УДК: 615.451.16:615.012/.014:582.998.2

Вестник КазНМУ, №5 – 2014 
www.kaznmu.kz
 
 
 
 
139
 
 
 
 
ғылыми 
мақалада 
аталмыш 
дәрілік 
өсімдік 
шикізатының  сабағынан  бір-біріне  ұқсамайтын 
әдістермен  алынған  экстрактыларға    тоқталамыз. 
Экстрагент ретінде дистилді су алынды. 
Микротолқынды 
экстракциялау: 
Экстракциялау 
микротолқынды  экстракторда  (START  E  microwave 
extraction system)  жүргізілді. 
Әдістеме:  Киелі  ермен  дәрілік  өсімдік  шикізатының 
алдын 
ала 
кесіліп, 
дайындалған 
сабағынан 
аналитикалық  таразымен  1г  өлшеп  алып,    оны 
микротолқынды  экстрактордың    арнаулы  цилиндр 
формалы 
ыдысына 
салдық. 
Дистилді 
судан 
дозатормен  10мл    өлшеп  алып  аталған  цилиндр 
формалы  ыдысқа  құйдық.  Ыдысты  баяу  шайқап 
шикізатты  суда  толық  шыладық  және  қақпағын 
мықтап  бекіттік.  Дәл  осындай  әдіспен  10  үлгі 
дайындап, дайындалған үлгілерді (цилиндр формалы 
ыдысты)  микротолқынды  экстрактордың  ішіне 
орналастырдық.  Бұл  үлгілердің  біреуі  құрылғыдағы 
температураны 
бақылау 
тетігіне 
жалғанды. 
Микротолқынды 
экстрактордың 
программасын: 
экстракциялау уақыты - 15 минуыт,  аппараттың суу 
уақыты  –  10  минут,  температура  -  110C
0
,  Энергия    - 
1000w  теңшеп,  start    батырмасын  бастық.  25  минут 
өткен  соң  экстрактордан  үлгілерді  алып  шығып,  
барлығын  қосып,  сүзгіш  қағазбен  сүздік.  Алынған 
сұйық  экстрактыны  төмен  қысымда  буландыру  
құрылғысында  (BUCHI  Rotavapor  R-3)  буландырып, 
қою  экстрактыға  ие  болдық  және  бұл  қою 
экстрактыны  тоңазытып-құрғату  құрылғысында 
(ALPHA 1-2 LDPLUS) кептіру арқылы құрғақ экстракт 
алынды.  
Аталмыш  экстракциялау  үрдісі  үш  рет  қайталанды. 
Алынған    құрғақ  экстрактыны    аналитикалық 
таразыда  өлшегенде  әр  реткісі  орта  есеппен  0.453г 
массаны құрады. 
Ультрадыбысты 
экстракциялау: 
Экстракциялау 
ультрадыбысты  экстракторда  (BANDELIN  SONOREX 
DIGITEC)  жүргізілді. 
Әдістеме:  Киелі  ермен  дәрілік  өсімдік  шикізатының 
алдын 
ала 
ұсақтап, 
дайындаған 
сабағынан 
аналитикалық  таразымен  10г  өлшеп  алып,  оны 
сыйымдылығы  500мл  тегіс  түпті  колбаға  салып, 
үстіне  100мл  дистилді  су  құйдық.  Колбаны  баяу 
шайқап,  шикізатты  суға  толығымен  шыладық. 
Дайындалған  колбаны  ультрадыбысты  экстракторға 
орналастырып, құрылғының экстракциялау уақытын 
15  минутқа  теңшеп,  start    батырмасын  бастық. 
Экстракциялау  аяқтаған  соң  колбадағы  сұйық 
экстракт сүзілді. Алынған сұйық экстрактыны төмен 
қысымда  буландыру    құрылғысында  (BUCHI 
Rotavapor  R-3)  буландырып,  қою  экстрактыға  ие 
болдық  және  бұл  қою  экстрактыны  тоңазытып-
құрғату  құрылғысында  (ALPHA  1-2  LDPLUS)  кептіру 
арқылы 
құрғақ 
экстракт 
алынды. 
Аталмыш 
экстракциялау  үрдісі  үш  рет  қайталанды.  Алынған  
құрғақ  экстрактыны    аналитикалық  таразыда 
өлшегенде  әр  реткісі  орта  есеппен  0.574  г  массаны 
құрады. 
Дәстүрлі  қайнату  әдісі  арқылы  экстракциялау 
әдістемесі: Киелі ермен дәрілік өсімдік шикізатының 
алдын 
ала 
ұсақтап, 
дайындаған 
сабағынан 
аналитикалық  таразымен  10г  өлшеп  алып,  оны 
сыйымдылығы 500мл дөңгелек түпті колбаға салып, 
үстіне 100мл дистилденген су құйдық. Колбаны баяу 
шайқап,  шикізатты  суға  толығымен  шыладық  және 
оны кері суытқышпен су моншасында екі сағат бойы 
қыздырдық.  Экстракциялау  аяқтаған  соң    колбаны 
суытып,  сұйық  экстракт  сүзілді.  Алынған  сұйық 
экстрактыны 
төмен 
қысымда 
буландыру  
құрылғысында  (BUCHI  Rotavapor  R-3)  буландырып, 
қою  экстрактыға  ие  болдық  және  бұл  қою 
экстрактыны  тоңазытып-құрғату  құрылғысында 
(ALPHA 1-2 LDPLUS) кептіру арқылы құрғақ экстракт 
алынды.  Аталмыш  экстракциялау  үрдісі  үш  рет 
қайталанды. 
Алынған 
 
құрғақ 
экстрактыны  
аналитикалық  таразыда  өлшегенде  әр  реткісі  орта 
есеппен 0.678 г массаны құрады. 
Artemisia rupestris L. өсімдік шикізатының сабағынан 
жоғарыда  баяндалғандай  үш  түрлі  әдіспен  алынған  
экстрактылардың  сипаттамасы  -    иіссіз,  қоңыр  түсті, 
кермек  дәмді  ұнтақ.  Бұл  экстрактыларға  ғылыми 
зерттеу жұмыстары  жалғасуда. 
 
 
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ: 
1
 
Флора Казақстана. – Aлма-Ата, 1966. - Т. 9. - 98 б.  
2
 
Батай  Зейнеқабылұлы,  Синь  Цзян  дәрі  шөптері.  ШҰАР  ғылым-техника,денсаулықсақтау  баспасы.  –  2006.  –  Б. 
173-174  
3
 
De-quan Yu. Recent results on structural chemistry of new natural products from Chinese herbal medicine // Pure and 
Appl. Chem. – 1998. - Vol. 70, № 2. – Р. 431-434. 
 
 
Ш. НОКЕРБЕК, З.Б. САКИПОВА,  РОБЕРТ УЛЬРИХ 
КазНМУ им. С.Д. Асфендиярова, 
Чехия, г. Брно Ветеринарный и Фармацевтический  Университет 
 
ПОЛУЧЕНИЕ ЭКСТРАКТА РАЗНЫМИ МЕТОДАМИ ИЗ СТЕБЛЕЙ ЛЕКАРСТВЕННОГО РАСТИТЕЛЬНОГО СЫРЬЯ 
ARTEMISIA RUPESTRIS 
 
Резюме:  В  результате  научных  исследований  были  получены  из  стебля  лекарственного  растительного  сырья 
Artemisia  rupestrisL.  экстракты    с  помощью  различных  методов:  микроволновая  экстракция,  ультрозвуковая 
экстракция и простой дистилляцией. Дальнейшие исследования для этих экстрактов продолжаются. 
Ключевые  слова: 
Artemisia  rupestris  L.,  ультразвуковая  экстракция,    микроволновая  экстракция,  традиционни 
метод. 
 
 
 

Вестник КазНМУ, №5 – 2014
 
www.kaznmu.kz
 
 
 
 
140 
 
 
 
SH. NOKERBEK, Z.B. SAKIPOVA, ROBERT ULRICH 
KazNMU of S. D. Asfendiyarov, 
Czech Republic, Brno Veterinary and Pharmaceutical University 
 
RECEIVING EXTRACT BY DIFFERENT METHODS FROM STALKS OF MEDICINAL VEGETABLE RAW MATERIALS OF 
ARTEMISIA RUPESTRIS 
 
Resume: As a result of scientific research, extracts were obtained from the stem of medicinal plant Artemisia rupestris  using 
various methods: microwave extraction, ultrasound  extraction and simple distillation. further research for these extracts are 
continuing. 
Keywords: Artemisia rupestris L., ultrasound assisted extraction, microwave assisted extraction,  
traditional method.
 
 
 
 
УДК  615.451.16:615.012/.014:582:534.292 
 
 
Ш. НӨКЕРБЕК, З.Б. САКИПОВА, РОБЕРТ УЛЬРИХ, Қ.Қ. ҚОЖАНОВА  
С.Ж. Асфендияров атындағы КазҰМУ, 
Чехия, Брно қаласы Ветеринарлық және Фармацевтикалық Университеті 
 
ARTEMISIA RUPESTRIS ӨСІМДІК ШИКІЗАТЫНЫҢ САБАҒЫНАН  УЛЬТРАДЫБЫСТЫ ЭКСТРАКЦИЯЛАУ 
ӘДІСІМЕН ЭКСТРАКТ АЛУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ 
 
Бұл  ғылыми  мақалада  Artemisia  rupestris  L.  өсімдігінің  сабағынан  ультрадыбысты  экстракциялау  әдісімен 
экстракт  алудың  әдістері  баяндалды.    Сонымен  қатар,  аталмыш  экстракыны  лабораториялық  жағдайда 
алудың технологиялық сызбасы құрастырылды.  
Түйінді сөздер: Artemisia rupestris L., Ультрадыбысты экстракциялау, Технологиялық үрдіс. 
 
Artemisia  rupestris  L.  Күрделі  гүлдер  тұқымдасы, 
жусан  туысына  жататын  көп  жылдық  шөп  тектес 
өсімдік.  Қазақша  аталуы  -  Киелі  ермен.  Ол  
Қазақстанның    Есіл,  Ертіс,  Семей,  Көкшетау 
аймақтарында,  шығыс  және  батыс  белдеулерінде, 
Қарқаралы,  Зайсан,  Алтай,  Тарбағатай,  Жонғар 
Алатауы, Күнгей Аалатау, Теріскей, Қырғыз Алатауы, 
Батыс Тянь-Шань өңірлерінде өседі [1]. 
Қазақ  халық  емшілігінде  аталмыш  дәрілік  өсімдікті 
асқазан-ішек 
жолдарының 
ауруларына, 
бауыр 
ауруына, қатерлі ісікке, тері мен шырышты қабаттың 
түрлі ауруларына қолданған [2, ]. 
Ғылыми  жұмыстың  мақсаты:  Artemisia  rupestris  L. 
өсімдік  шикізатының    сабағынан  ультрадыбысты 
экстрактциялау әдісімен құрғақ экстракт алу.  
Зерттеу  жүргізілген  орын:  Чехия,  Брно  қаласы 
Ветеринарлық және Фармацевтикалық Университеті, 
табиғи дәрілер  кафедрасы. 
Біз,  ең  алдымен,  дәрілік  өсімдік  шикізатын  сабағы 
және  гүлі  мен  жапырағы  деп  екіге  бөліп  алдық.  Бұл 
ғылыми 
мақалада 
аталмыш 
дәрілік 
өсімдік 
шикізатының 
сабағынан 
ультрадыбысты 
экстракциялау  әдісімен  құрғақ  экстракт  алынды. 
Қазақ  халқының  дәстүрлі  емшілігінде  аталмыш 
өсімдікті  ауруға  ем  ретінде  ішке  пайдаланғанда, 
белгілі  мөлшерде  суда  қайнатып  ішетіндіктен, 
сәйкесінше  бұл  ғылыми  жұмысымызда  экстрагент 
ретінде дистилді суды таңдадық. 
Ультрадыбысты 
экстракциялау: 
Экстракциялау 
ультрадыбысты  экстракторда  (BANDELIN  SONOREX 
DIGITEC)  жүргізілді. 
Әдістеме:  Киелі  ермен  дәрілік  өсімдік  шикізатының 
алдын 
ала 
ұсақтап, 
дайындаған 
сабағынан 
аналитикалық  таразымен  10г  өлшеп  алып,  оны 
сыйымдылығы  500мл  тегіс  түпті  колбаға  салып, 
үстіне  100мл  дистилді  су  құйдық.  Колбаны  баяу 
шайқап,  шикізатты  суға  толығымен  шыладық. 
Дайындалған  колбаны  ультрадыбысты  экстракторға 
орналастырып, құрылғының экстракциялау уақытын 
15  минутқа  теңшеп,  start    батырмасын  бастық. 
Экстракциялау  аяқтаған  соң  колбадағы  сұйық 
экстракт сүзілді. Алынған сұйық экстрактыны төмен 
қысымда  буландыру    құрылғысында  (BUCHI 
Rotavapor  R-3)  буландырып,  қою  экстрактыға  ие 
болдық  және  бұл  қою  экстрактыны  тоңазытып-
құрғату  құрылғысында  (ALPHA  1-2  LDPLUS)  кептіру 
арқылы құрғақ экстракт алынды. 
     
 
 

Вестник КазНМУ, №5 – 2014 
www.kaznmu.kz
 
 
 
 
141
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
  
 
       ҚТБ.1     Қаттау, орамдау, таңбалау 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Сурет 1 - Artemisia rupestris L. өсімдік сабағынан  лабораториялық жағдайда экстракт алудың технологиялық 
сызбасы 
КЖ – көмекші жұмыс  
ТҮ – технологиялық үрдіс 
ТК—технологиялық кезеңдер  
ҚТБ – қаттау, таңбалау басқышы. 
 
Artemisia  rupestris  L.  өсімдік  шикізатының  сабағынан  жоғарыда  баяндалған    әдіспен  алынған    экстрактының 
сипаттамасы - иіссіз, қоңыр түсті, кермек дәмді ұнтақ. Бұл экстрактыға ғылыми зерттеу жұмыстары  жалғасуда. 
 
 
 
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ: 
1
 
Флора Казақстана. – Aлма-Ата, 1966. - Т. 9. - 98 б.  
2
 
Батай Зейнеқабылұлы, Синь Цзян дәрі шөптері. ШҰАР ғылым-техника, денсаулықсақтау баспасы. – 2006. - 173-
174 беттер. 
3
 
De-quan Yu. Recent results on structural chemistry of new natural products from Chinese herbal medicine // Pure and 
Appl. Chem. – 1998. - Vol. 70, № 2. – Р. 431-434. 
 
 
 
Дайын өнім 
ҚТБ
.1.1
 
Қаттау  
ҚТБ
.1.2 
Орамдау  
ҚТБ
.1.3 
Таңбалау 
Қойма 
б 
а 
қ 
ы 
л 
а 
у 
ь 
 
ТҮ1 
Қою экстракт алу 
ТҮ
.2 
Құрғақ экстракт алу 
Стандарттау 
 
 
тк
.1.2 
Колбадағы шикізатты ультрадыбысты 
экстракторға салу 
 
тк
.2.2 
Келі-келсаппен ұнтақтау 
Б 
а 
қ
ы
л 
а 
у 
тк
.1.3 
Төмен қысымда буландыру  
құрылғысында буландыру 
тк
.2.1 
Тоңазытып-құрғату құрылғысында  
кептіру 
тк
.1.1 
Шикізатты колбадағы дистилді суға 
шылау. 
б 
а 
қ
ы
л
а 
у 
кж.1.3 
Artemisia rupestris L өсімдік шикізатын 
дайындау(кесу, елеу, өлшеу). 
кж.1.4 
спирте 
1.3 
Көмекші заттар мен материалдарды 
дайындау  
б
а
қ
ы
л
а
у 
КЖ1  Көмекші жұмыс
 
кж.1.1
 
спирт
е 
1.3 
Бөлмені, қондырғыларды  дайында  
кж.1.2
 
спирт
е 
1.3 
 Персоналдарды дайындау
 

Вестник КазНМУ, №5 – 2014
 
www.kaznmu.kz
 
 
 
 
142 
 
 
 
Ш. НОКЕРБЕК, З.Б. САКИПОВА,  РОБЕРТ УЛЬРИХ, К.К. КОЖАНОВА  
КазНМУ им. С.Д. Асфендиярова, 
Чехия, г. Брно Ветеринарный и Фармацевтический  Университет 
 
ТЕХНОЛОГИЯ ПОЛУЧЕНИЯ ЭКСТРАКТА МЕТОДОМ УЛЬТРАЗВУКОВОЙ ЭКСТРАКЦИИ ИЗ СТЕБЛЕЙ 
ЛЕКАРСТВЕННОГО РАСТИТЕЛЬНОГО СЫРЬЯ ARTEMISIA RUPESTRIS 
 
Резюме:  В  данной  статье  приведены  преимущества  метода  ультразвукого  экстрагирования  и  описание  
технологического процесса экстракта из сырья растительного Artemisia rupestris L. , полученого данным методом   
Ключевые слова: Artemisia rupestris L., ультразвукое экстрагирование,  технологический процесс 
 
 
SH. NOKERBEK, Z.B. SAKIPOVA, ROBERT ULRICH, K.K. KOZHANOVA  
KazNMU of S. D. Asfendiyarov, 
Czech Republic, Brno Veterinary and Pharmaceutical University 
 
TECHNOLOGY OF RECEIVING EXTRACT BY METHOD OF ULTRASONIC EXTRACTION FROM STALKS OF MEDICINAL 
VEGETABLE RAW MATERIALS OF ARTEMISIA RUPESTRIS 
 
Resume  This  article  presents  the  advantages  of  the  method  of  ultrasonic  extraction  and  description  for    the  technology 
process of getting extract from Artemisia rupestris L., by this method. 
Keywords: Artemisia rupestris L., ultrasonic extraction, technology process. 
 
 
 
 
УДК 615 233/234:615.07 
 
У.М. ДАТХАЕВ, К.Б. НҰРЖАНОВА, К.К. КОЖАНОВА  
С.Ж. Асфендияров атындағы Қазақ Ұлттық  Медицина Университеті, 
Модуль «Фармацевт-технолог» 
 
ЖӨТЕЛГЕ ҚАРСЫ ПРЕПАРАТТАРДЫ ТЕОРИЯЛЫҚ САЛЫСТЫРМАЛЫ ТАЛДАУ 
 
Ақпараттық  ізденіс    нәтіжесіне  сүйене  отырып,  төменде  берілген  мақалада  қазақсатандағы    жөтелге  қарсы 
препараттардың  әсері  зерттелді.  Соның  ішінде  табиғи  шикізаттан  алынатын  дәрілік  препараттар  мен 
синтетикалық жолмен алынған препараттар теориялық түрде салыстырылды. 
Түйінді сөздер: жөтел,өсімдік, препарат, шикізат. 
 
Жөтел - адамның қорғаныс қасиеті болып табылады, 
өздігінен  жеке  бір  ауру  емес,    жұтқыншаққа  немесе 
тыныс  алу  жолдарына  бөгде  зат  түсіп  кеткен 
жағдайда,  шырышты  қабаттың  тітіркенгенен  пайда 
болады.  Сонымен  қатар  трахея,  бронхтардың  және 
жұтқыншақтың 
қабынуынан 
болады. 
Кейбір 
жағдайда  тыныс  алу    ағзаларымен  байланысы  жоқ 
болуы  мүмкін,  сондықтан  фармацевттер  жөтелмен 
келген  науқасқа  кеңес  бергенде  мұқият  болу 
маңызды.  
Жөтелдің  созылу  ұзақтығына  байланысты:  жедел-
өтпелі  (3 аптаға дейін), жедел (3 тен 8 аптаға дейін), 
созылмалы (8 аптадан ары) жіктеледі. Көп жағдайда 
бронхит, ларингит аурулары дер кезінде емделмеген 
жағдайда жеделден созылмалыға өтуі мүмкін. Мысал 
ретінде бронхитті алайық. Б
ронхит — бұл өкпеге ауа 
баратын 
тыныс 
жолдарындағы 
немесе 
түтікшелердегі инфекция. Бронхит болғанда жөтелде 
шуыл  болады,  көбіне сілекей немесе қақырық түседі. 
Дәріханаға 
жөтелмен 
шағымданып 
келетін 
науқастардың  30%    жуығы  бронхитпен  ауыратын 
адамдар.    Қазақстанда  статистикалық  мәліметтерде 
бронхитпен  ауыратын  адамдардың  аурушаңдық 
көрсеткіші 2010 жылы 100 мың халық санына - 313,5 
және    2011  жылы  -  321,0.  2010  жылғы  мәліметтер 
салыстырғанда    2011жыл  азғана  төмендегенін 
байқауға  болады.  Бірақ  2011  жылы  ОҚО    ересек 
адамдар,  жасөспірім  және  балалар  арасында 
аурушаңдық  көрсеткіші  жоғарлады.
ОҚО  халықы 
арасында  аурушаңдық   көрсеткіші 100000    тұрғынға  
санағанда    668,2    жағдай  кездеседі,  республика 
көрсеткішінен екі есе жоғары (321,0), балалар - 772,0  
және  жасөспірім  арасында  -  760,3.  Екінші  орында 
Ақтөбе облысы (399,8) және үшінші орында  Алматы  
облысы  (396,1).  Жасөспірімдер  арасында  15-17  жас  
Алматы  облысы  екінші  орында  болса    (732,3),  ал 
Жамбыл облысы үшінші (608,5). Балалар арасында  0-
14  жас  Кызылорда  облысы    (499,8),  сосын    Жамбыл 
облысы  (360,4).  Жалпы  жөтелмен  байланысты 
аурулармен  жиі  аурытандар  балалар  және  қарттар 
болып  табылады.  Емделу  жолдары  бірі  дәрілермен 
емделу болып табылады.
 
Жөтел  кезінде  қолданылатын  дәрілер:  жөтел 
түрлеріне қарай,  алыну  көздері  бойынша,  шығарылу 
қалыптары  бойынша  жіктеледі.  Түрлері  бойынша 
құрғақ  және  ылғалды  .  Құрғақ  жөтел  -  қақырық 
түзілмейді  (ларингит,  құрғақ  плеврит,  шылым 
шегушінің  жөтелі  және  кейбір  аурулардың  бастапқы 
сатысында).  Ылғалды  жөтел  –  қақырық  бөлінетін 
(жедел  респераторлық  аурулар,  созылмалы  бронхит, 
пневмония, 
туберкулез, 
бронхоэкстатикалық 
аурулар) .  
Алыну  көздері  бойынша  табиғи  және  синтетикалық 
болып  бөлінеді.  Табиғи  шикізаттар  80%  өсімдік 

Вестник КазНМУ, №5 – 2014 
www.kaznmu.kz
 
 
 
 
143
 
 
 
 
қолданылады.  Синтетикалық  түрге  қақырықты 
сұйылтатын ацетилцистеин атап айтсақ болады.  
Дәрілік  қалып  түрінде  алуан  түрі  бар,  жақпа  май 
ретінде  сыртқа  қолданылатын,  сорғыш  таблетка 
ретінде  ,  инъекция  ,  шәрбат  ,  ерітінді  және  таблетка 
ретінде кең қолданыста. 
Осы 
түрлеріне 
байланысты 
Қазақстан 
Республикасының 
нарығындағы 
препараттарға 
маркетингтік талдаулар жүргізілді. 
 
1-кесте - Қазақстан нарығында құрғақ жөтел кезінде қолданылатын препараттар  
  
Халықаралық 
патенттелмеген атауы 
Саудалық 
атауы 
Фармакологиялық 
қасиеті 
Тағайындалуы мүмкін 
Жүктілік 
Балаларға 
Қартта
рға 
эфедрин  гидрохлорид 
+глауцин гидробромид 
Бронхолит
ин сироп 
Жөтел  орталығын 
тежейді, 
бронхоантисептика
лық әсер көрсетеді 
I-ші  триместрде 
болмайды 
3-жастан асқан 
Дәріге
рдің 
кеңесі
мен 
Бутамират 
 
Антитус,Б
утамир, 
Синекод(ш
әрбат 
ересектерг
е,  ерітінді-
балаларға 
) 
Жөтел 
орталығының 
қозуын 
төмендетеді,шыры
шты 
қабатты 
тітіркендіреді, 
бронхты  кеңітеді, 
қақырық  түсіретін 
және 
қабынуға 
қарсы 
әсер 
көрсетеді 
I-ші  триместрде 
болмайды 
2 айдан асқан 
+ 
Преноксдиазин 
Либексин  
Тыныс 
алу 
жолдары 
шырышты 
қабатының 
перефериялық 
сезімтал 
рецепторларының 
қозуын 
төмендетеді  және 
жөтел 
орталығының 
белсендігін 
төмендетеді. 
+ 
6 жастан асқан  
+ 
Гвайфенезин+ 
дигидрогенцитрат 
бутамират  
Стоптусси
н,  Туссин 
Плюс 
Перефериялық 
рецепторларды 
жергілікті 
жансыздандыру 
арқылы 
бронхолитикалық 
және 
 
жөтелге 
қарсы 
әсер 
көрсетеді. 
Гвайфенезин 
қақырық  түсіретін 
әсері бар.  
I-ші  триместрде 
болмайды,  II-III 
триместрде  өте 
қажет болғанда 
3 жастан асқан 
Айыры
қша 
сақтық
пен 
қолдан
у 
керек 
Жолжелкен 
шөбінің  
және  мальва  гүлінің 
экстракты 
Гербион 
жолжелке
н шәрбаты 
Шәрбаттың 
құрамындағы 
шырыш  тыныс  алу 
жолдарына 
қорғаныс  қабатын 
түзіп, 
жөтел 
орталығын 
қоздыратын 
заттарға 
бөгет 
жасайды. 
- 
- 
+ 
 
 
 

Вестник КазНМУ, №5 – 2014
 
www.kaznmu.kz
 
 
 
 
144 
 
 
 
2-кесте  -  Қазақстан  нарығында    ылғалды  жөтел  кезінде  қолданылатын  муколитикалық  және  қақырық  түсіретін 
препараттар  
Халықаралық 
патенттелмеген 
атауы 
Саудалық атауы 
Фармакологиялық 
қасиеті 
Тағайындалуы мүмкін 
Жүктілік 
балаларға 
қарттарға 
Амброксол 
Амбробене, Амбро, 
Лазолван,Амброксол, 
Амбросан, Амбролан, 
Мукасол,Секразол, 
Флавамед , Халиксол 
Өзгерген бронхөкпе 
секрециясын 
қалыпқа 
түсіреді,қақырықты
ң тұтқырлығын 
азайтып,оның 
реалогиялық 
көрсеткіштерін 
жақсартады және 
қақырықты 
бронхтардан 
шығарылуын 
жақсартады. 
Сурфактант 
түзілуін және 
шығарылуын 
көтермелейді. 
I триместрінде 
+ 
+ 
Ацетилцистеин 
Флуимуцил, N-АЦ-
ратиофарм, АЦЦ 
Мукополисахаридті
к тізбектер 
арасындағы 
дисульфидтік 
байланысты үзеді 
және ДНҚ (іріңді 
қақырықта) 
деполимеризациял
аушы әсер 
етеді.Осы 
механизмдердің 
арқасында 
қақырықтың 
тұтқырлығы 
азаяды. 
I триместрінде 
болмайды, II – III 
триместрінде 
дәрігердің 
қадағалауымен 
+ 
+ 
Бромгексин 
Бромгексин(Химфарм, 
БЗМП, ФК Здоровье, 
Биосинтез және т.б.) 
Бромгесин Берлин-
Хеми,Бромгексин 
Гриндекс 
Бронхиальдық 
жүйеде 
секреторлық және 
секромоторлық  
әсерлерді 
жандандырады. 
Эндогенді 
сурфактанттың 
түзілуіне,бронхөкпе 
сөлінісінің 
реалогиялық 
қасиеттерін, тыныс 
алу жолдарымен 
қақырықтың 
эпителия арқылы  
жылжуын және 
бөлінуін 
жақсартады. 
I триместрінде 
болмайды 
+ 
+ 
Карбоцистеин 
Флюдитек, Флуифорт 
Шырышты 
қабықтан шырыш 
бөлінуін азайтып 
және оны  
сұйылтады. 
Қолдануға 
болмайды 
2 жастан 
асқан 
Айырықша 
сақтықпен 
қолдану 
керек 
Гвайфенезин 
Туссин 
Сілекейдің бөлінуін  
және трахей мен 
бронхтың 
цилиарды эпителий 
белсенділігін 
арттырады. 
Асқынған ауру 
кезінде 
қолданылады. 
Дәрігердің 
кеңесімен 
2 жастан 
асқан 
+ 

Вестник КазНМУ, №5 – 2014 
www.kaznmu.kz
 
 
 
 
145
 
 
 
 
 
 
3 - кесте - Қазақстан нарығында  өсімдік шикізатынан жасалған мукалитикалық және қақырық түсіретін рецептсіз 
босатылатын дәрілер 
Эрдостеин 
Эрдомед 
Қақырықты 
сұйылтады, 
эпителидің 
секреторлы  
қызметін 
жақсартады және 
мукоцилиарды 
тасмалдаушыларды
ң белсендіреді. 
+ 
3 жастан 
асқан 
+ 
Халықаралық 
патенттелмеген атауы 
Саудалық атауы 
Тағайындалуы мүмкін 
Жүктілік 
балалар 
картта
р 
Стоптуссин Фито 
Тасшөп, 
жебіршөп 
және 
жолжелкен  
сығындысы 
I 
триместрінде 
болмайды 
6-айдан 
асқан 
- 
Линкас шәрбат 
Адхатоды  тамырлы,Мия  тамыры,  Бұрыш, 
Жұпарлы  шегіргүл,Иссопа  дәрілік,үлкен 
Калган  ,  кең  жапырақты  Корди,  дәрілік 
Алтей,  кәдімгі  Зизифус,  гүлді  Оносма  
сығындысы 
+ 
6 
айдан 
асқан 
+ 
Бронхипрет  шәрбат  және 
ерітінді 
Тасшөп шөбі және шырмауық  сығындысы 
Дәрігердің 
кеңесімен 
6  жастан 
асқан 
+ 
Пертуссин шәрбат 
Жебіршөп және жұпаргүл сығындысы 
Дерігердің 
кеңесімен 
6 
айдан 
асқан 
+ 
Гербион 
наурызгүл 
шәрбаты 
Тасшөп  шөбі  және  наурызгүл    тамыры  
сығындысы  және ментол 
I 
триместрінде 
болмайды 
2  жастан 
асқан 
+ 
Беллс шәрбат 
Дәрілік  райхан,Алқа,  лонга  Куркумасы, 
Мия  тамыры,Адоты  васика,дәрілік  Зімбір 
тамыры,кәдімгі Кардамон  сығындысы 
Дерігердің 
кеңесімен 
3  жастан 
асқан 
- 
Доктор  Тайсс  Бронхосепт 
ішке 
қабылдауға 
арналған ерітінді 
Анис майы және тасшөп  сығындысы 
- 
18  жастан 
асқан 
Дәріге
рдің 
кеңесі
мен 
Геделикс,Гриппостад 
Травяной, 
Проспан, 
Гедерин,Гелисал,  Гербион 
шырмауық шәрбаты. 
Жапырақты шырмауытың  сығындысы 
+ 
+ 
+ 
Доктор  мом 
Көке  марал  райхан,  мия  тамыры,  узынды 
Куркума, 
дәрілік 
Зімбір, 
Адатоды 
виски,үнді    Алқасы,  Аңдыз,  кубеба 
Бұрышы,  Терминалия  ,барбадоскілік  Алое 
сығындысы 
Дерігердің 
кеңесімен 
3  жастан 
асқан 
Дәріге
рдің 
кеңесі
мен 
Жөтелге 
қарсы 
таблеткалар 
Ланцетті  термопсис  шөбі  және  натрий 
гидрокарбонат 
Дәрігердің 
кеңесімен 
12  жастан 
асқан 
+ 
Алтей шәрбаты, Алтейка 
Алтей тамыры 
Дәрігердің 
кеңесімен 
3  жастан 
асқан 
Дәріге
рдің 
кеңесі
мен 
Трависил шәрбат 
Тамырлы  Адота,  ұзын  Бұрыш  ,  дәрілік 
Зімбір, 
дәрілік 
Иссопа, 
жүректәрізді 
Тиноспора,  кәдімгі  Адота,  Мия  тамыры, 
Жұпарды  шегіргүл,қытайлық  Коричника 
сығындысы,  жұпарлы  мускат+аммоний 
хлориді. 
+ 
3  жастан 
асқан 
Дәріге
рдің 
кеңесі
мен 
Аңдыз шәрбат 
Итмұрын жемісі, аңдыз тамырсабағы және 
тамыры,аскорбин қышқылы 
Дәрігердің 
кеңесімен 
Дәрігердің 
кеңесімен 
- 

Вестник КазНМУ, №5 – 2014
 
www.kaznmu.kz
 
 
 
 
146 
 
 
 
 
4-кесте Қазақстан нарығында  жөтелді женілдетуге,ауыз қуысында қолдануға арналған дәрілік заттар  
 
Халықаралық патенттелмеген 
атауы 
Құрамы 
Линкас лор 
Тамырлы  Адхатод,Жалаң  мия,Ұзын  бұрыш,Хош  иісті  шегіргүл,  Дәрілік 
сайсағыз,Үлкен қалған экстракты 
Трависил 
Адатода  васика  жапырағы,Ұзын  Бұрыш,  дәрілік  Зімбір,Жалаң 
мия,дәрілік Эблика жемісі, Куркума лонга тамыр сабағы, Акация Катаху 
қабығы,  қарапайым  Фенхель  ұрығы,Райхан  шөбі,  Терминалия  жемісі, 
үлкен Калган тамыр сабағы,Хекверити жапырағы, Ментол 
Лор про 
Ара  балы,  итмұрын  құрғақ  сығындысы,таңқурай  жемісі,  аскорбин 
қышқылы 
Доктор Тайсс  шатыраш 
сығындысымен 
Шатыраш қою сығындысы, шатыраш майы, аскорбин қышқылы 
Доктор МОМ 
Жалаң мия тамыры құрғақ сығындысы,дәрілік Зімбір тамыр сабағының 
құрғақ сығындысы, дәрілік эмблика жемсінің құрғақ сығындысы. 
Кофол 
Кәдімгі  Зімбір,  Куркума  лонгота,Терминалия  Балерика,  Жалаң 
мия,ментол 
Бронхикум С 
Тасшөп сығындысы 
 
5 – кесте Қазақстан нарығында  жөтел кезінде  сыртқа қолданылатын заттар 
 
Халықаралық патенттелмеген 
атауы 
Құрамы 
Терафлю Бро сыртқа 
қолданылатын жақпа май 
Беруандық бальзам,розомарин, эвкалипт,камфор майлары 
Пульмекс Бэби 
Беруандық бальзам,розомарин, эвкалипт малары 
Доктор Тайсс эвкалипт 
Камфора ,эвкалипт және қарағай қылқанынан алынған майлар 
Доктор МОМ колд Раб 
Мускат,скипидар,эвкалипт майы, тимол,камфора, ментол 
АджиКолд, Суприма Плюс,Беллс  Тимол,ментол,камфора,терпентин майы,эвкалипт 
Трпависил, Кофол 
Тимол,ментол, камфора,терпентин майы,эвкалипт , мускат жаңғағы 
Линкас Бальзам 
Эвкалипт майы,қалампыр,терпинтин, ментол , камфора 
Бальзам Золотая 
Звезда(бальзам, карандаш, 
жақпа май сыртқа 
қолданылатын) 
Эвкалипт майы, қалампыр,жалбыз , ментол, камфора майы 
 
Құрғақ  жөтелге  қарсы  препараттардың  ішінде  90% 
синтетикалық,  10%  табиғи  өсімдік  шикізатынан 
алынған  белсенді  зат  қолданылады  (1-кесте). 
Ылғалды жөтелге қарсы препараттардың ішінде 24% 
синтетикалық  ,  74%  табиғи  өсімдік  шикізатынан 
алынған  белсенді  зат    қолданылады  (2-3-кесте). 
Ескере  кететін  жағдай  тек  белсенді  заты  арқылы 
пайыз шығарылды, себебі бір «амброксолдың» өзінде 
саудалық  бірнеше  атауы  бар.  Жөтелді  жеңілдетуге 
арналған  ішке  және  сыртқа  қолданылатын  100% 
табиғи  өсімдік  шикізатынан  алынған  белсенді  зат  
қолданылады 
(4-5-кесте). 
Инъекция 
ретінде 
амброксол қолданылады (Амбробене,амбро-саудалық 
атауы) 
Қазақсатандағы    жөтелге  қарсы  препараттардың 
әсері  зерттей  келе  табиғи  шикізаттан  алынатын 
дәрілік  препараттар  қауіпсіз  және  әсері  жоғары 
болғандықтан сұраныс жоғары екендігін анықтадық. 
Сондықтан  табиғи  өсімдік  шикізаты  негізінде 
жөтелге  қарсы  дәрілік  қалыптың  құрамы  мен 
технологиясын 
құрастыру 
бойынша 
ғылыми 
жұмыстар жүргізілуде. 
 
 
Мия тамыры шәрбат 
Мия тамыры сығындысы 
+ 
+ 
Дәріге
рдің 
кеңесі
мен 
Мукалтин таблеткасы 
Мукалтин 
+ 
+ 
+ 
Бронхикум  шәрбат  және 
элексир 
Наурызгүл  және  тасшөп  сығындысы, 
элексирде- тасшөп сұйытылған 
- 
3  жастан 
асқан 
Дәріге
рдің 
кеңесі
мен 
Кука шәрбат 
Көке  марал  райхан,  мия  тамыры,  ұзын 
Бұрыш,  тамырлы  Адота,  кәдімгі  галгант, 
жайлаулық Жалбыз 
+ 
+ 
+ 

Вестник КазНМУ, №5 – 2014 
www.kaznmu.kz
 
 
 
 
147
 
 
 
 
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ: 
1
 
Березняков  И. Г.   Механизмы  возникновения  кашля  //  Новости  медицины  и  фармации.  –  2005.  -  № 20-22 (180-
182). - С. 3-7. 
2
 
Острые  респираторные  заболевания  у  детей:  лечение  и  профилактика  /  Научно-практическая  программа 
Союза педиатров России. — М.: Международный фонд охраны здоровья матери и ребенка, 2002. 
3
 
Runkel F. Giessen Mechanist der Wirkung // Pharmazeutische Zeitung 150. – 2005. – 75 с. 
4
 
Геппе Н.А., Снегоцкая М.Н. Вопросы дифференциальной диагностики и терапии кашля у детей // Consilium 
Medicum, приложение «Педиатрия». — 2006. — № 2. — С. 19-22. 
5
 
Практическая пульмонология детского возраста // Справочник под редакцией В.К. Таточенко. — М., 2008. 
6
 
Национальная программа «Бронхиальная астма у детей. Стратегия лечения и  профилактика». — М., 2009. 
7
 
Чучалин А.Г., Абросимов В.Н. Кашель. Руководство для врачей. — Рязань, 2002. — 104 с. 
 
 
У.М. ДАТХАЕВ, К.Б. НҰРЖАНОВА, К.К. КОЖАНОВА  
Казахский национальный медицинский университет им. С.Д. Асфендиарова, 
Модуль «Фармацевт-технолог» 
 
ТЕОРЕТИЧЕСКИЙ СРАВНИТЕЛЬНЫЙ АНАЛИЗ  ПРЕПАРАТОВ ОТ КАШЛЯ 
 
Резюме:  В  данной  статье  изложены  свойства  средств  ,используемых  от  кашля,    основанные    на  маркетинговых 
исследованиях  в  Казахстане.  В  том  числе,  исследовались  для  сравнения  препараты,  полученные  из  природного  и 
синтетического сырья. 
Ключевое слова: кашель, растение, препарат, сырье. 
 
 
U.M. DATHAEV, K.B. NURZHANOVA, К.К. KOZHANOVA  
Asfendiyarov Kazakh National Medical University, 
«Pharmasyst-technology» module 
 
THE THEORETICAL COMPARATIVE ANALYSIS OF DRUGS FOR COUGH 
 
Resume: This article describes the properties of the funds used for cough, based on marketing research in Kazakhstan. In 
particular, the formulations studied for comparison, obtained from natural and synthetic raw materials 
Keyword: cough, a plant, a drug, raw material. 
 
 
 
 
 

Вестник КазНМУ, №5 – 2014
 
www.kaznmu.kz
 
 
 
 
148 
 
 
 
 
УДК 615.214:543.544 
 
Y.К. ORYNBASSAROV, A.D. SERIKBAYEVA, S.K. ORDABAYEVA  
South Kazakhstan State Pharmaceutical Academy, Shymkent, Kazakhstan 
Medical University of Gdańsk, Gdańsk, Poland 
 
HIGH-PERFORMANCE LIQUID CHROMATOGRAPHY FOR THE DETERMINATION OF CLOZAPINE IN URINE 
 
A  method  has  been  proposed  for  the  determination  of  clozapine  (CLZ)  in  human  urine  by  dispersive  liquid-liquid 
microextraction (DLLME) in combination with high-performance liquid chromatography-ultraviolet detector (HPLC-UV). All 
important  variables influencing  the  extraction  efficiency  were  investigated  and  optimized.  Under the  optimal  conditions, 
the  limit  of  detection  (LODs)  and  quantification  (LOQs)  of  the  method  were  13  and  39  ng/mL  for  CLZ.  The  relative 
standard  deviations  (RSDs)  of  CLZ  was  less  than  5.1%  (C=0.100  mg/mL,  n=9).  Good  linear  behaviors  over  the  tested 
concentration ranges were obtained with the values of R2>0.999. The absolute extraction efficiency of CLZ from the spiked 
blank urine samples were 98.3%.  
Key words: dispersive liquid-liquid microextraction; clozapine; high-performance liquid chromatography; human urine 
 
Introduction 
Clozapine  (CLZ),  a  piperidine  derivative  of  the 
dibenzodiazepine  family,  is  an  atypical  antipsychotic 
agent  with  proven  efficacy  in  the  management  of 
refractory  schizophrenia 
[1]
.  However,  C L Z   in 
overdose  cause  some  serious  side  effects. For  instance, 
it  may  increase  the  risk  for  granulocytopenia  and 
agranulocytosis  [2].  Moreover,  consuming  alcohol  may 
increase the toxic effect of CLZ, or even result fatality [3]. 
Therefore,  in  order  to  minimize  the  side  reactions  (or 
even fatality)  in  the  clinical  application, biological fluids 
for CLZ need to be screened by using routine therapeutic 
drug monitoring (TDM). 
The  methods  for  the  determination  of  antipsychotic 
drugs  in  biological  samples  are  mainly  based  on  the 
separation  techniques  of  gas  chromatography  (GC)  [4-
5],  capillary  electrophoresis  (CE)  [6],  and  high-
performance  liquid  chromatography  (HPLC)  coupled 
with  UV  detection  [7,8],  flame  photometric  detection 
(FPD)  [4],  flame  ionization  detection  (FID)  and  diode-
array  detection  (DAD)  [4,5,9].  Use  of  some  novel 
hyphenated  techniques  were  also  reported,  such 
as  LC-MS,  and  LC-MS-MS  [10,11].  Nowadays,  more 
and more scientists focus on exploring the application of 
MS  because  of  its  high  selectivity  and  superior 
sensitivity.  However,  the  high  cost  involved  in  the 
instrumental setup and 
the  sequential  instrumental 
operation maintaining,  makes  it  unaffordable  in  many 
settings.  Among  the  aforementioned  methods,  HPLC-UV 
is  most commonly  used  mainly  due  to  its  low  cost  and 
easy accessibility. 
Owing  to  the  low  concentration  of  target  drugs  and the 
complex  matrices  in  urine  samples,  the  pretreatment of 
a  sample  is  usually  required  prior  to  the  instrumental 
analysis.  Conventional  sample  preparation  methods,  like 
liquid-liquid  extraction  (LLE)  [11]  and  solid  phase 
extraction  (SPE)  [8],  have  been  applied  for  the 
determination  of  antipsychotic  drugs.  However,  the 
former  tends  to  be  time-consuming  and  entails  a 
large  amount  of  organic solvent,  and  the  latter  needs  a 
specific  pump  device  that  can  be  relatively  expensive. 
Recently,  some  new  micro-extraction  techniques,  such 
as  hollow  fiber-based  liquid  phase  extraction  [4],  fiber 
in-tube  solid-phase  microextraction  [6],  solid  phase 
extraction  disks  [12]  and  molecularly  imprinted 
polymer [13]  have been proposed for the separation  and 
pre-concentration  of  drugs  from  biological  fluids. 
Dispersive  liquid-liquid  microextraction  (DLLME),  as  a 
novel  liquid  microextraction  with  less  solvent 
consumption, was reported by Rezaee et al in 2006, and 
it  is  considered 
to 
be 
a 
green 
sample 
pretreatment  [14].  DLLME  is  based  on  a  ternary 
component  solvents  extraction  system,  including 
dispersive  solvent,  extraction  solvent  and  aqueous 
samples  containing  target  analyte.  It  possesses  many 
advantages:  simple,  rapid,  cheap,  high  enrichment 
factor,  high  recovery,  etc.  Up  to  now,  DLLME  has 
been  widely  applied  for  the  assay  of  environmental 
water  samples  and  it  also  shows  good  prospect  in  the 
analysis  of  analytes  in  complex  matrices  such  as 
biological fluids [15-17].  
In  the  present  work,  DLLME  was  employed  for  the 
analysis  of  CLZ  in  human  urine  by  using  HPLC-UV. 
The  factors  that  affect  the  extraction  and  the 
determination  were  systematically  optimized  and  some 
important  individual  factors,  including  the  volume  of 
extraction  solvent,  the  volume  of  dispersive  solvent  and 
pH,  were  investigated.  Under  the  optimum  condition, 
the  target  drug  in  real  human  urine  was  satisfactorily 
determined. 
 
Experimental 
Instrumentation.  Chromatographic 
analysis 
was 
achieved  using  a  HPLC  system  (Shimadzu  LC-20A, 
Shimadzu  Corporation,  Japan)  equipped  with  a 
S I L - 2 0 A h t   a u t o s a m p l e r ,  a  DGU 
20A5  degasser,  a  SPD-20A  UV  detector  and  CTO-
10ASvp  column  oven.  A  computer  equipped  with 
Shimadzu LC Solution  software  was utilized  to  record 
chromatograms.  A  XBridge  C8  column  pack  with  5.0 
micron  particle  size  of  dimethyloctylsilyl  bounded 
amorphous  silica  (4.6×250  mm  i.d.,  Walters,  Ireland) 
was  used  for  the  chromatographic  separation.  The 
column  temperature  was  maintained  at  37°C.  Mobile 
phase was a mixture of Ammonia acetate  (0.03 g/mL, pH 
5.5)- Acetonitrile  (60  :  40,  v/v).  The  flow  rate  was  1.0 
ml/min. The UV detector was set at a wavelength of 254 
nm. 
The  control  of  pH  value  was  achieved  by  a  Delta 320 
pH  meter  (Mettler  Toledo  Instruments  Co.,  Ltd., 
Shanghai,  China)  supplied  with  a  combined  electrode, 
and  an  800  electrical  centrifuge  (Xinhang  Instrument 
Factory, Jintan, China) was used for the centrifugation. 
 
Chemicals  and  reagents.  CLZ  was  obtained  from 
s c i e n   T E S T   b i o K I M E X   G m b H     (Germany). 
[
 

Вестник КазНМУ, №5 – 2014 
www.kaznmu.kz
 
 
 
 
149
 
 
 
 
Methanol and acetonitrile were HPLC grade and obtained 
from  POCH  (Poland).  Carbon  tetrachloride,  chloroform 
and  dichloromethane were analytical grade and supplied 
by  POCH  (Poland).  Acetone,  ethanol,  chlorobenzene, 
isopropanol,  sodium  hydroxide  and  sodium  chloride 
were  analytical  grade  and  obtained  from  POCH 
(Poland).  High-purity  deionized  water  was  used 
throughout the study. 
All  containers  used  in  this  work  were  made  up  of high 
quality  glass  and  washed  with  high-purity  deionized 
water. 
 
Standart  solutions  and  calibration  curves.  The 
individual  stock  solutions  of  CLZ  was  prepared  at 
the  concentration  of  1.00  mg/ml  by dissolving  proper 
amount of its substance in appropriate mobile phase or 
methanol , and then stored at –20 °C. 
The quantitative analysis was performed by the external 
standard  method.  A  series  of  urine  standards  were 
prepared by diluting proper aliquots of the stock solution 
with  blank  urine  at  desired  pH  values,  and  then  were 
subjected  to  the  optimal  DLLME  procedure.  The 
calibration  curve  for  each  analyte  was  drawn  by  simple 
linear  regression  of  each  analyte’s  concentration  versus 
its  peak  area,  and  the  calibration  curve  was  used  to 
calculate the concentration of analyte in real sample. 
 
DLLME  Procedure.  The  sample  solution  (10.00  mL) 
containing  the  interest  was  placed  in  a  15  ml  glass  test 
tube  with  conical  bottom.  0.2  ml  of  ethanol  (as 
disperser  solvent)  containing  40  m k L   carbon 
tetrachloride  (as  extraction  solvent)  was  rapidly  and 
vigorously injected into the sample solution using a 1.00 
mL 
syringe. 
A 
cloudy 
water-ethanol-carbon 
tetrachloride  mixture  was  consequently  formed.  Then 
the  mixture  was  gently shaken.  In  order  to  separate  the 
phases,  the  mixture  was centrifugated for 2 min at 4000 
rpm.  After  this  step,  the  observed  phenomena  for 
different  samples  were  noted.  For  aqueous  standards, 
the  extraction  solvent  (CCl4)  was  sedimented  at  the 
bottom  of  the  conical  test  tube.  While,  for  urine 
samples,  white  lipid  solid  was  sedimented,  probably 
due  to  the  co-sedimentation  of  the  urine  matrixes (like 
uric acid,  carbamide)  at high pH value [17]. In the study, 
the sedimented phase was dissolved by 0.5 mL methanol 
after carefully discarding the supernatant solution.  Then 
the  extract  solution  was  filtrated  through  a  filter  to 
eliminate  the  white  floccule.  Twenty  microliter  of  the 
extracts was removed by a microsyringe and analyzed at 
HPLC. 
Urine Sample Preparation. A  male  healthy  volunteer, 
who  did  not  take  any medicine  within  two  months, 
kindly  supplied  the  drug-free  urine  samples.  All  the 
urine  samples  were  stored  in  a  freezer  at  –20  °C 
before analysis. Allowing for the complex matrix in urine, 
the  urine  sample  was  centrifuged  at  4000  rpm  for  15 
min  to  eliminate  some  floccule  after thawing  the  frozen 
urine  sample  at  room  temperature.  The  resulting 
supernatant  fluid  was  transferred  to  a  clean  glass  tube 
and  its  pH  value  was  adjusted  to  10.0  by adding 1 or 10 
mol/L of NaOH solution. 
 
Results and discussions 
Optimization  of  HPLC-UV  System.  The  UV  detection 
wavelength  was  set  at  254  nm  according  to  the 
literature  [8,11].  A  C8  column  was  used  for  the 
separation  and  short  analytical  time  and  better 
resolution  were  obtained  when  compared  to  a  C18 
column.  In  order  to  get  the  most  appropriate  mobile 
phase,  different  ratio  of  acetonitrile-water,  methanol-
water  and  different  concentration  of  CH3COONH4  or 
NaH2PO4  in water  were  studied.  Finally,  a  mixture  of 
CH3COONH4 (0,03  mol/L,  pH  5,5)- acetonitrile  (60  :  40, 
v/v)  was  chosen  as  the  mobile  phase  to  achieve  the 
best  resolution factors.  In  order  to  evaluate  the  system 
suitability,  the  precisions  of  peak  area  and  retention 
time  were  examined  by  assessing  the  intra-  and  inter-
day  precisions  of the mixture  solutions of the targets at 
three  concentration  levels  in  one  day  (each  six 
measurements)  and  in  three different  days  (each  three 
measurements  a  day),  respectively.  The  results  showed 
that  the  relative  standard  deviation  values  of  the  peak 
area  and  retention  time  were less than 4,0% (fig. 1). 
 
Figure 1 -   Typical  HPLC  chromatogram of  CLZ  for spiked blank human urine after DLLME 
 
Selection  of  Disperser  Solvent. For  DLLME method, 
dispersive  solvent  must  be  miscible  with  extraction 
solvent  and  water.  So,  acetonitrile,  acetone,  ethanol, 
methanol  and  isopropyl  alcohol  were  chosen  for  this 
purpose.  The  effects  of  different  kind  of  disperser 
solvents  on  extraction  capability  of  CLZ  is presented 
in  figure 2.  It  indicates  that  using  ethanol  as  dispersive 
solvent  could  attain  the  highest  extraction  efficiency 
and  the  best  extraction  precisions  for  two  drugs  as 
compared with the others. Hence, ethanol was chosen as 
the disperser solvent for the following experiments. 
[
 

Вестник КазНМУ, №5 – 2014
 
www.kaznmu.kz
 
 
 
 
150 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
       
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Figure 2  - Effect of the disperser solvent type on DLLME 
 
Extraction  Efficiency  Test.  To  examine  the  extraction 
efficiency  of  the  developed method, three concentration 
levels  (1.00,  2.50,  5.00  mkg/mL,  respectively)  of  the 
targets  were  prepared  by adding  different  amounts  of 
the  drugs  into  blank  urine, after  the  DLLME  procedure, 
the  determined  peak  areas were 
compared with those 
observed from 
 the  non-extracted  standards  (the 
relative  total  amount  of  the  stock  drugs  were  directly 
diluted  to  the  same  volume  as  the  resultant  extract). 
Mean recovery for CLZ was 98.3%. 
 
Validation of the Method. The  linearity  and  sensitivity 
for  the  target  drugs  of  the  developed  method  were 
presented in table 1. The calibration curves were plotted 
by  using  spiked  urine  standards  at  different 
concentrations  under  the  optimized  DLLME  condition. 
Limits  of  detection  (LOD)  and  quantification  (LOQ)  for 
each  analyte  were  calculated  based  on  the  equations 
LOD=3.3 s/s, LOQ=10 SD/s, respectively, where SD is the 
standard  deviation  (SD,  n=3)  of  the  intercept  of  the 
regression  lines  and  s  is  the  slope  of  the  calibration 
graph.  The  repeatability  and  reproducibility  of  the 
method were the relative standard deviations (RSDs) for 
nine replicate determinations of a urine sample at 0.100 
µg/mL  level  of  the  analytes  in  one  day  and  in  three 
different  days  (three  times  a  day),  respectively. Table 
1  shows  that  the  proposed  method  had  good 
analytical  performance:  the  RSDs  were  less  than  5.1% 
and  the  R2  values  of  the  proposed  method were  over 
0.999.   
 
 
Table 1  - Analytical performance of CLZ on the  C8 column by DLLME -HPLC-UV Y, peak area; X, concentration 
of analytes expressed in mkg/nL; C=0,100 mkg/mL, n=9 
 
 
Conclusion.  A  simple,  rapid,  sensitive  method  of  DLLME  coupled  with  HPLC-UV  has  been  developed  for  the 
determination  of  CLZ  in  human  urine.  The  method  has  the  advantages  of  easy  operation,  simplicity,  economy,  high 
enrichment  factor,  high  recovery,  and  lower detection  limit.  The  proposed  approach  is  potential  for toxicological trails. 
 
 
REFERENCES: 
1
 
Zhou ZL, Li X, Li KY, et al. Simultaneous determination of  clozapine,  olanzapine,  risperidone  and  quetiapine  in plasma 
by  high-performance liquid chromatography-electrospray  ionization  mass  spectrometry //  J.  Chromatogr.  B. – 2004. - Vol. 
802(2). – Р. 257-262. 
2
 
Krupp  P,  Barnes  P.  Leponex-associated  granulocytopenia: a  review  of  the  situation //  Psychopharmacology. –  1989. 
– Bd. 99(1). – Р. 118-121. 
3
 
Yermokhina T Acute azaleptin poisoning: abstract – М., 2004. - Р. 20.  
4
 
Xiao  Q.,  Hu  B.  Hollow  fiber-liquid  phase  microextraction combined  with  gas  chromatography  for  the  determination of 
phenothiazine  drugs  in  urine //  J.  Chromatogr.  B. –  2010. - Vol. 878(19). – Р. 1599-1604. 
5
 
Yazdi  A.S.,  Razavi  N.,  Yazdinejad  S.R.  Separation  and  determination  of  amitriptyline  and  nortriptyline  by  dispersive 
liquid-liquid  microextraction  combined  with  gas  chromatography  flame  ionization  detection  //  Talanta.  -  2008.  -  Vol. 
75(5). – Р. 1293-1299. 
A n a
l y t e  
C a l i b r a t i o n   c u r v e  
R2 
L i n e a r  
r a n g e  
( m k g / m L )  
R S D   ( % )  
P r e s e n t   w o r k  
 
 
C L Z  
 
 
Y = 1 , 8 3 7 x 105X -
1 5 2 2 x 104       
 
 
 
0 , 9 9 9  
 
 
 
0 , 0 5 0 -
5 , 0 0 0  
R e p e a
t a b i l i t
y  
R e p r o d
u c i b i l i t
y  
E F  
L O D  
( n g / m
L )  
L O Q  
( n g /
m L )  
 
 
2 , 9  
 
 
5 , 1  
 
 
1 9 , 3  
 
 
1 3  
 
 
3 9  

Вестник КазНМУ, №5 – 2014 
www.kaznmu.kz
 
 
 
 
151
 
 
 
 
6
 
Jinno  K.,  Kawazoe  M.,  Saito  Y.,  et  al.  Sample  preparation with  fiber-in-tube  solid-phase  microextraction  for  capillary 
electrophoretic  separation  of  tricyclic  antidepressant drugs  in  human  urine //  Electrophoresis. –  2001. - № 22(17). – 
Р.  3785-3790. 
7
 
Koo  T.S.,  Kim  M.H.,  Kim  D.D.  et  al.  Quantification  of  levo-sulpiride  in  human  plasma  by  high-performance  liquid 
chromatography // Anal. Lett. – 2006. - Vol. 39(15). – Р. 2809-2822. 
8
 
Tanaka  E.,  Nakamura  T.,  Terada  M.  et  al.  Simple  and  simultaneous  determination  for  12  phenothiazines  in  human 
serum  by  reversed-phase  high-performance  liquid  chromatography // J. Chromatogr. B. – 2007. - Vol. 854(1-2). – Р. 116-
120. 
9
 
Saracino  M.A.,  Amore  M.,  Baioni  E.  et  al.  Determination  of  selected  phenothiazines  in  human  plasma  by  solid-phase 
extraction  and  liquid  chromatography  with  coulometric detection // Anal. Chim. Acta. – 2008. - Vol. 624(2). – Р. 308-316. 
10
 
Choong  E.,  Rudaz  S.,  Kottelat  A.  et  al.  Therapeutic  drug monitoring  of  seven  psychotropic  drugs  and  four  metabolites 
in  human  plasma  by  HPLC-MS //  J.  Pharm.  Biomed. Anal. – 2009. - Vol. 50(5). – Р. 1000-1008. 
11
 
Nirogi  R.,  Bhyrapuneni  G.,  Kandikere  V.  et  al.  Sensitive liquid chromatography tandem mass spectrometry method for 
the  quantification  of  Quetiapine  in  plasma //  Biomed. Chromatogr. – 2008. - Vol. 22(10). – Р. 1043-1055. 
12
 
Cudjoe  E.,  Pawliszyn  J.  A  new  approach  to  the  application  of  solid  phase  extraction  disks  with  LC-MS/MS  for  the 
analysis of drugs on a 96-well plate format // J. Pharm. Bio-med. Anal. – 2009. - Vol. 50(4). – Р. 556-562. 
13
 
Song  S.Q.,  Shi  X.Z.,  Li  R.X.  et  al.  Extraction  of  chlorpromazine  with  a  new  molecularly  imprinted  polymer  from pig 
urine // Process Biochem. – 2008. - Vol. 43(11). – Р. 1209-1214. 
14
 
Rezaee M., Assadi Y., Milani Hosseini M.R. et al. Determination  of  organic  compounds  in  water  using  dispersive liquid-
liquid microextraction // J. Chromatogr. A. – 2006. – Р. 1116. 
15
 
Rezaee  M.,  Yamini  Y.,  Faraji  M.  Evolution  of  dispersive liquid–liquid  microextraction  method //  J.  Chromatogr.  A. – 
2010. - Vol. 1217(16). – Р. 2342-2357. 
16
 
16  Melwanki M.B., Chen W.S., Bai H.Y. et al. Determination of 7-aminoflunitrazepam  in  urine  by  dispersive  liquid-liquid 
microextraction     with     liquid     chromatography-electro-spray-tandem  mass  spectrometry //  Talanta. –  2009. - Vol. 
78(2). – Р. 618-622. 
17
 
Xiong  C.M.,  Ruan  J.L.,  Cai  Y.L.  et  al.  Extraction  and  determination  of  some  psychotropic  drugs  in  urine  samples  us-ing 
dispersive  liquid-liquid  microextraction  followed  by  high-performance  liquid  chromatography  //  J.  Pharm.  Bio-med. 
Anal. – 2009. - Vol. 49 (2). – Р. 572-578. 
 
 
Е.К. ОРЫНБАСАРОВ, А.Ж. СЕРІКБАЕВА, С.Қ. ОРДАБАЕВА 
Оңтұстік Қазақстан мемлекеттік фармацевтика академиясы, Шымкент, Қазақстан 
Гданьск медицина университеті, Гданьск, Польша 
 
НЕСЕПТЕГІ КЛОЗАПИНДІ АНЫҚТАУДАҒЫ ЖОҒАРЫ ЭФФЕКТИВТІ СҰЙЫҚТЫҚ ХРОМАТОГРАФИЯ ӘДІСТЕМЕСІ 
 
Түйін:  УК-детекторлы  жоғары  эффективті  сұйықтық  хроматография  әдісімен  дисперсті  сұйық-сұйық 
микроэкстракция  көмегімен  несептегі  клозапинді  анықтау  әдісі  ұсынылды.  Экстракция  эффективтілігіне  әсер 
ететін  барлық  негізгі  көрсеткіштер  тиімділігі  зерттелді.  Клозапинді  тиімді  анықтау  шегі  13  нг/мл  құрайды,  ал 
сандық анықтау шегі - 39 нг/мл. Салыстырмалы стандартты ауытқуы 5.1% төмен (C=0.100 нг/мл, n=9). Сызықтық 
R
2
>0.999 құрады. Клозапиннің несептегі абсолютті экстракциясы - 98.3%. 
Түйінді сөздер: дисперсті сұйық-сұйық микроэкстракция, клозапин, жоғары эффективті сұйықтық хроматография, 
несеп. 
 
 
Е.К. ОРЫНБАСАРОВ, А.Д. СЕРИКБАЕВА, С.К. ОРДАБАЕВА  
Южно-Казахстанская государственная фармацевтическая академия, Шымкент, Казахстан 
Гданьский медицинский университет, Гданьск, Польша 
 
ВЫСОКОЭФФЕКТИВНАЯ ЖИДКОСТНАЯ ХРОМАТОГРАФИЯ ДЛЯ ОПРЕДЕЛЕНИЯ КЛОЗАПИНА В МОЧЕ 
 
Резюме:  Предложена  методика  высокоэффективной  жидкостной  хроматографией  с  УФ  детектором  для 
определения  клозапина  в  моче  после  дисперсной  жидкость-жидкостной  микроэкстракции.  Были  изучены  и 
оптимизированы  все  основные  показатели,  влияющие  на  эффективность  экстракции.  При  оптимальных  условиях 
предел  обнаружения  клозапина  составил  13  нг/мл,  а  предел  количественного  обнаружения-  39  нг/мл. 
Относительное  стандартное  отклонение  меньше  5.1%  (C=0.100  нг/мл,  n=9).  Линейность  составила  R
2
>0.999. 
Абсолютная экстракция клозапина из мочи - 98.3%. 
Ключевые слова: дисперсная жидкость-жидкостная микроэкстракция, клозапин, высокоэффективная жидкостная 
хроматография, моча. 
 
 
 
 

Вестник КазНМУ, №5 – 2014
 
www.kaznmu.kz
 
 
 
 
152 
 
 
 
УДК: 615.322:62-184(574.5)  
 
Г.С. РУСТЕМОВА, Б.К. МАХАТОВ, Б.А. БАХТИЯРОВА  
Южно-Казахстанская государственная фармацевтическая академия 
 
ОПРЕЛЕДЕНИЕ ЧИСЛОВЫХ ПОКАЗАТЕЛЕЙ СЫРЬЯ KOCHIA LANIFLORA ФЛОРЫ  
ЮЖНО-КАЗАХСТАНСКОЙ ОБЛАСТИ 
 
В  настоящее  время  все  больше  и  больше  вызывают  интерес  для  ученных  по  всему  миру  растения-сорняки  и 
сорняки-космополиты,  химический  состав  которых  обычно  не  иследован.  Одним  из  неисследованных    сорняков 
является прутняк шерстистоцветковый, который произрастает почти по всему миру. В связи с этими фактами 
целью  нашего  научного  исследования  стал  товароведческий  анализ  прутняка  шерстистоцветкового  в  виде 
числовых показателей: влажность, общая зола и зола нерастворимая в 10% хлористоводородной кислоте. 
Ключевые слова: зола,  влажность, БАВ (биологические активные вещества), экстракция. 
 
Актуальность  проблемы.  Семейство  маревых 
вызывает широкий интерес ученых из разных стран, 
т.к.  его  представители  обладают  антиоксидантной  и 
антимикробной  активностью,  а  также  обладают 
высокой  питательной  ценностью.  В  Центральном 
Сибирском  ботаническом  саду  в  г.  Новосибирске  в 
результате  исследований  было  установлено,  что, 
например,  марь  амброзиевидная  содержит  вещества, 
из  которых  получают  эфирное  масло  аскаридол, 
используемое как сильное противоглистное средство, 
а  молодые  листья  мари  белой,  зеленой,  городской 
местное  население  разных  стран  использует  вместо 
шпината. Все эти виды мари широко культивируются 
и не используются в нашей, а также во многих других 
странах,  т.е.  одичали  и  стали  космополитными 
сорными 
растениями. 
Поэтому 
исследование 
семейства 
маревых, 
в 
частности 
мари 
многосемянной,  является  актуальным  в  нашей 
стране. 
 
Домен: Эукариоты 
Царство: Растения 
Отдел: Цветковые 
Класс: Двудольные 
Порядок: Гвоздичноцветные 
Семейство: Маревые 
Род: Прутняк 
Вид: Прутняк шерстистоцветковый  
Международное научное название 
Kochia laniflora  
 
Природная  флора  Казахстана  характеризуется 
видовым  многообразием  и  при  этом  насчитывается 
более  6  тыс.  видов  растений,  среди  которых  667 
относятся  к  эндемичным,  и  большинство  из  них 
практически  не  изучено  до  сих  пор  на  содержание 
биологически активных веществ 
 
1 .  
В  настоящее  время  поиск  новых  источников 
биологически  активных  веществ,  создание  на  их 
основе 
экологически 
чистых, 
малотоксичных, 
высокоэффективных 
лекарственных 
средств 
широкого  спектра  действия,  является  актуальной 
проблемой. 
Среди 
большого 
разнообразия 
лекарственных  растений  отечественной  флоры 
несомненный  интерес  представляют  растения  из 
семейства 
маревых, 
а 
именно 
прутняк 
шерстистоцветковый,  который  является  трудно 
искоренимым сорняком-космополитом.  
 
Цель 
исследования: 
товароведческий 
анализ 
прутняка  шерстистоцветкового  в  виде  числовых 
показателей:  влажность,  общая  зола  и  зола 
нерастворимая в 10% хлористоводородной кислоте. 
 
Материалы 
и 
методы 
исследрвания. 
Для 
определения 
содержания 
общей 
золы, 
золы 
нерастворимой  в  10%  кислоте  хлористоводородной, 
влажности  использовали  методики  ГФ  XI  издания. 
Влажность  определили  в  сушильном  шкафу  при 
температуре  равной  100-105 
0 
С,  общую  золу  и  золу 

Вестник КазНМУ, №5 – 2014 
www.kaznmu.kz
 
 
 
 
153
 
 
 
 
нерастворимую  в  10%  хлористоводородной  кислоте 
определили    при  температуре  равной  500 
0
  С  в 
муфельной печи.  
Результаты и их обсуждение. В качестве материала, 
т.е.  сырья  для  исследования  были  взята  надземная 

жүктеу/скачать 6,39 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: