‘М. Жұмабаев. Педагогика. Алматы. «Ана тілі», 1992, 40-бет

жылдам қозғалысы мен сергектігі, өр нәрсе білуге қүмартатьш 
қағылездігі. Ол төнірегіндегі үлкендермен карым-қатынасын 
бүрынғыдан да күшейтіп, өзі қүраллы балалармен ойнауға 
ерекше мөн бере бастайды. Сөбидід екі жастағы кезеңі шартты 
түрде екі сатыға бөлінеді:
біріншісі — бір ж ас алты ай десек, екінпгісі — бір ж арым 
жастан екі ж асқа толу кезеңі. Өйткені, бүл кезеңдердің өзара 
айтарльщтай айырмашыльщтары бар.
Б а л а н ы ң а к ы л -ес і. Б алан ы ң к о згал ы с қ у а ты ар тқ а н
сайын, ойлау кабілеті күш ейе береді. Күннен-күнге киялы
қанаттаньш, ішкі түйсігімен сезіну касиеттері де терендейді. Екі 
жасқа толған кезінде баланың ойлау кабілеті арта бастайды. 
Оның сөйлеп, тіл үйренуге ынтасы артып, 200-ден 500-ге дейш 
сөздік қоры қалыптасады. Ж иі қолданылатьш сөздерден сирек 
қолданылатьш сөздер саны басым бола бастайды. Сондықтан 
ү л кен д ер д ің ай тк а н ы н ж а қ с ы түсін іп , дереу о р ы н д ау ға 
тырысады. Дегенмен, балалар бүл жасында кат-кабат, күрделі 
о й ларды дөл түсіне қой м ай ды . М өселен, «балалар, а с қ а
отырыддар» деген ж алпылама ш акыруды түсінбейді. Өйткені, 
олардьщ ойлану түйсігі өлі де қаралайым; кы сқа сөйлемдер 
мен нақтылы өз аттарын атап та к ы р ға н н ан аса койған жоқ. 
Олар өздерінің киялдауы мен, ойлары на келгендерін ойын 
аркылы бейнелейтін болады. Сыртка шьщса айналасындағы 
көріністерге таңырқай карап, қызықтайды. Соньщ салдарынан 
касындағы үлкендерге «бүл не?», «ол не?», «мынау кім?», «анау 
не?» дейтін толып ж атқан сүрактарды төпеп қоя береді. Б ала 
көбінесе сол естігендерін жадына үстап калып, үйге келгеннен 
кейін ойы нш ы қтары мен ойнап оты рған кезінде өзінен-өзі, 
үйренгендерін қайталап айтатын болады. Мүндай өрекеттердщ 
барлығы да іш кі түйсікпен, ойынның мазмүнымен араласып 
кетеді. Сондьщтан олар кез-келген ойы ндары н м азм үнға 
қүрып, ойыншықтарының атқаратын кызметтерін бөліп беріп, 
олардьщ іс-өрекеттерін ж аң ағы өзі күрған м азм үнға орай 
басқара бастайды. Мүндай сөтте баланьщ беріле ойнайтындығы 
соншама, тіпті атьш атап шакырған дауысты да есгімейді. Оньщ 
есіл-дерті қайткен күнде де, өзі ойлап ш ы ғарған ойынның 
а я ғ ы н а ж е т іп , өрб ір о й ы н ш ы ғы н ы ң қ а д ір -қ а с и е т т е р ін
айкы ндап, соларды ң өздеріне л ай ы қты бағал ары н беруге 
ауысады. Мүньщ өзі одан үлкен күш -қуат пен көщ л-күйінің 
толқымалы сезімдерін талап етеді. Кейде олар тіпті кара терге 
түсіп, катты шаршайды. Б ірақ өзінің осы ойынынан соншама 
үлкен лөззат а лады.
11

Б аланы ң ақыл-есінің дамуы, оның өркендеу ж олдары
ж өнінде өзінің ой қоры ты нды лары н М. Ж үм абаев былай 
түйіндейді: «Ересек адамның есіне қарағанда балапың есі тым 
өлсіз. Б ала тез үмытады. Екі-үш ж асар бала аз уақы т ата- 
анасынан айырыльш түрса, оларды танымай қалады... Бала 
үмытып қалып, бір нөрсенің атьш қайта-қайта сүрай береді, 
бір көрген нөрсесіне қайта-қайта қарай береді. Ес түрлерінен 
балада есту, есінен көру, һөм қозғалу есі күшті».
Естід өркендеуі үшін төмендегі ш арттар орындалуы керек:
1. Ә сердің к уи іт ілігі. Эсер к ү ш т і болса, есте ү з а қ
сақталады. Мысалы, қатты дауыл, сүрапыл боран сықылды 
күш ті көріністер тез үмытылмайды. Қатты дауыспен аш ы қ 
үқты ры лған сабақ баланың есінен шықпайды. Бір сабақтан 
бала күш ті өсер алу үшіе баланың сол сабаққа қүмар болуы 
ш арт. Баланы қүм ар қы лу үшін мүғалім өзі қүм ар болуы 
керек.
2. Сырпщы сезімдердің көбінің қат ынасуы . Б ір затпен 
та н ы с қ а н д а сы р тқы сезім дер д ің көбі қ аты н асса, ол зат 
үмытылмайды. Балаға бір нөрсені білдіру қажет болғанда осы 
жолды үстау керек. Яғни, мүмкін болгашпа баланың сыртқы 
сезімдерінің көбін қатыстыру керек. Мысалы, бір заттың түсін 
де көрсет, дыбысын да естірт, үстатьш та көр, иіскетіп дөмін 
татқыз, сипат, суретін салғыз. Баланың жаратылысының өзі 
осыны тілейді. Бала өзінің көрген нөрсесін үстағысы келеді, 
естіген нөрсесін көргісі келеді. Үстаған нөрсесінің дөмін 
татқысы келеда. Осы жолды үстағанда, баланың білімі берік 
болады.
3. Ж аңа білімді бурынгы біліммен байлау. Бір нөрсенің 
еске тез алынуы һөм естен тез шықпауы үдгін осы нөрсенің 
бүрын есте бар нөрсеге байлануы шарт. Яғни, өр нөрсені бала 
есіне тез алсьш, һөм есінде үзақ сақтасын десе, балаға жаңа 
беретін білімді ж ат күйіне бермей, баланың бүрынғы таныс 
білімдеріне байлап берсін.
4. Пысъщтау. Бала жаңа білімді неғүрлым көп пысықтаса, 
есінде сошпа берік болып қалады. Рум елінен қалған дүрыс 
мөтел бар. «Пысықтау — білудің анасы» деген1.

жүктеу/скачать 7,32 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: