21—676
161
Ж ануарлар дүниесі математикалық үғымдармен (үлкен,
кішкене, биік, аласа) жалгастырылады. "Мал жайылымында",
"Ф ермада”, "Үй ж ануарлары " деген тіл дамытуға арналған
мазмүнды суреттерде жануарлардың орналасу реті (оң жагы,
сол ж ағы , жоғары, төмен) жайында түсіндіру, көрсету, енелері
мен төлдерін салыстыра айту, дене мүшелерін санату, ауызша
есептеу ескеріледі.
Әдеби ш ы ғарм алар . Әңгімелеу. Ы. Алтынсарин "Ж ан-
ж ануарлардың дауласқаны”, "Түлкі мен бөдене", "Қарлығаш
пен торғай”, "Сауысқан мен көкек”, "Алты түлкі", "Бөдененің
қүйрығы неге қысқа?”, "Айна мен маймыл" ертегілері.
О қы п , тү сін д ір у . "А қы лды л а қ ", "Ты ш қан, ит жөне
м ы сы қ" е р т е г іл е р і, I. Ж а н с ү г ір о в "Төрт т ү л ік ж ы р ы ",
А.Естенов "Ж ылқы, түйе, қой", Д. Ңасенов "Ж алқау балапан",
Ә. Т аб ы л д и ев "Ә нш і т ө л д е р ", Т. Б е р д и я р о в "М еш кей ",
С .Т о й ш ы б аев "Т о р ға й ы м ”, "Қ о я н м ен қ а р ғ а " е р те гісі,
Е .А ш ы қб аев "Ж ы л а н не деп ы сы лд ай д ы ?”, "А ра не деп
ызылдайды?", "Қарға не деп каркы лдайды ?", "Б ақа не деп
бақылдайды?", "Тауьщ не деп қыт-қыттайды?", "Қаз не деп ға-
ғалайды?" (ауыз өдебиеті үлгілерінен), "Төрт түлікті қалай
шақьфады?".
Ж атгату. "Төрт түлік пірлері", ”Бүл не?", С. Сейфуллин
"Бозторғай", Р. Сөбитүлы "Л ақ", Т. Еділбаев "Ж ы лқы ш ы
б о л ам ы н ", Т. А й д ар о в "К ім қ а л а й т а м а қ т а н а д ы ? ”,
Т .М олдағалиев "Мен қ ү л ы н м ы н ”, Н . А йтов ”А қ ботам",
Ө .Т а б ы л д и ев "У ы з то й ы ", Н. Ә л ім қ ү л о в " Қ о ш а қ а н ”,
Ә .Д ү й сен б и ев
" Т а у ы қ т а р " ,
Н.
М ең гітаев
"Л а қ ",
Ш .М үхм едж анов "Менің м ы сы ғы м ”, И. Ш үғаев "Ш өж е”,
А.Сөрсекеев "Қолғабысшы күш ік”, Ә. Табылдиев "Балапан",
С.Керімқүлова "Бөдене".
Ә у е н д і
қ и м ы л - қ о з ғ а л ы с .
" Қ ү л ы н ш а қ ”
-
өні
Ж .Т үрсы нбаевтікі, "М алдың төлін ем ізуге ш а қ ы р у ” - өні
Б.Жүсібалиевтікі, "Мысық" - өні А. Райымкүлованыкі, "Түйе"
- өні В. М ураделидікі, сөзі С. Богамолованікі, "Тиін" - өні
Римский - Корсаковтікі, "Тоқал еш кі” - өні Т. Әбдікадыровтікі,
" Л а ғ ы м ” - ә н і К. Қ у а т б а е в т ік і, "С үзеген л а қ " - өні Е.
Қ ү с а й ы н о в т ік і, "Қ ү л ы н ш а қ ш а п қ ы л а й д ы " - өн і Б.
Дөлденбаевтікі, "Төлдер” - өні Д. Ботбаевтікі, "Ботақан" - өні
К. Қуатбаевтікі, "Қоян биі” - өні В. Питерцевтікі, "Аққудьш
көгілдірі" - әні Қ. Адамбалиновтікі, сөзі Ж . Н үрқановтікі,
"Қыздарым" - өні Е. Өміровтікі, сөзі Е. Елубаевтікі.
Ы р ғ а қ т ы
қ и м ы л - қ о з ғ а л ы с .
"М енің
а т ы м ”
А.Гречаниновтікі, полька "Янка" - белорус халық өуені.
162
Музыка ырғағына сөйкес дербес түрлі қимыл-қозғалыстар
ж а с а у ; 300 -3 20 м қ а ш ы қ т ы қ қ а ж а й ж ү г ір у ; 10 м
қаш ы қты ққ а шалыс ж үгір у (3 қайтара); 30 см биіктіктен
секіріп түсу; қысқа секіртпемен секіру; салмағы 1 кг допты
домалату; Биіктігі 2 м нысанаға қаш ы қты қтан лақтырып,
тигізу; Гимнастикалық қабырғаға өрмелеу; Тепе-теңдік сақтай
бір а я қ т а тү р у , ж ү р іп кел е ж а ты п кіл т то қ та п қим ы л,
"қарлығаш ” бейнесін жасау;
Ойын. "Қасқыр қақпан", ”Ақ серек, көк серек”, "Түлкі
кірпіні қуып жет", ”Серсо", "Алмақ-салмақ”.
Сурет салу. Менің сүйікті төлдерім. Ормандағы аңдар (аю,
жолбарыс, арыстан, түлкі т. б.) ойы н-ж атты ғулар түрінде
ерекшелік сипатын бере білу). Жайлаудағы үй жануарлары (өз
еркімен).
М ү сін д еу . Қ оян к ө ж е гім е н , тү л к і, м ы сы қ, ү й р ек
балапандарымен. Дымковтық ойыншықтар. Қораз, ат.
Ж апсыру. Сиыр, қоян, жапалақ, торғай, тасбақа. Оригама:
қоян, күшік. (басқаша бүктеу төсілімен).
Ойын. Ат жарыс. "Қасқыр қақпан”.
Е ң б е к . Үй ж а н у а р л а р ы н к ү тіп -б ап та у , таб и ғат
бүрышындағы ж ануарлар, қүстарға жем беру. Қамқорлық
жасау. Қүстарға үя, жем салғыш дайындау.
Т А Қ Ы Р Ы П БО Й Ы Н Ш А М ЕҢ ГЕРТІЛЕТІН
СӨЗДЕР МЕН СӨЗ ТІРКЕСТЕРІ
Отбасы
Бес-алты адам, кісі, аға-үлкен, ші-кіші, сідлі, төте, (өпке)
қарт, қария, туыс, туысқан, өкем дәрігер, мүғалім, үшқыш,
егінші, бақташы, шебер, тігінші, оюпзы, парақ, қағаз, қиық,
қиынды, өрнек қүрау, ине сабақтау, түйме кадау, жүн түту,
ж үн сабау, жіп иіру, току, киіз басу, үтіктеу, жуып кептіру,
домбырашы, күйші, өнші, биші, дос, жолдас, жомарт, тату,
ынтымақты болу.
Балабақш а
Балабақш а ауласы, өсімдік, гүл, қайың, терек, баланың оң
жағьшда, мектеп, мүражай, киім дүкені, бөлме үлкен, биік, еден
қабьфғасы төртеу, екі терезе, өйнек жақтауы, төбеде өдемі шам,
шамшырақ, кітап сөресі, ойыншық, табиғат бүрышы, балық,
қоян, гүлдер, пзынығу, тынығу, үйықтау, таңсөрі, таңертең,
163
сөске түс, бесін, ащпам, айтамыз, жаттаймыз, үйренеміз, серуен,
бақылау, ертегі, еңбек, өңгіме, өлең, тақпақ, өсем ок>, ою-өрнек,
безендір, бедерле, өшекейле, өдемі сурет, портрет, натюрморт,
пейзаж (көрініс) т. б.
Ойыншықтар
Ойьш, шеберхана, шаштараз, кітапхана, мектеп, үшкыш,
тігінш і, сатуш ы , дөрігер, бағбан, менің досым, ж олдасым,
татумыз, ойнаймыз, өрмек қүр, тоқы, жүн, доп, ағаш, қуыршақ,
жасаймыз, өңгімелесу, менің сүйікті ойыншықтарым, дүкеннен,
базардан әперді, жасайды, сатады, сыйлады, кесте тігеміз т. б.
Жомарт күз
Сап-сары алтындай, төңірек сарыала тон жамылды, жүгері,
бастырды, тартты, дөні, қауызы, қылтаны, сабағы, жапырағы,
түсті, үшты, суық, салқын, ызғарлы жел, қап-қара, ақш а бүлт
к ө ш ті, т а р а д ы , ж а ң б ы р с ір к ір е д і, тел егей те ң із, к ү зеу ,
қ ы р ы қ т ы , т о ғы т т ы , қ а й д а ? қ а ң д ай ? не істеді? қ а й т т і?
сүрақтарына ж ауап іздестіру. Таныс шыгармалардан көркем
сөздерді тауып, төжірибеде қолдана білу: айнакөл, ботаның
көзіндей, сары алтын жамылган, қою бүлт аунайды, түтілген
түбіттен аумайды. К үз көрінісі, күз келбеті, өсем табиғат, сүлу
табиғат көрінісі бойынша бейнелеу, табиғат аясында, жауады,
аспан түнерді, қою бүлт торлады, мүз, мөлдір, қатты тайғанақ,
қүстар тоңды, ж ануарлар үйде, қорада, андар орманда, тоғайда,
ж ем жейді, қоректенеді, ертеңгілік, мереке, ауа райы, жылы,
киім, аңшы аулады, үстады, кім не істейді? кы сқы киімдер,
қайда, неден, кімдер жасайды? Қысқы киімдерді санату, жеке
бөліктерін атап айту. "Аңдар", ”Фермада", "Сьфғанақ”, "Қысқы
орманға саяхат" ойьшдары, қайық, кеме, ракета, арба, шана,
аңдардьщ мүсіндерін кардан жасау, ойнау, мал кайда, немен
қоректенеді?, кім не істейді? сүрактары на ж ауап іздестіру.
Өздеріне тан ы с ш ы ға р м а л а р д а н көркем сөздерді тауы п,
төжірибеде қолдана білу (Ақ киімді, денелі, а қ сақалды...)
Қ арлы боран, орман, ойға шомды, жасқаньш, үйтқьш, бетті
шымшьгп, ақ түтек.
Қыс қызығы
Қыс түсті, қы с қызығы, қар қалың, үлпа, күмістей, аяз
сы қы р лай д ы , т е р е зе н і ою лайды , қ а р қ а тт ы , борпы лдак,
үшқындап, борап түр.
164
Көктем
Күн жылыды, қар еріді, су, сел жүрді, мұз жарылды, көк
шөп кілемдей, гүл ашты, гүлдеді, бүршік жарды, ж апы рақ
шықты, жайды, екті, көшет отырғызды, септі, су, топырағьш
қопсытты, су қүйды, күтті, баптады, үя жасады, жем берді,
ж өндіктер үйқы дан оянды (қоңыз, көбелек, қүм ы рсқалар,
шыбьш-шіркейлер тірілді, аңдар үйқыдан оянды), өсті, көктеді,
Наурыз тойы — елдің тойы, наурыз көже - тары, арпа, бидай,
ет, жілік, казы, қарта. 1 Мамыр — бейбітшілік, 9 Мамыр —
Ж еңіс күні, ардагер, зейнеткер, неліктен, не себепті, қайда,
қанша, нешінші, қайтті? сүрақтарьша жауап іздестіру, төлдеді,
төл алды, сақманшы, уыз іпггік, төл күттік, сүт бердак, балауса
шөп, енесі, синоним, антоним сөздерді үйрету, (алыс, жақын,
жақсы-жаман), синоним сөздер (кара, ер, ат, тон), өздеріне таныс
ш ыгармалардан көркем сөздерді тауып төжірибеде қолдана
білу.
Ж ай д ары ж аз
Ыстық, көк шалғын, гүл бөйшешек, шөп шапты, маялады,
кептірді, пісті, терді, күн ыстық, пгілде, жайлау, жайылым, көк
ш алғын, бастау, өзен, көл, теңіз, терең, таза, ағын, ағысы,
то л қ ы н , то л қ и д ы , су, м өлдір, ты н ы к, ш ом ы лу, кү н ге
қы зды ры ну, м ал ту, сүңгу, б ақташ ы , м алш ы , қой бақты ,
жайылды, мал өрісте, қазы, карта, қымыз, куырдақ, жал, ж ая,
бауы рсақ, қ ү р т-м ай , адалбақан, түски із, қам ш ы , үлтты қ
ыдыстар, ж азғы табиғат көрікті, өдемі, көкпеңбек. Бүл қай
кезде болады, кайда, неліктен, не себепті, не үшін, кайдан,
қайтті, не істейді? сүрақтары на ж ау ап іздестіру. Өздеріне
таныс ш ы ғарм алардан көркем сөздерді тауып, төжірибеде
қолдана білу, сүйріктей, мөп-мөлдір, киім-кешек, жібектен,
жүннен, мақтадан, қалың, ж үқа, алқызыл, көгілдір, қызғылт,
үкі, оқа, маржан, гауһар, асыл тастар, бөрік, сөукеле, кимешек,
ж аулы қ, ітттік, қамзол, күміс белбеу, алқа, қапсырма, бүрьш
үйренген сөздерді сөйлем ішінде қолдана білуге жаттықтыру.
Т а қ ы р ы п б о й ы н ш а м е ң г е р т іл е т ін с ө зд е р . Т үз
жануарлары, үй қүстары, түз қүстары, мекендейді, жайылады,
ж усай д ы , күйсейді, ү л тты қ сүт тағам дары , ж үні, түбіті,
шудасы, өркеш і, терісі, шүбат, тон, шөлі, шекпен, байпақ,
қолғап, түлкі тымақ, жүн қолғап, қүс төсек, қүс жастық, көлік,
жүйрік, жорға, керуен, аңшы, ертоқым, жүтен, тізгін, шылбьф,
үзеңгі, қүсбегі, бүркітші, үлкен, биік, аласа, күшті, тттыдамды.
Өздеріне таны с ш ы ғар м алард ан көркем сөздерді тауы п,
төжірибеде қолдана білу. "Ж ануарлар айтысы", "Қайсысы
адамға пайдалы".
165
Ж Ы Л А Я Ғ Ы Н Д А Ғ Ы Б ІЛ ІМ -Б ІЛ ІК
Д А Ғ Д Ы Л А Р Ы Н А Қ О Й Ы Л А Т Ы Н Т А Л А П Т А Р
Бүл топтағылар мыналарды білуге тиісті:
А уы зш а сөйлеу тілінде сөз дыбыстары н дүрыс айту.
Монолог түрінде сөйлеу дағдыларын меңгеру, жалаң, жайылма
сөйлемдерді қолдану, оқылған материалдарға талдау жасау, өр
бөлімге ат қоя білу, жалпы үғым беретін сөздерді, сөз тудыру
төсілдерін, көп м ағы налы ж өне қарсы м ағы налы сөздерді
аж ы рату. Үйренген сөздерді ж екеш е, көпше айту, өздеріне
таныс үй ж ануарлары , киім-кеш ек, ж ы л мезгілдері, сурет
м азм үны ту р а л ы өздігінен өңгімелеу. Ш ы ғарм аш ы лы ққа
қызығу, төрбиеші көрсеткен үлгі-жоспар бойынша, өзіне таныс
оқиғалар жайьш да өңгіме қүрастыру. Сауат аш уға катысты
дыбыс, буын, сөз, сөйлем туралы үғымдарды меңгерту, 7-8
ертегі, өңгіме мазмүньш желісін бүзбай өңгімелеу, өңгімеде кім,
не жайьш да айтылатынын түсіну, талдау, қорытынды жасау.
6-10 өлең-тақпақты, мақал-мөтелді ж атқа айту, жүмбақ айта
білу.
Қазақстан Республикасы, оның рөміздері - Елтаңбасы, Өн
үраны , Туы ның ерекш елігін түсіну; республика астанасы,
а т а қ т ы д аң гы л д ар , ескерткіш тер, адам дарды ң қаладағы ,
ауылдағы еңбек түрі; ж ы л мезгілі ерекшелігін, қазақш а ай
аттарын, өр мезгілдің қалай аталатынын, басты ерекшелігін,
м ер ек ел ер д і, та б и ға тт ы ң ад ам ға п айдасы н, оны қ орғау,
қамқорлық ж асау қажеттігін, өсімдіктер, егін, жеміс жақсы өсуі
үттгіи қандай жағдай ж асау керек екенін, дала жидектері мен
жемістері, кейбір зиянды өсімдіктерді; судьщ мүзға, мүздан суға
айналу себептерін, табиғатта болып жататын заңды өзгерістер,
о л ард ы ң ж а н -ж а н у а р ғ а өсері, б ай лан ы сты л ы ғы ; үй
ж ануарлары ; түз жануарлары ; қыстап қалатьш жөне жылы
ж а қ қ а ү ш ы п к е те т ін қ ү с та р д ы білу; кей б ір а ғаш тар д ы
қабы ғы н а, тү қ ы м ы н а к а р а п (қайы ң, қ а р а ға й , емен т. б.)
ажырату; табиғат бүрышында, үйде әсірілетін өсімдіктерді күту;
бүталардан — қараған, тобылғы, жьщғылдың аттарьш білу.
1,
2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10 сандарының цифрларын тану, 10-
га дейін санау, сандарды салыстыру, 8, 7-ден көп, егер 7-ге 1-
ді қосса екеуі де (тең) 8 болатынын саналы түсіну. Сан мөлшері
заттардың үлкен-кішілігіне, олардың арақашықтығына, санау
б а ғы тта р ы н а б ай лан ы ссы з болаты ны н білу; төртбүры ш ,
үш бүры ш , тік төртбүрыш , дөңгелек осы пішіндерге үксас
үлтты қ заттарды (теріден ж асалған торсы қ, кебеже т. б.);
ш артты өлшеуіштің кемегімен заттың үзындығы, тостағанмен
166
тегенедегі қымыздың, ағаш қасықпен табактағы жарманың
мөлшерін ажыратьш айту, кеңістікті бағдарлау, сол жақта, оң
ж а қ т а , ж оғары д а, төменде, арты нда, алыс, ж а қ ы н тағы
басқаларды, уақытты бағдарлау жөніндегі білімдері: (күн, түн,
таңертең, бүгін, ертең, кеше) апта күндерінід атын ретімен атау.
Музыканың мөнерлеу қүралдары н қабылдай, аж ы рата
білу; музыканың мазмұнын түсініп, шығармалардың сипатын
ажырата, салыстыра білу; өнді сипатына қарай көңілді, мүңцы,
өте нөзік, өндете сабы рлы да назды, ж еңіл де ш ирақ, өн
ырғақтарын анық, дүрыс сақтап, айта білу; өр қарқындағы
өзгерістерді сақтай білу; бидің өр түрлі элементтерін, ырғақ
қи м ы лдары н дөл оры ндату; еркін биде үл тты қ билердің
қи м ы л д ары н пай д ал ан а білу; би м узы касы бойынш а би
қи м ы л д ар ы н ы ң өзіндік вар ианты н ш ы ғар а білу; қ а зір г і
билердің қим ы лдары н еркін ж асай білу; негізгі қозғалы с
ж атты ғул ар ы н сапалы орындай білу; ж атты ғу л ар ж асау
кезінде: бүлшық еттерді жетілдіріп, ырғаққа сай өсем қимылдар
ж асап, дүрыс дем ала білу; 10-30 м қаш ы қты ққа ж ары са
жүгіре білу; (10 м - 2,6-2 ,8 с; 20 м - 5,5-5,0 сек; 30 м - 8,5-7,5
с). Екі аяқты бірге үстап, оң, сол жақтары мен 4-5 м жерге
секірту; екі аяғымен кезек аттап 5-6 м қаш ы қты кка секіре
білу; салмағы 1 кг нығыздалған допты, 20 гр қүм салынған
дорбаны лақты ра білу; қимылды үлттық ойындарды ойнай
білу, спорт ойындарын, спорт жаттығуларын орындау.
Б ейнелеу өнері түрлерім ен таны сты ры п, көркем өнер
туындылары жайында түсініктерін кеңейту; бейнелеу өнерінің
мөнерлеу күралдары н беруді еркін меңгеру; сурет салуға
қаж етті қүрал-жабдықтармен жүмыс істеу дағдыларын игеру;
бояу түстерін таңдап қолдана білуге үйрету; заттық, мазмүнды
жөне сөндік сурет салу дағдыларын жетілдіру; мүсіндеуде
сазбалшықпен жүмыс істеудің тиімді өдіс-төсілдерін заттьщ
сипатына қар ай таңдап алу; ж еке бөліктерден белгілі бір
затты ң бейнесін ж асап, бірнеш е қосы м ш а бөлш ектермен
толы қты ры п, белгілі бір м азм үн беруге үйрету; рельеф ті
бейнелерді мүсіндеу, жапсыру кезінде қайшымен, желіммен,
түрлі-түсті қағазбен ж үм ы с істей білу; қиы п ж апсы руда
қағаздың түс үйлесімділігін тандау, өдіс-төсілдерді меңгеру (қос
бүктеп, қатпарлап бүктеу), өз еркімен шығармашылықпен
ж ү м ы с істеу; ж а п с ы р у к езін д е табиғи м ате р и ал д а р д ы
пайдалана білуге үйрету; сөндік-қолданбалы өнер туъшдылары
жайындағы түсініктерін кеңейту.
Ә д еп тіл ік -ө д ем іл ік е р е ж е л е р і, сөлем десу т ү р л е р і,
(сөлематсыз ба, есенсіз бе, ассалаумағалейкүм, хош сау болыңыз,
167
көріскенше), сондай-ақ, біреудің жасаған ісіне ризалық білдіру,
рахмет, алғыс айту: қоғамды к орындарда, көліктерде өзінен
үлкендерге орын беру, кішілерге қамқорлық жасау; отбасында,
өз қүрбыластарымен өдепті, сыпайы қары м -қаты нас ж асай
білу; қы з баланы қүрметтеп, олармен ізетті қатынас жасау;
отбасында жөне балабақш ада өзіне-өзі қызмет ету, тазалық,
ү қы п ты л ы қ ер еж ел ер ін орындау; таби гат бүрыш ы ндағы
ж ануарларды, өсімдіктерді күтіп-баптау, суару, қүстарға жем
беру, гүлдерді аты на қар ай аж ы р ату (бөйшешек, рауш ан,
түймедағы, інж угүл, таушымылдық, коңыраугүл, қазтабан),
ж ануарлар дүниесіне қам қорлы к жасау.
Қ а з а қ т ы ң е тт ен , с ү тт ен , ү н н ан ж а с а л а т ы н ү л т т ы қ
тағам дар ы н (қ у ы р д ақ , қ а р та , казы , ш ү ж ы қ , кеспе, қүрт,
ірімшік, сүзбе, қайм ак, бауырсақ, шелпек, таба нан, қатырма
т. б.) білу.
Қазақтың үлттьщ киімдерін (қазақы көйлек, камзол, тақия,
мөсі, кебіс, шапан, шекпен), зергерлік бүйымдарын жасайтын
шеберлерді ерекше күрметтеп, қастерлей білуге баулу. Ж ы л
бойы меңгертілген өдептілік-өдемілік, ізеттілік дағдыларын
төжірибеде м үкият орындай білу, піығарма кейіпкерлерінің
адам мінезін бейнелейтін ж ағы м ды -ж ағы м сы з мінез-қүлық
к ө р ін іс т е р ін т ү с ін іп , а ж ы р а т а б іл у . Х а л қ ы м ы зд ы ң и г і
дөстүрлері: бесік тойы, шілдехана, түсау кесу, наурыз тойы,
қ о н а қ к ү ту , со н д ай -ақ, бата тілектердің , тиы м сөздердің
мағьшасын саналы түсінш, күнделікті іс-өрекетте қолдану.
Б А Л А Л А Р Д Ь Щ К Ү Н Д Е Л ІК Т І Ө М ІРІ М ЕН Т Ә РБИ Е
Ж Ү М Ы С Ы Н Ү Й Ы М Д А С ТЫ РУ
(Күн төртібінің үлгісі)
М ектепалды д аяр лы қ тобы
№
Отбасында және балабақшада
жүріізілетін жүмыс
Уақыт
1 .
Отбасында: түру, жуыну, киіну, бала-
бакшаға дайындалу
ерікті
2.
Балабакшада: кабылдау, тексеру, карау,
ойындар, ертеңгілік жаттығулар
уОО
Достарыңызбен бөлісу: |