'М. Жұмабаев. Педагогика. Алматы, «Ана тілі», 1993, 86—88-беттер

И н а б а т т ы л ы қ қ а ц м т ы лу. Б а л а екі ж а с т а н бастап
жайсыз істеріне үялатын болады. Ол жағымды жөне жағымсыз 
қы лы қтарды аж ы р ата бастайды. Өзін барынш а ж ағы м ды
жағдайда үстауға тырысады. Бүл оның инабаттылығының 
іштей оянып, өзінің істеген істеріне жауапкерпзілікпен қарай 
бастауының ал ғаш қы саты лары . Сондықтан да ол өзінен 
үлкендермен де, балалармен де ж ақсы қатынастар ж асауға 
үмтылады. Ол осы сөттен бастап, үлкеннің тілін алу, кішіге 
мейірім көрсету сияқты инабаттыльщ-этикалық қатынастарды 
меңгере бастайды. Өзімен ойнап ж үрген қүрбыластарымен 
есептесіп, олардың айтқандарын тыңдап, өзінің де өтініштерін 
орындатып, бір-бірімен сы йласты қ қар ы м -қ аты н астары н
жасауға тьфысады. Кейде олар қолындағыларын бір-біріне өз 
ықтиярымен үсынып, одан үлкен қуаныір сезімдеріне кенеледі. 
Сөйтіл, өзара алыс-беріс жасай білудің 
ж ақсы қатьшаста 
болу үшін қаж ет екендігін үғьшады. Әитсе де еркін сөйлесе 
алмайтындықтан екі жастағы балалар арасында көбінесе ойын 
ойнау, ойынш ы қ алм асуда келіспеуш ілік өрекеттері ж и і 
б айқалады . А лайда олар осы ш атақтасу ар қы л ы да көп 
нөрселерді түсінеді. Мүндай сөттерді үлкендердің р ен ітін де, 
өзі ренжіткен баланың жылағанын да көріп, өз қылығы өзіне 
де үн ам ай ты н д ы ғы сонш а, тіп ті қ о сы л а ж ы л а п , қ а т т ы
күйзелетіні жиі кездеседі.
Алғаш рет бала өзінің қуыршағын немесе мысық пен күигік 
сияқты ойыншықтарьш аялап, қолынан жерге түсіп кетсе оны 
жүбатып, мейірімін білдіреді. Бүл оньщ ж үрек төрбиесінен 
пзыққан этикалық төлімінің алғашқы көріністері екені анық. 
Мүндай сөтті байқап қалған төрбиешісі міндетті түрде, басқа 
балаларға айтып, көңіл бөлуі аса қаж ет Ңайырымдылықты 
айғаласы на еліктеумен ж асаса да, ол артынш а өзінің ішкі 
көщл-күйішц де жақсы екенін түсіне бастайды. Түсінген сайьш 
мейірімділікті саналы түрде бір-біріне жасауға тырысады. Бүл 
өсіп келе ж атқан сөби тіршілігшдегі ерекше белес екені рас. 
Мүны одан өрі жетілдіре беру басты міндет...
Еңбекке баулу. Екі жастағы балалар біраз нөрсені өздері 
ж а с ау ға ж а р а п қ ал ады . М өселен, азды -көпті өзі киініп- 
ш еш ін уге, та м а ғы н д ү р ы стап , тө к п ей -ш аш п ай іш уге, 
о й ы н ш ы қтар ы н
ж и н а у ға , 
қолы н
ж у у ғ а
ж а т т ы ғ а
бастағандықтарын байқатады . Тіпті олардың ата-анасы на 
көмектеспекші болған талаптары да күннен-күнге молая береді. 
Үлкендер жағы тек баланың осы өрекеттерін үнемі жетілдіре 
түсуге ықпал етулері қажет.
13

С у л у л ы ц (эст ет и к а ) сезімдері. Б ала осы кезеңдерден 
бастап ж ы лтыраған нэрселерге ерекше мен бере бастайды. 
О йы нш ьщ тары ны ң тү р л і-тү сті болғаны на қ атты қуан ы п , 
ерекше мөз болады. Тілті олар үстіндегі киімдерінің де аш ық 
та ж арқы н түсті болғанын үнатады. Көйлегіне сальшған түрлі- 
тү с т і гүлд ерд і ш үқы п, қы зы қтай ты н сөттері м ол-ақ. Ол 
төрбиешінің «өйбат», «жаксы», «сүлу» дегендерін қайталап, бір- 
бірлеріне айтуды да үмытпайды. Осы кезден бастап суреті мол 
кітаптарға қүмартады.
Б ала екі жасында шағын-шағын тақпақ айтуға, өн-күй 
тыңцауға еліктей бастайды. Музыканың өуені мен ырғағьша 
өзшше қимыл-өрекеттерімен қосылуға тырысады. Қысқа-қысқа 
түсінікті сөздерден күралған ырғақты үйқастарды қайталауға 
үмтылады. Баланың осы кездегі талаптарын ж ақсы түсінген 
халы қты қ педагогика ежелден келе ж атқан «Санамақ» немесе 
ж а н у а р л ар төлдерімен байланысты аса ж еңіл үйқастарды
ойлап тапқан.
Баланың тәуліктік тіршілігі мен үйқысы, тазалығы мен 
тамақтануы
Б ал а үш ін екі ж ас аралы ғындағы кезең өзінің аса бір 
күрделілігімен ерекше көңіл аударуды талап етеді. Бала екі 
ж а с аралы ғы нда төул іктік тірш ілігінің екі түрлі реж ім ін
сақтайды. Алғашқы жартысында, яғни, бір жарым ж асқа дейін 
оның үйқысьшың көлемі мольфақ, серуендеуі аз, ал екінші 
жартысында — керісінше үйқысыз, сергек өткізетін уақыты 1— 
1,5 сағаттай үзарады. Бала таңғы асын оянғаннан кейін бірер 
с ағатты ң ар асы н да іш ер болса, кеш кі там ағы н ү й ы қ та р
алдында бірер сағаттай бүрынырақ ішкені жөн. Сонда ғана 
оның түнгі үйқысы ж айлы болады. Баланың таза ауада болуы 
ж а з айларында мөлшермен сағат он бірге дейін десек, түскі 
асының мерзімі — он бір жарым мен он екіггің аралығында өтеді. 
Міне, осындай әрекеттердің үстінде бір жарым жастағылардың 
беті-қолдарын жуып, тазалауды негізінен тәрбиеші атқарса, ал 
е кі ж а с та ғы л а р т а за л ы к тағы лы м дары н өздері а т қ а р у ғ а
тьфысады. Тіпті қыс айларында бірінші топ немесе бір жарым 
ж астағылар далаға шықпайтын болса, екі жасқа тола бастаған 
топ міндетті түрде бір мезгіл серуендеп келеді. Бірінші топты 
үйіне келгеннен кейін ата-анасы серуендететін болады. Өйткені, 
о лар қы скы киім дерім ен қорбаңдап, өз беттерінш е ж ү р е
ал м ай д ы . Ж а з а й л ар ы н д а бірін ш і ж өн е е к ін ш і топ ты ң
балалары серуендерін де, үйқысын да таза ауада өткізеді.
14

Б а л а л а р д ы ң ұ й қ ы д а н , серуеннен, ж у ы н у д а н ар ты л ға н
уақы ттары өр тү р л і ойын-ермектер өткізуге ж үм салады . 
Ж алпы осы айтылған төуліктік режімдер еш кыспақсыз, өз 
еріктерімен ауысып ж атуға тиісті. Не істесе де балалар өз 
еркімен өрекет ж асаса өлдеқайда пайдалы болатындығы 
түсінікті.
Там ақт анды ру: 2 жөне 3 ж асар балаларды ң там ағы
жөнінде М. Жүмабаев: «Екі ж асар баланың денесі өжептөуір 
берік болады. Сондықтан бүл жаста балаға бірте-бірте ет, нан 
сықылды күшті ас беруге болады. Ет бергенде жеңілінен бастау 
керек. Ешкі, сиыр, қой еті. Ж ылқы еті ауыр. Оны 2—3 жасар 
балаға бермеген дүрыс болады.
Б алан ы ң а с қ аза н ы н а лай ы қты нан — бидай үнынан 
пісірілген нан. Балаға шай ішкізу 

жүктеу/скачать 7,32 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: