Институты

арасы на салып, ж анш у арқы лы ж алп ақтау жөне шымшып 
созу, үлкен-кіш і бөліктерді біріктіру тәсілімен таныстыру. 
Белгілі бір бейнені мүсіндеуде саусақ қимыл-козғалыстарын 
дүрыс пайдалану дагдысын қалыптастыру. Бірнеше бөліктен 
түратын (2—3) заттарды бір-біріне біріктіруде оның беріктігін 
ж әне шшінді бүзбай ж асауға үйрету көзделеді.
Үйренген іскерлік дагдыларын бекіту барысында бала 
заттың пішінін үқсата білуге, өзінің ой-қиялымен сипаттап, 
то л ы қты р у ға үйретіледі. Бөлш ектерді бір-біріне бекітуде 
жүмыстың таза, үқыпты орындалуын қадағалау керек.
Ж ап сы р у д а қ а ғ а з бетіне к е ң істік ті дүры с б ағдарлай
орналастьфу дағдыларын қалыптастыру. Қиылған кесінділерді 
түстеріне, пішініне, көлеміне қарай таңдай білуге үйрету. 
Түстердің үйлесімділігін жөне өшекейлеуде өсемдікті сезіне 
білуге баулу. Ж елім деудің төсілдерін м еңгертіп, үқы п ты
ж үм ы с істеуге м аш ы қтандьф у. Қиылған пішіндерді түсіне 
ж ә н е көлеміне қ ар ай үйлестіре білуге, біртектес бірнеше 
пішіндерден белгілі бір заттың бейнесін жапсьфуға үйрету.
Қ ү р ы л ы м (к о м п о зи ц и я ) ж а с а у д а к е ң іс т ік т і д үры с 
пайдаланып, түстердің үйлесімділігін, пішіннің кезектесіп, 
араласып келуін ескеріп, өдемі өрнек жасауға үйрету. Әртектес 
пішіндерден белгілі бір заттың бейнесін жапсьфу.
Жылдьщ аяғында балалар жыл мезгілінің ерекшеліктерін 
бақылап, айнала коршаған орта, табиғат өзгерістеріне назар 
аудары п, өз қ ал ау л ар ы бойынша сурет салып бейнелейді. 
С а зб а л ш ы қ п е н , қ ү м м е н , сум ей ойы н б ары сы н д а т ү р л і 
ойыншықтар жасауға ынталандыру. Таяқшамен жерді сызып, 
бормен тас жолға сурет салу. Дербес көркемөнер бүрьппында 
сурет, мүсін ж а с а у ж өне ж ап сы р у д а м еңгерген іск ер л ік 
д ағды лар ы н пай д алан ы п , өз беттерінш е ж е к е ү ж ы м д ы қ
ж ү м ы с т а р о р ы н д ау д ағд ы л ар ы н , іс к е р л ік т е р ін д ам ы ту
барысында дидактикалық ойындар үйымдастыру үсынылады. 
Мысалы: «Қандай түс?», «Кім тез жинайды?», «Моншақтарды 
тіземіз», «Біздің ыдыстарымыз» т. б. Бүл ж үм ы стар өдеби- 
музыкалық ойын-ермек, тіл дамыту жаттығуларымен сабақтас 
дамытылады.
Б А Ғ Д А Р Л А М А Н Ы ІС К Е А С Ы Р У Ғ А
Қ А Ж Е Т Т І Т А Қ Ы Р Ы П Т А Р
Отбасы. Балаларды ң ата-аналары, туыстары жайында 
алғаш қы топта (2-ден 3-ке дейінгі) алған білім-дағдыларын, 
т у ы с т а р ы н ы ң а ты -ж ө н ін е б ай л ан ы сты сө зд ерд і қ а л а й
6 6

меңгергенів байқау, ойын-өңгіме арқылы қайталап естеріне 
түсіру.
Сөздік қорын кеңейту, үй-іші туралы үғымдарын тереңдете 
түсуі үшін өке-шешесі қайда, не істейтіні, ағасы, інісі қайда 
(балабақшада, мектепте) екені жөнінде өңгімелесу, ойьш ойнату.
Төрбиешіяің сүрағьша дүрыс жауап ойластыруға, кейбір 
о й ы н -ж а т т ы ғу л а р д ы өзд ігінен біл уге, д и ал о г түрін д е 
өңгімелесуге үйрету. Ж аңа сөздермен сөздік қорьш дамыту.
С әбилерді сөйлеу а п п ар аты н дүры с ко л д ан а білуге 
жаттықтыру. Сөйлесу кезінде үн ырғагын, дауыс екпінін дүрыс 
сақтап, сөзді анық, дүрыс айтуға үйрету. «Сөз», «Дыбыс» деген 
үғымдарды меңгерту. Баланың айтуына киын дыбыстар (р, л, 
с, з, ш, т. б.) ж и і қаты саты н өлең -тақп ақтар оқу, ж а тқ а
айтқызу. Дыбыстық ойын ойнату.
Үй-ішіне қаж етті жиһаздардың, ыдыс-аяқтардың атын, 
кейбір затты ң ж еке бөліктерін сөзбен дүрыс атап айтуға 
(дөңгелек үстел, түсі қызғылт, төрт аяғы бар), үксас ж ақтары 
мен айырмаш ылықтарын (жазу үстелі биік, дөңгелек үстел 
аласа, пішіні дөңгелек, төртбүрыш, көрпе, сырмақ, үстелдер т. 
б.) ажырата білуге, басқа затпен салыстырып айтуға үйрету. 
Кереует, төсек, төсеніш, текемет, көрпеше, ж асты қ, көрпе, 
сейсеп, жастық қап — бөрі төсек жабдықтары.
Бүрынғы топта үйренген сөздерін қайталай отырып, жаңа 
сөздермен сөйлем қүрату.
Т іл д ам ы ту д а үсы ны лы п оты рған осы үғы м д ар
м а т е м а т и к а л ы қ білім дағды лар ы м ен ж а л ғ а с т ы р ы л а
ж үргізіледі. Ү лтты қ түты наты н бүйымдар, ы ды с-аяқтар, 
ж асау-ж иһаздар т. б. заттарды санатып, түр-түсін, пішінін 
сүрап өңгімелеседі. Кеңістікті, уақытты бағдарлауды үйретуде 
отбасы мүшелерінің тікелей көмегіне сүйенеді.
Ж а з ғ ы к и ім . Б үл топта күнделікті ж азғы киімдерді 
үлттық киімдермен салыстыра отырып айтуға, сөн-салтанатты 
тігілген өсемдігін көре, тани білуге үйрету.
Сурет көрсетіл өңгімелеу. «Менің өжем», «Біздің үйде» 
көріністері.
Сурет салу, мүсіндеу, жапсыру жүмыстары тіл дамытуда 
үйретілген жүмыстарға сабақтас жүргізіледі. Қазақстанның 
ү л тт ы қ өдет-ғүрпы , дөстүрлері бейнеленген «Б алаларға 
Қазақстан өнері туралы» деген суретті альбомнан — «Үлттық 
ыдыстар», «Қуыршақ Айсүлу», «Тегене тостаған», «Ожаулар», 
«Түсау кесу», «Бесікке бөлеу», «Ана өлдиі», «Біздің отбасы» 
суреттерін көрсетіп әңгімелесу, өңгімелеп айтуға үйрету.
Әдеби ш ы ғарм алар. Ертегі, өлең, тақпақ, өңгіме, жүмбақ 
оқып, оқы лған пзығарма мазмүнын өңгімелету. «Әжемнің 
ертегісі» деген тақьфыпта суреттер көрсетіп өңгімелесу.
67

Әңгімелеу. «Үш жалқау», С. Көбеев «Шал мен балалар», 
С. М өмбетов «Әже мен немере», Б. Д ан аб еков «Ж ауап» 
ертегілері.
О қ ы п т ү с ін д ір у . М. Е т ек б а е в «М ейірім ді қы з», К. 
Ч и л аш ви л и «Қайы рымды бала», Л . Толстой «Бөрінен де 
жақсы».
Ж аттату . Ж . Көрбозин «Кіпгіпейілділік», А. Ш аяхметов 
«Ана», М. Жаманбалинов «Әжем», Қ. Мырзалиев «Қүттықтау».
Ертегі м азм үны н ж үйелі өңгімелей білу. «Менің өжем» 
деген тақ ы р ы п та өңгімелесу, өңгім е қ ү р а ту . Әже киетін 
киімдер туралы ойын. «Әжеге қо н аққа бару», «Мен өжемді 
сүйемін», «Өжемнің сырмағы». Ойын кезінде не істегендері 
ж айлы әңгімелету.
Үйренген сөздерді жекеше, көпше, жіктеп, төуелдеп айта 
б іл у д і о й ы -ж а т т ы ғ у л а р а р қ ы л ы м ең ге р т у . Ү й -іш ін д егі 
ойыншықтар туралы өңгімелету.
Ә у е н д і к и м ы л - қ о з ғ а л ы с . Ән ты ң д ау . «Әлди-өлди 
қуыршақ» — өні А. Меңжанованыкі, «Маманы ж ақсы көреміз»
— өні Е. Өміровтікі.
Ы р ғ а қ т ы қ и м ы л . «Қ уы рш ақпен ойнаймыз» — өні В. 
Карасевтікі, «Жасырынбақ ойнау», «Кімнід үйі», «Қуыршакпен 
билейміз» — укі>аин халық өні, «Бірге билейміз» — орыс халық 
өні.
Әнді а сп ап тар д ы ң сүйем елдеуім ен нөзік, созы лы ңқы
айтьш , сөздерін айқын, дүрыс айтуға дағды ландыру.
«Мерекеңмен анашым» — өні Б. Қыдырбекованыкі, «Менің 
сүйікті атам» — өні Е. Қүсайыновтікі, «Бесік жыры» — өні Ө. 
Байділдаевтікі
Негізгі қимыл ж атты ғулары :
Тізені жоғары көтеріп, бірінің артынан бірі, қатар түрып 
ж үру. Бірінің артынан бірі біреуді қуалай, біреуден қашып 
ж үгіру. Б ір орында түры п секіру, 6 м қаш ы қты ққа тура 
еңбектеу, кеуде түсы нан екі қолм ен 1,5 м қ а ш ы қ т ы қ қ а
заттарды лақтьф у.
Ойын: «Маған қарай жүтіріңдер», «Төбешіктен төбешікке 
секіру», «Өз түсіңді тап», «Тауык пен балапандар», «Кім алысқа 
лақтырады» — дағыстан халық ойьшы», «Бөрікті кигіз».
Сурет са л у . Әжем ж іп ш ум ақтады . Әдемі сақиналар. 
Ш аңы рақ. Ж өм иланы ң өдемі көйлегі. А лаш аны өрнекте. 
О р ам алд ы өр н ек те. Т ү р л і-т ү с т і т ү й м е л е р , б а қ -б а қ т а р , 
Мүхтардың қалпағы.
6 8

Мүсіндеу. Мүсіндеуді үйренеміз. Табақ, шелек. Таба нан. 
Қуыршақты қонаққа шақырамыз (үжымдык жүмыс).
Ж апсыру. Тоқжанньщ тақиясы. Ж іпке ілінген орамалдар. 
Моншақтарды жіпке тіз. Әжеме гүл сыйлаймьш.
Қ ү р ы л ы с с ал у (қүры лы с м атери алдары н ан ) С окпақ 
жолдар (үзын жөне қысқа). Дуал (биік, аласа). Қақпа (жалпақ, 
ж іңіш ке). Ж и һаз (үстел, орындық, диван, кереует). Көпір 
(жалпақ, жіңішке, биік, аласа).
О й ы н -ж а т т ы ғ у л а р . «Менің бөпем», «Бөпені бесікке 
бөлейміз» т. б. Т ақы ры пқа байланысты үй-іші суреттерін 
үлестіріп беріп, дидактикалық ойын-жаттығулар орындату. 
«Біздің үйде», «Ш олпанны ң өж есі» деген ойын о й н ату . 
«Қуыршакқа қазақ көйлегін тігеміз» (төрбиеші берген үлгіні 
қүрастыру). Кім екенін тап, кімнің дауысы, кім жоқ, кім өн 
айтады?
Еңбек. А як киімі, пальтосы, бас киімін өзі киіп, өзі шешу, 
түймесін сала білуі, бауьш байлауға үйрету.
Қ ағаз салатын ыдысты үстел үстіне, сабаққа қаж етті 
қарындаштарды, тақтаны сүртетін шүберекті, суреттер мен 
кітаптарды өз орындарына жинап қоюға дағдыландыру.
Б алабақш а. Балабақша үйі. Ондағы жеке топ бөлмелері. 
Меңгеруппнің, дөрігердің бөлмесі, асхана. Өз бөлмелері, кіре 
берістегі шеішнетін бөлме, киім ілгіш шкафтар.
Топ бөлмесіндегі бүйымдар, ойьшшықтар, кітаптар, тірі 
табиғат бүрышы.
Ү й ы қ та й т ы н бөлме, онд ағы з а т т а р — тө сектер, 
ж ам ы лғы лар, ж асты қ. Бөлме тазалы ғы , төрбие жүмысын 
ж ү р гізу ге қ а ж е т т і за тт ар , к ү р а л д ар туралы үғы м дары н 
кеңейту.
Әрбір бөлменід не үшін қаж ет екенін түсіндіру.
Балабақш ада кімдер не істейтіні жайында түсінік беру, 
таныстыру. Диалог, монолог түрінде сөйлесе білуін жетілдіру.
Балабақш адағы өтілетін төрбие жүмыстары кезінде (өн, 
бейнелеу өнері, жапсыру), сурет салу, бояу, жасаған заттың 
аты, түр-түсі жайында айтқызып, сөздік қорларьш дамыту. 
Үйренген сөздерін төжірибеде қолдана білуге жаттықтыру.
Санауға байланысты сөздерді (сана, қанша, неше, нешінші) 
дүрыс айтуға үйрету, санау үғымдарын кеңейту.
Зат есімге есімдік, етістіктерді қосып дүрыс айта білу.
С урет к ө р с е тіп ө ң гім ел есу . «Балабақш ада», «Біздің 
ыдыстар», «Біздід киімдер» деген мазмүнды суреттерді көрсетіп 
өңгімелету. Сөздің дыбыстау ж ағы н дүрыс айтуға, сөйлеу 
аппараты н қолдана білуге ж атты қты ру. Сөйлесуде дауыс
69

екп ін ін , үн ы р ға ғы н с а қ т а п , м ө н ерл і сы п ай ы сөй леу 
дағдыларын меңгерту.
Ә д еб и
ш ы ғ а р м а л а р . 
Ә ң гім ел еу . 
Н. 
С ерал и ев 
«Балабақшада», Д. Хасенов «Мейрамгүл».
О қы п түсіндіру. Ө. Ш ынбатыров «Сеуле», Б. Ы сқақов 
«Балалар бақшасында».
Ж а т т а т у . Е. А ш ы қбаев «Балабақш ада», Б. Тікебаева 
«Жақсы аға», Ә. Қонарбаев «Балабақша».
Оуенді қимыл-қозғалы с. Ән айтқызу. «Бақшаға келемін»
— өні Ө. Б ай ділд аевтікі, «Бақш адағы өн-сауык» — өні Б. 
М ожжевеловтікі, «Не деу керек? 
өні Ө. Байділдаевтікі.
Б а л ал ар д ы м узы каға сөйкес қим ы л-қозғалы с ж асауға 
ынталандырып, өз серіктерімен би элементтерін, кейіпкерлердің 
сипатьш еркін бейнелеуге дағдыландырып, бесікке қуьфш ақты 
бөлеп, «Өлди-әлди» өнін тыңдап, ырғақты қозғалыс жасау.
«Сырнай мен даңғыра» музыкалык аспаптарын қолданып, 
тембрін айырып, аспаптарда ойнау қимылын көрсету.
Ч ех халқы ны ң «Тауықты қуалайы қ» деген м узы калы к 
ойьшын кейіптендіру.
Негізгі қимыл жаттығулары:
А я қ ты ң үш ы м ен бөлменің қабы рғасы н бойлай ж үру, 
б а ғы тта р д ы а л м а с ты р а өз беттерім ен бы ты рай ж ү г ір у , 
малдасты қүры п отырып, допты бір-бірлеріне домалату, 4—6 
сы зы кты (қаш ы қты ғы — 25—30 см) аттап өтіп, баспалдақ 
үстімен өрмелеу.
Ойын: «Өз орныңды тап*, «Дауысынан ажырат», «Жарды 
жағала», «Тыққан затты тап», «Өз үйіңді тап», «Маймылдар».
Б ал аб ақш ад а ж үргізілетін төрбие ж үм ы стары кезінде 
бейнелеу өнеріне қатысты көркемдік талғамын қалыптастыру 
м ақсаты нда өсемдікті, сүлулы кты сезіне, кабылдай білуге 
баулу. Ол үшін балабакша үйі мен бөлмелерінің ішкі-сьфтқы 
безендірулері, ілінген суреттер мен көркемөнер туындылары 
балаға өнер жайьшда мағлүмат беретіядей болуын ескеру.
Сурет са л у . Сурет саламыз. Түрлі-түсті қарывщаштар. 
Қ аз-қаз бас. Қуы рш ак шарфы, орамалдар, өрнектеу.
Мүсіндеу. Үлттьщ тағамдар (бауьфсақ, шелпек). Дөңгелек 
тоқаш тар. Әртүрлі доптар, үшақтар, қуырш ақ.
Ж а п с ы р у . Әжемнің қүрағы . Арба, Өйгерімнің белдігі, 
қуы рш акка кілем.
Ойын. «Біздің бөлмеде не бар?», «Бөлме жасау», «Кішкене 
ки із үй ж өне ойын бөлмесі», «Қуы рш ақ М ақпал қон аққа
7 0

келді», «Менің достарым», «Бөлмеге не керек?», «Қуыршақ 
бөлмесін жабдықтау» ойындарын ойнату.
Тақы ры п бойынша үйренген сөздерді ж екеш е, көпше 
(септеу) қолданып, сөйлемді күрастыра білуге жаттықтыру. 
«Балдырғандар серуенде», «Маған қарай жүгіру», «Дүкен» 
ойындарын ойнау.
Еңбек. Өзіне-өзі кы змет көрсету. Балабақш адағы күн 
кестесіне орай жуыну, киіну, шепгіну, тамақтану, ойын, кітап 
бүрыштарын жинастыру, бөлмеде тазалъщ сақтау дағдыларын 
меңгерту. Топ бөлмесі туралы түсіндірш, үлкендердің еңбегін 
қүрм еттей білуге, табиғат бүрыш ы ндағы өсімдіктер мен 
ж а н у а р л ар д ы к ү тіп -б ап тау ға үйрету. К үн д ел ікті өздері 
қолданып жүрген заттарды танып, сөзбен дүрыс айта білуге 
үйрету.
Ойыншықтар. «Қандай ойыншықты үнатасың?» «Оны кім 
өперді?» «Қайда өкелді?» сүрақтары на ж ауап бергізу. Өзі 
жақсы көретін ойыншықпен қандай ойын ойнайтыны жөнінде 
өңгімелесу. Ойын үшін өдейі өкелінген үлтты қ киім киген 
куырш ақтар, ойьшпіык ат, үлттык киім киген үл, қы з бала 
ту р а л ы сөйлету. Ү л тты қ к и ім д і к ү н д ел ікті киім дерм ен 
салыстыру, киім өдемілігіне, ерекшелігіне, ою-өрнектеріне 
назар аударту.
М атематикалы қ үғымға каты сты ойынш ықтарды түр- 
түсіне, көлем іне қ а р а й салы сты ра білуді үй рету. Санау 
дағдыларьга өрі қарай кеңейте отырып, заттың саны, пішіні, 
көлемі, кеңістік, уақыт туралы білім дағдыларын тиянақтау.
Сурет көрсетіп өңгімелеу. «Біздің ойыншықтар» атты сурет 
мазмүньш өңгімелету.
Әдеби ш ығармалар. Әңгімелеу. М. Төрежанов «Екі нөрсе 
сүра», Б. Данабеков «Ағаш ат», Ж . Смақов «Қуыршақ», Ә. 
Ақпанбетүлы «Қызғаншақ».
Оқып түсіндіру. М. Әлімбаев «Менің ойыншықтарым» 
(үзінді).
Ж а т т а т у . Ғ. Өкеев «Топ-топ домалақ», А. М еңжанова 
«Қуыршақ», «Тазалықтың досы», Н. Ж анаев «Көбелек», Б. 
Серікбаев «Оң аяк, сол аяқ».
О у е н д і қ и м ы л -қ о з ғ а л ы с . «Қ уы рш ақ» — ән і А. 
М еңжанованікі, «Ойыншықты тап» — өні Р. Рустамовтікі, 
«Барабан» — әні Б. Дөлденбаевтікі, «Сылдырмақпен ойнау» — 
өні Е. А ндосовтікі, «Доп, «С ы лды рм ақтар» — өні М. 
Р а у х в е р ге р д ік і, « Қ у ы р ш ақп ен ойнаймы з» — өні Ж . 
Т ү р сы н б аевтік і, «Ойыншық» — өні Ғ. Ж ү б ан о ван ы к і, 
«Куьфшақпен ойнаймыз» — өні В. Карасевтыкі, «Ойыншықтар»
— өні И. Нүсіпбаевтікі, «Допша секір» — қимылды ойын.
71

Негізгі қим ы л ж аттығулары:
С апта ш еңбер ж а с ап тұру, м узы ка ы рғағы м ен ж үру, 
кішкентай топпен алаңның бір шетінен екішпі шетіне жүгіру. 
Қойылған заттардың арасынан еңбектеп өту; 1,5—2 м жерге 
екі колымен кеуде түсынан заттарды лақтыру. Жерде ж атқан 
сатыны аттап басып өту.
Ойын: «Матрешканы жина», «Қыдыруға барамыз», «Поезд», 
«Трамвай», «Кім мерген?».
С урет с а л у . М ерекелік өсем ш ар л ар , о й ы н ш ы қтарға 
орамал.
М ү с ін д е у . «Қ андай о й ы н ш ы қ ж а с а ғ ы ң келеді?» 
«О йы нш ы қтарға б ау ы р сақ дайындаймыз» (дом алақ жөне 
жалпақ).
Ж апсы ру. Әйгерімнің белдігі (жолақты өрнектеу). Әдемі 
табақ (дөңгелектеп өрнектеу).
О й ы н . « Қ а з-қ а з бас», «Б есікке бөлеу», «Ойлан тап» 
ойьшдарын ойнату. «Шарлар үшып жүр, түсіне қарай топта», 
«Шеңберге түс», «Не жоқ?», «Пойыз».
Еңбек. Ойыншықтармен ойнауда куы рш ақты жуындыру, 
к и ін д ір у , ш аш ы н т а р а у а р қ ы л ы енбек ету д ағд ы лары н
қальштастыру, үқыптылыққа, тазалыққа үйрету.
Ж ы л мезгілдері
Ж ом арт күз. Күз келді. Күн салқын, шөптер сарғайды, 
гүлдердің 2—3 түрін таны стыру: сабағы, ж апы рағы , т. б. 
оларды сөзбен атап айтуға үйрету. Ағаш тың құрылысымен 
таны стьфу — діңі, бүтағы, ж апьф ағы , бүтақш алары. Жеміс, 
көкөніс пісіп, оларды дүкенде, базарда сатады. Суық жаңбыр 
ж а у а бастады . А лм а, қ и я р , сөбіздің түсі, п іш ін і ту р ал ы
түсіндіру. Сүрақ қойып өңгімелесу. 2—3 алманы, екі қияр не 
сөбізді санату.
Сурет 

жүктеу/скачать 7,32 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: