‘М. Турыскелдшш "Балабақщ адагы дене тпорбиесінің программасы"

Әуенді-ы рғақты қим ы л ж асау ы нталанды раты н үрдіс. 
Баланың көңіл-күй белсенділігі артып, есту қабілеті дамып, 
қимыл икемділігі жетіліп, ж үйке тамырларының тынығуына 
мол мүмкіндіктер туады.
Ән сабағы балалардың музыка залына кірген сөттен бастап 
м узы ка ты ңдату, өн ай тқан кезде өлең мазмүнына сөйкес 
бейнелі қимылдар жасап, ырғакты сезіне білуіне ерекше көңіл 
бөлінуден бастап, билер, музыкалық-дидактикалық ойындар, 
аспапта ойнау жүмыстарымен жалрасады.
Қимылды ойын үйымдастырылғанда төрбиешінің қалауы 
бойьшша ойын арқылы негізгі қимылдар жасалады.
Балалардын ж ас ерекшеліктері мен даму өзгешеліктерін 
ескере отырып, бағдарламаға қазақ композиторларының жөне 
өзге үлт классиктерінің ш ы ғарм алары берілді. Диапазоны 
шағын, ырғағы мен өуені жеңіл, сөздері анық өндер үсьшыдды.
Өнер көзі - халы қта. Бағдарламада төрбиелеу мен білім 
беру ж ү м ы стары н бір-бірімен ты ғы з байланы ста ж үр гізу 
міндеті қойылды.
Б е й н ел е у эк ү м ы стар ы н ү й ы м д ас т ы р у д а ай н а л а н ы
б а қ ы л а т у , с а я х а т т а р мен м а қ с а т т ы сер у ен д ерге ап ару , 
көргендерін ой елегінен өткізіп, танымдық қасиеттерін дамыту, 
оны б ей н ел еу іс -ө р е к е т і б ар ы сы н д а бере б іл у ге б ау л у , 
дербестікке, ш ығармаш ылыққа үйрету көзделеді.
Бейнелеу іс-өрекетімен айналысу барысында заттық, сөндік 
ж өне мазмүнды сурет салғызу, мүсіндеу, ж апсы ру кезінде 
баланың біртіндеп бейнені күрделілендіруіне, кағаз бетінде 
дүрыс о р н аласты руы н а, м азм үн бере білуін қад ағал ауға, 
үқыпты жүмыс істеуіне мүқият көңіл бөлінеді. Дербестікке, өз 
бетінше шешім қабылдауға үйрету, еңбек нөтижесіне жетуде 
ш ы дам ды лы ққа, төзім ділікке баулу, іскерлік дағдыларды 
меңгертуде бейнелеу іс-өрекетінің түрлеріне қарай қүрал- 
жабдьгқтармен жүмыс істеудің жолдарын көрсету маңызды 
орьш алады.
Ж ағы с түрлері: сүйкей жағыс, қылқаламды тік бағыттау, 
жоғарыдан төмен қарай, солдан оңға қарай біртіндеп, жүйелі 
тегіс бояу, сулау (дымқылдау) төсілі. Бос уақыттарында бала 
үрлеу төсілі, бояуды шашырату арқылы сурет салу, үзіліссіз 
сызу, тамшы бояудан бейнеге келтіру; таяқшамен, саусақпен, 
қауырсынмен сурет салу төсілдерін, қос бүктеп беттестіру 
арқылы симметриялы заттардың суретін салуға жаттығады. 
Б е й н ел е р д і беруде қо сы м ш а т ү р л і-т ү с т і борлар, ретуш
ңарындаштар мен пастельдерді (көмір қарындаш) пайдалана
178

білуге үйрету. Балалардың қылқаламды еркін ұстап, сызықты 
жіңіш ке, жуан, ж алпақ түсіруге, бояуды қалың ж ағу үшін 
қылқаламды көлбеу үстап, қаттьф ақ басу, сызықтың түрлеріне 
карай бағытын өзгерту, колдың қимыл-козғалысы мен көз 
мөлшерінің үйлесімділігін дамыту. Суреттің барлык бөлігін 
біркелкі бояу талабын үштау. Бояу түстерін таңдап, үйлесімді 
бере білуге дағды ланды ру. Бейнелеу өнерінің м өнерлеу 
қүралдарын меңгерту.
Б е й н ел еу өнері тү р л е р ім е н тан ы сты ру. (сырш ырай, 
графика, скульптура, сөндік қолданбалы өнер). Көркемөнер 
туьшдыларын кабылдай отырып, алған өсерлерін бейнелеу іс- 
өрекетінде бере білу. Мазмүны жайында сипаттап өңгімелету.
Мүсіндеу. Мүсін өнерінде тарихи ескерткіштермен (Даңк 
м ем о р и ал ы , А бай, Ш оқан, Ж ам б ы л , А м ан гелді) ж өне 
ж е р г іл ік т і ж е р л е р д е гі х а л ы қ баты рлары н а орн аты лған
ескерткіштермен таныстыру. М үражайларға саяхатка апару. 
Ш ағы н көлем ді м үсіндерді пайдалан у. Сөулет өнерімен 
таныстыруда өр түрлі күрылыс гимараттарын бақылату (бір 
қабатты, көп кабатты үйлер, киіз үй, мепгіттер мен шіркеулер, 
м ек теп ү й і м ен б а л а б а қ ш а , үкім ет үйі, ц и р к, театр , 
м үр аж ай л ар мен түргын үйлердің бір-бірінен ерекш елігін 
аж ы рата білуге үйрету). Ж ергілікті жердің сөулет өнеріне 
назар аударту.
М үсіндеу іс к е р л ік д ағд ы лары н м ең гертуде қ ү р ас- 
тырылмалы, иілгіштік, аралас (комбинированный), өдістемелік 
жолдармен домалақтау, жалпақтау, есу, кысу, басып жанпзу, 
шымшып созу, үшын шыгарып бедерлеу, оймьпптау, батыру, 
таякш ам ен кесу төсілдерімен балалардың өздеріне таныс 
заттарды кесек балш ықтан бірнеше бөліктерге бөліп алып, 
мүсіндейтін заттың күрылысына қарай жоғарьща аталған өдіс- 
төсілдерді тауы п, таңдап алу. Мүсіндеу кезінде өр түрлі 
таякш аларды , айналмалы қондырғылар, муфель пештерін 
пайдалана білуді үйрету. Заттардың ерекше сипатын мөнерлі 
беру д ағд ы лар ы н , дене м үш есін ің , басқа бөліктер ін ің
катынасьш дүрыс мүсіндеу. Бөлшектердің беріктігін сақтау, 
тегістеу, сылап-сипап, қьф нап, жоньш, артық бөліктерінің 
каты насы н орны на кел тір у . Т актай ш аға немесе түғы рға 
қарапайы м мазмүнды бейнелеп, орналастыру дағдыларын 
қалыптастьфу. Еңбек нәтижесінде жету жетістігіне қуаныпггы 
көңіл-күй сезімдерін туьшдату. Үжымдык жүмысты бірлесіп, 
ынтымақты жүргізу, бір-біріне деген қайырымдылык, достык, 
жолдастык көңілмен көмектесу. Затқа қарап мазмүнды жөне 
сөндік мүсіндеу кезінде үкыпты жүмыс істеуге, бейнелерді
179

ды м қы л ш үберекпен тегістей білуге, мүсіндеу барысында 
сіріңке шилерін, таяқш аларды , сым темірлерді, бейне берік 
болу үшін қ аң қ а (каркас) қолдануды үйрету. Өзіне таныс 
гүлдер мен ж а п ы р а қ т а р д а н ж а л п а қ т а л ғ а н сазб ал ш ы ққ а 
рельеф ті бейнелер ж асату . Баланы ң дербес өрекет етуіне, 
шығармаш ылық белсенділігів арттыруға жағдай жасау.
Мүсіндеуде шағьш көлемді бейнелерді қолдануда қимыл- 
қозғалысын, мәнерін, өсемдігін қабылдату. Сөндік-қолданбалы 
өнер б ү й ы м д ар ы н ы ң б о яу т ү с т ер ін , о ю -ө р н ектер ін ің
орналасуына назар аудару. Қазақтың сөндік-қолданбалы өнер 
туы нды лары н басқа туы стас республика елдері өнерімен 
салыстыра түсіндіру. Ою-өрнек элементтерінің ерекшелігіне 
көңіл аудару. Дымковтық қуырш ақ, қораз, хохлама ою-өрнек 
элементтері, гжельдік, городецкілік өрнектермен таныстыру, 
суретін салу, мүсіндеу іскерліктерін меңгеру (украин, корей, 
өзбек, қы р ғы з, т. б. ү л ттар ). Сурет салу мен мүсіндеуде 
адамдардьщ бейнесін тыныштық жөне қозғалыс үстінде бере 
білу, дене мүшелерінің өзгерісін (жүру, жүгіру, отыру, қолын 
созьш түрған қалпын) бере білуге жаттықтыру.
Ж ап сы р у . Ж ап сы ру іскерлік дағды лары н меңгертуде: 
түрлі-түсті қағаздардан өр түрлі бейнелерді қиып жапсыру. 
Қайшымен еркін ж үм ы с істей білуге баулу. Қағаз түстерін 
та ң д а п , т а л д а й б іл у ге , к е ң іс т ік т е д ү р ы с о р н а л а с т ы р у
дағды лары н қ ал ы п тасты р у . Г еом етри ялы қ ф и гурал ард ы
қию ды бекіту, олардан белгілі бір затты ң бейнесін немесе 
арнайы композиция қүру. Қиылған бөліктерді қағаз бетіне 
ү қ ы п та п ж ап сы р ы п , дүры с о р н ал асты р у ға үй р ету . Қию 
түрлері: ж ек е бөліктері бойынша, қос бүктеп, қатп ар л ап
бүктеп, бірнеше қабаттап бүктеп, шеткі сызықтары бойынша, 
ж үлм алап, сүлбасы бойынша қию әдіс-төсілдерін біртіндеп 
күрделілендіре отырып меңгерту.
Ересектер тобындағы ою-өрнек элементтерін төжірибеде 
қ о л д а н у д а ү й л е с т ір е , к ү р д е л іл е н д ір іп өрн ек к ү р у ғ а
жатты қты ру (мысалы: қош қар мүйіздің төрт тармақты келуі, 
гүл мен қүс қанаты н сабақтастыра, үйлестіріп орналастыру, 
сыртын қабаттап түтас сызу т. б.). Қосымша үсынылатын ою- 
өрнек түрлері; сы ңар мүйіз, найза, ай ш ы қ, дала гүлдері, 
өрнектелген жапырақтар, түйетабан. Қағазбен жүмыс жасауда 
"Оригама жөне "қағаз-пластика" өдіс-төсілдерін игеруге баулу. 
Қ ағазд ы бүктеу а р қ ы л ы белгілі бір бейнеге келтіру, көз 
мөлшерін, қолдың қимыл-қозғалыс үйлесімділігін жетілдіру. 
Қ ағаз бетін ж а зы қ т ы қ т а тиімді қолдануға дағдыландыру. 
Б ү к т е у , к е й б ір б ө л ік т ер ін қи ю , 
ү с а қ б өл ш ек терін
180

қарындашпен (фломастер) сызып өшекейлеуге жаттықтыру. 
Еңбек н ө ти ж ес ін е ж е т у , а р н ай ы көрм е ұй ы м д асты р у, 
балаларды ң көркем дік талғам ы н артты ру. Бейнені тұтас 
қабылдау, үйлесімділікті сезіну, көркем композиция қүруға 
ж атты қты ру. Ш ығармаш ы лы ққа баули отырып, қойылған 
тал ап тард ы бірлесіп ш еш уге үйрету. Ересектер тобында 
үсынылған тақырыптарды бекіту, жеке жөне үжымда бірлесіп 
жүмыс ж асау дағдыларын қалыптастыру.
Е ң б е к . Е ңбек төрб и есін ү й ы м д асты р у күн төр тіб і 
кезеңдерінде күні бойына баланы ң тікелей іс-өрекетімен 
сабақтастыра ж үргізіледі Бағдарламаны іске асыруға кажетті 
т а қ ы р ы п т а р д а еңбек т ү р л е р ін е сөйкес м азм ү ң ы н ақты
көрсетіледі.
Еңбекке баулу арқылы біздің қоғамымыздьщ мүратына сай 
келетін қаси еттер д і, ж ағы м ды м ін ез-қүлы қ дағды лары н 
қальштастырып, өз үлтьшьщ, басқа халықтардың қолөнерін 
терең түсіну рухында, үлкендер еңбегіне қүрмет, кішіге ізет, 
мейірімділік пен қайырымдылық касиеттерін, еңбек өрекетіне 
қызығушылығьш арттырып, сүйіспенпгілік сезімін тудыруға 
төрбиелеу. Еңбек өрекетін үйымдастыруда баланың өзінің 
ынтасының болуы, еңбек нөтижесін мадактау, сендіру төсілдері 
арқылы өз жолдастарының еңбегін бағалай білу, еңбекке деген 
дүрыс көзқарастьщ болуы еңбекке бейімдеудің негізі болмақ. 
Балабақш ада еңбекті үйымдастырудың формалары: сабақ, 
күн д ел ікті тү рм ы ста ж еке-д ар а үйрету, ойын төсілдерін 
қолдана отырьш, балалардьщ өзіне-өзі қызмет ету дағдыларьш 
қалы птасты ру, түрм ы сты қ-ш аруаш ы лы қ еңбекке, табиғат 
аясьшдағы еңбек жөне қол еңбегіне баулу жүмыстарын жүйелі 
жүргізуге көңіл бөлу.
Б А Ғ Д А РЛ А М А Н Ы ІСКЕ АСЫ РУҒА Қ А Ж ЕТТ І 
Т А Қ Ы Р Ы П Т А Р
О т б ас ы . Ү й-іш і, а т а -а н а , ту ы стар ту р ал ы алды ңғы
топтарда меңгертілген білімдағдыларды қайталау, олардың 
қайда, не істейтіндері, мамандықтары жайында өңгімелету. Әке- 
шешесінің қы зметі, ж үм ы сқа қай кезде баратыны, қаш ан 
келетіні, үйіндегі іні-қарындасы, апайы, ағайы, өздеріне үйдегі 
үлкен-кіш ілерге қандай қамқорлы қ жасайтындары туралы 
сүрақ қойып, ж ауап беруге үйрету.
Үй ж и һ а з д а р ы , о й ы н ш ы қтар ы , к іта п та р ы ту р ал ы
өңгімелесу. Оларды кім өпергені, ойыншықтармен қандай ойьш 
ойнайтындарын өңгімелету.
181

Өз үйінің кай көшеде (ауылда, қалада) екені, көше аты, үй 
нөмірі, өз пөтері нешінші қабатта екенін сүрау. Бөлме саны (ас, 
үйықтайтын жөне конақ бөлмелері), ондағы мүліктер туралы 
айтқызу. Ол бүйымдардьщ неден (ағаштан, піыныдан, темірден) 
жасалғаны, көлемі, сапасы жайында үғымдарьш кеңейту.
Үйлерінін ауласында не бар? Кімдер не істейді?, Кімдермен 
ойнайтыны туралы сурет көрсетіп өңгімелету. "Біздің отбасы", 
"Біздің үйде”, "Менің өжем" (атам, ағам, төтем) тақырыбына 
өңгіме күрату.
Ү лтты қ киімдер. Қазақтың үлттық киімдерін осы заманғы 
жөне басқа үлт киімдерімен салыстыра түсіндіру (кос етек, 
көйлек, тақия, камзол, кебіс, мөсі, шолпы т. б.). Айналадағы 
өмірден алған өсерлері, түрлі пішіндегі зергерлік бүйымдар 
турал ы үғымдары н кеңейту, ол бүйымдарды неден, қайда, 
кімдер ж асай ты н ы ту р ал ы түсінік беру. Заттарды ң өзара 
байланыстары ж айлы үғымдарын кеңейту.
Ә деби ш ы ғ а р м а л а р . Ә ңгім елеу. А .Х ам зи н " Б ір л ік ”, 
М .Гумеров "К іш к е н та й л ар ”, М. Т аскали ев "А лтай қ ал ай
үял д ы ?”, Б.С оқпақбаев "А я ж а н ”, Б.Сүлейменов "Әжесінің 
еркесі", М.Сыздьщов "Қазан мен от”, Т. Жарқынбекова "Ауылга 
барғанда", А. Хамзин "Әжесінің баласы”.
Оқып, түсіндіру. Б. Момышүлы "Ак өж е”, Қ. Мырзалиев 
"М енің ө ж е м ", С. Ш өм ерден ов "А п ам қ а ш а н к е л е д і? ”, 
Т.Аязбаев "Сабак”, М.Төрежанов "Ана алғысы", М.Құрманалин 
"Табылған ақы л”, Р. Әбдікадырова "Туған күн”.
Ж а тт а ту . С. Қалиев ”Әже", Р. Қунакова "Менің мамам 
тігін ш і”, Ш. М үхамеджанов "Тоқымаш ы", Қ. Ж үм ағалиев 
"Ойлан тал", Р. Сөбитов "Ш ортан”, Н. Ж анаев "Мен бөпеме 
караймы н”, Ғ. Өкеев "Атасьшың баласы", X. Талғаров "Сөби 
т у р а л ы ой", "Ә ж етай ы м ”, Ә. Дүйсенбиев "Ж ақсы ад ам ”, 
Ә.Табылдиев "Ана”.
Әуенді қи м ы л -қо зғалы с. "Сен бакытты үлансың” - өні 
И. Нүсілбаевтікі, сөзі М. Қуанышбековтікі, ”А қ мамам” - өні 
Ә. Бейсеуовтікі, сөзі Ә. Дүйсенбиевтікі, ”А қ м ам ам ” - өні 
Е .Х асан ғал и евтікі, сөзі С. Ж и ен баевтікі, "А наш ы м ” - өні 
Р .Б а й қ о ң ы р о в т ік і, "А пам үш ін" - өні И. И саевтікі, сөзі 
Қ.Мырзалиевтікі, "Туған күн” - өні С. Мүхамеджановтікі, сөзі 
Т. М олдағалиевтікі, "Бесік жыры" - өні И. Мамаковтікі, "Ак 
өжем" - өні К. Қуатбаевтікі, сөзі О. Әубөкіровтікі, "Анама" - 
өні С. Күнанбаевтікі, сөзі Ж . Сөтібековтікі.
Негізгі қим ы л ж атты ғулары :
Бірінін артынан бірі жүптасып, тәрбиепзінін берген бағыты 
бойынша ш аш ы рап ж үру, ж үгіру, ж үгіріп келіп биіктікке

жүктеу/скачать 7,32 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: