
жүктеу/скачать 218,5 Kb.
|
Дип.-С.-Аманжоловтың-оңтүстік-диалектісін-зерттеуі (2)
- Бұл бет үшін навигация:
- 3. Ауыл – село жайында мәлімет жинау.
| 1.Бақылау тәсілі. Диалектілер мен сөйленістерді зерттеудегі ең негізгі материал жергілікті халық тілінен тікелей жиналған материал болып табылады. Халық тілінен материал жиюда әр түрлі әдіс – тәсілдер қолданылады. Солардың бірі – байқау әдісі. Байқау әдісі екі кезеңге бөлінеді: алдын ала жалпы байқау және негізгі нысан бойынша тікелей байқау.
2. Сұрақ қою тәсілі көбінесе лексикалық материал жинауда (шаруашылыққа, әр түрлі затқа, т. б. байланысты) не бұрын алынған материалдың мағынасын, айтылуын анықтау қажет болғанда пайдаланылады. Сұрақ қою үстінде білгісі келіп отырған тұлғаны не зат атауын зерттеушінің өзі айтып қоюдан сақтану керек. «Сіздерде былайша айтыла ма?», «Мұндай сөз қолданыла ма?», деп сұрақ беру орынсыз. Мұндай сұрақтарға жоқ, бар, не айтылады, айтылмайды деп жауап қайтаруы мүмкін. Ал егер зерттеуші затты көріп тұрып, «Бұл қалай аталады?», «Бұл не?» деген сұрақ берсе, білгісі келген сөзді я тұлғаны естиді. Сондықтан сұрақ мүмкіндігінше тікелей емес, жанама түрде қойылғаны жөн. 3. Ауыл – село жайында мәлімет жинау. Зерттеп жүрген ауыл – селоға да көңіл бөлуі керек. Оның қай облысқа, ауданға, ауылдық, селолық әкімшілікке қарайтыны, дәл аты (ресми атынан басқа жергілікті аты), өзінде не маңында қандай өндіріс, кәсіпорны бар, теміржолға, қалаға, аудан орталығына алыс – жақындығы, қандай мәдениет орындары бар, олар қашаннан бері жұмыс істейді т. б. жөнінде толық мәлімет берілу керек. Сол сияқты ауыл, селоның және ондағы тұрғындардың тарихына байланысты материал жинау да қажетті жұмыстың бірі. Мәселен, бұрын қандай уақиғалар, өзгерістер болды, халықтың құрамы қандай, басқа жақтан қоныс аударып келгендер бар ма, бұрын қандай әкімшілік орындарына бағынды т. б. Бұл айтылғандар тілдік материалды жете түсінуге, сөйленістің даму бағытын неғұрлым дұрыс айқындауға мүмкіндік береді. Тоқаш Бокиннің сөздігінде оңтүстік сөйленістерге тән тұма (бұлақтың көзі, қайнар), тана (тайынша), бұл (мата, тауар), қамчы (қамшы), маңлай (маңдай), сым (матадан тігілген шалбар) т. б. сөздер кездеседі. Сөйтіп, ревалюцияға дейінгі туркологтардың қазақ тіліндегі диалектілік ерекшеліктері мен оның диалектілерге бөліну – бөлінбеуі жайындағы пікірлерін екі топқа бөлуге болады: а) В. В. Радлов, П. М. Мелиранский (әуелгі кезде), А. М. Позднеев қазақ тілінің диалектілерге бөлінуін жоққа шығарды; ә) Н. И. Ильминский, Н. Ф. Катанов, П. М. Мелиранский, М. Тереньтев т. б. қазақ тілінің барлық жерде біркелкі емес, өз ішінде диалектілік ерекшеліктері бар екенін мойындады. Қазақ тіліндегі сөйленістерді зерттеуге аса қажетті тілдік материалдар ревалюциядан бұрынғы басқа зерттеушілер (А. В. Васильев, Н. Н. Пантусов, Ш. Уалиханов, А. А. Диваев, И. В. Аничков, И. Лаптев т. б.) бастырып шығарған ауыз әдебиеті нұсақалырында да кездеседі. Бірақ бұл материалдар осы күнге дейін толық жиақталып қорытылған жоқ. жүктеу/скачать 218,5 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|