2-жаттығу. Кестемен жұмыс істеуге қажет біліктілікті
талқылау
1.
Сіз сандардың қосындысын есептейтін батырманы шерткен кезде В4
ұяшығында қандай өзгеріс болды?
2.
Сізге кестелік редактордың әсіресе қандай ерекшелігі ұнады?
3.
Кестелік редакторын қандай жағдайларда қолдануға болады? Сіздің
ойыңызша, кестеде есептеудің қандай типтерін жасауға болады?
3-жаттығу. Электрондық кестенің мүмкіндіктерімен
танысу
1-қадам
Кестемен жұмыс туралы кең мағлұмат алу үшін, сонымен қатар
тапсырмаларды, жаттығуларды қалай орындау және әрекет жоспарын құру
үшін Анықтама жетекшілігінің көмегіне жүгініңіз.
Кестемен жұмыс бойынша бөлім 9 топтан тұрады:
•
Microsoft Excel-мен танысу (Ескерту Бұл топ Анықтама жетекшілігі
қандай нұсқаны қолданып жатқанына байланысты атын өзгерте алады);
•
Ұяшықты, қатарды және бағананы қалай таңдау керек;
•
Электрондық кестемен қалай жұмыс істеу керек;
•
Ақпаратты қосу және онымен жұмыс;
•
Электрондық кестедегі ақпараттың сыртқы түрін өзгерту;
•
Ақпаратты ретке келтіру;
•
Есептеуді орындау;
•
Диаграмма құру;
•
Кестелерді басып шығару.
8 -модуль
Электрондық кестемен танысу
98
Copyright © 2007 Intel Corporation Intel®« Болашақ үшін оқыту»
Барлық құқығы қорғалған ХХІ ғасырдың ақпараттық және білім беру технологияларына
кіріспе / 2 нұсқасы
2-қадам
Электрондық кестемен жұмыс істеуде нені үйренгіңіз келеді? Берілген
біліктілік пен дағдыны меңгеру үшін бастапқыда сіз қай топтың көмегіне
жүгінесіз?
4-жаттығу. Кестемен жұмыс біліктіктерін қолдану
Сіз төмендегі тізімнен таңдалатын және міндетті тапсырманың біреуін
орындай отырып, электрондық кестемен жұмыс істеуді үйренесіз.
Міндетті тапсырма: сынып журналы
Таңдалатын тапсырма: инвентарлық журнал
Таңдалатын тапсырма: оқушыларды отырғызу жоспары
Таңдалатын тапсырма: пиктограммалары бар диаграмма
Таңдалатын тапсырма: сынып тізімі
Қазір сіз міндетті тапсырманы - электрондық сынып журналын құруды
орындауға кірісесіз. Жұмысыңыздың тиімділігін арттыратын ресурсты құру
үшін кестемен жұмыс бойынша қабілеттерді дамытасыз және оқыту мен
оқуда ХХІ ғасырдың тәсілдері мен дағдыларын қолданудың тікелей
тәжірибесін меңгересіз. Сынып журналын құру бойынша тапсырмаларға
өтіңіз және одан кейінгі нұсқауларды күтіңіз.
Сынып журналы
Көптеген мұғалімдер оқушылардың бағаларын журналға түсіреді. Әдетте
мұғалімдер түрлі тапсырмалар үшін бағаларды жазып және одан кейін орта
ұпайды есептеу үшін калькуляторды пайдаланады. Компьютер бұл үдерісті
қалай жеңілдете алады?
Жоспарлаймыз
Сыныпта қолданылатын тапсырмалар мен бағалау тәжірибесіне
негізделген кестелер түрінде журналды құрыныз. Келесі мысалдарға назар
аударыңыз
.
Сынып журналының мысалы
Келесі мәселелер бойынша ойланыңыз, егер сіз жұппен жұмыс
істесеңіз, өз ойларыңызды серіктесіңізбен талқылаңыз. Ойларыңызды
қағазға
жазып
алғаныңыз
немесе
ақпаратты
ыңғайлы
тәртіппен
орналастыру үшін кесте сызғаныңыз дұрыс.
Өз журналыңыздан тек бір пәнді
таңдағаныңызға көз жеткізіңіз.
Сыныпта сабақты жүргізетін
кейбір қатысушылардың бірнеше
пәндерді кіргізкісі келеді. Есте
сақтаңыз, екінші аса күрделі
тапсырмадағыдай, сіз басқа
пәндер бойынша бағаларды
кестенің жеке беттеріне қоса
аласыз. Әдетте қолданатын
бағалау жүйелерін
қалауыңызша қолданыңыз.
Дегенмен, әріптік емес,
сандық бағаларды ( 5 және
ұпайлық шкала мен пайыздар
секілді) қолданғаныңызға көз
жеткізіңіз. Қолданатын жүйеге
байланысты бетте өз
бағаналарыңызды құру қажет
болуы мүмкін. Мысалы, егер
мұғалім бағаларды пайызбен
қолданса, онда оған
«ұпайлардың жалпы саны»
бағанасы қажет болмайды.
8 -модуль
Электрондық кестемен танысу
Copyright © 2007 Intel Corporation Intel®« Болашақ үшін оқыту»
Барлық құқығы қорғалған ХХІ ғасырдың ақпараттық және білім беру технологияларына
кіріспе / 2 нұсқасы
99
2-қадам. Сіздің бұл
қадамды орындағаныңыз
келмеуі мүмкін, бірақ
кестенің бірнеше
беттерінен тапсырманы
орындауға байланысты,
беттердің аты болғаны
жөн. Қажет болса,
Анықтама
жетекшілігінің
электрондық кестенің
атын қалай өзгертеді
бөліміне жүгініңіз
.
4-қадам. Бұл кезеңде
кестеге 5 тапсырманың
4-ін қосқаныңызға көз
жетізіңіз. 5 тапсырманы
сіз 14-қадам да қосып,
ақпарат өзгергенде
есептеудің автоматты
түрде іске асатынын
көресіз. 4 және 7
қадамдар. Сіз бестен аса
тапсырмалар мен
оқушыларды қоса
аласыз. Бірақ алдымен,
нұсқау бойынша
тапсырмаларды
орындайсыз. Одан кейін,
уақыт жетсе, ақпараты
бар қосымша қатарлар
мен бағаларды қоса
аласыз.
8-қадам. Бағалар сан
түрінде енгізіледі
(мысалы, «сексен» емес,
80 санын енгізу керек).
Егер сандар жазылмаса,
9-11 қадамдарында
формулалар мен
қызметтер жұмыс
істемейді.
Сіз қандай мектеп пәндерін оқытасыз? Қандай пәндер бойынша баға
қоясыз? Журнал үшін бір пәнді таңдаңыз.
Журналға бес оқушының аты-жөнін жазыңыз?
Бес түрлі тапсырмаларды орындауда оқушылар қандай баға алу мүмкін?
Ақпаратты оңай оқу және түсіну үшін қалай ұйымдастыруға болады?
Қажет болса, Анықтама жетекшілігіне жүгініңіз.
Ұяшықтарды, қатарлар мен бағаналарды қалай таңдау керек?
Элекрондық кестемен қалай жұмыс істеу қажет?
Ақпаратты қосу және онымен жұмыс істеу;
Электрондық кестелердегі ақпараттың сыртқы түрін өзгерту;
Есептеу жүргізу.
Орындаймыз
1.
Кестелік редакторын қосыңыз және жаңа кесте құрыңыз.
2.
1-парақтың атын өзгертіп, таңдаған мектеп пәнінің атын жазыңыз.
3.
А1 ұяшығында тақырыпты еңгізіңіз – кестенің аты. Тақырыптың сыртқы түрін
өзгертіңіз.
4.
Қазір сіз кестеге бағаналардың аттарын енгізіңіз. А3 ұяшығына «Фамилия»
және В3 ұяшығына «Аты» деп жазыңыз. Кейін С3 ұяшығынан F3 ұяшығына
дейін
журналға
қосқыңыз
келетін
5
жаттығудың
4-еуін
немесе
тапсырмаларды анықтайтын ақпаратты жазыңыз. G3 және Н3 ұяшықтарына
«ұпай қосындысы» мен «орта ұпайды» енгізіңіз.
5. 3-қатардағы тақырыптың сыртқы түрін өзгертіңіз.
6. Барлық ақпаратты сыйғызу үшін В-дан Н –қа дейінгі бағаналардың енін
өзгертіңіз. Егер бағаналарыңыз әлі де өте кең болса, ақпараттар бір немесе
бірнеше қатарларда орналасатындай етіп, мәтіннің көшірілуін өзгертіңіз.
7.
А4-тен А9-ға дейінгі ұяшықтарда бес оқушының фамилияларын енгізіңіз. В4-
В9 ұяшықтарына аттарын жазыңыз. Қажет болса, бағаналардың енін
өзгертіңіз.
8.
Оқушы атының оң жағындағы төрт ұяшыққа әр жаттығу немесе тапсырма
бойынша алған бағаны немесе ұпайды енгізіңіз.
9.
G4 ұяшығына бірінші оқушының ортақ ұпайын есептейтін қосынды қызметін
енгізіңіз. Одан кейін формуланы төменгі төрт ұяшыққа көшіріңіз. Қажет
болса, Анықтама жетекшілігіндегі математикалық белгілер мен
формулаларды қалай көшіреді және енгізеді бөліміне жүгініңіз.
10. Н4 ұяшығына ОртМӘН (орта мән) қызметін енгізіп, бірнеше оқушының орта
ұпайын есептеңіз. Ұяшықтар қатарындағы тапсырмалардың бағасын ғана
қосатынын ( С4 –тен F4-ке дейін) және жалпы ұпайды қоспайтынын (G4)
тексеріңіз.
11. Н4 –тен төмен ұяшықтар үшін Орт МӘН қызметін қолданыңыз. Қажет болса,
Анықтама жетекшілігінің математикалық белгілер мен формулаларды
қалай көшіреді және енгізеді бөліміне жүгініңіз.
Күрделілігі жоғары тапсырма
С3 ұяшығынан Н3 ұяшығына дейінгі тақырыптарды диогонал орналасатындай
бұрыңыз (бөлімнің соңындағы мысалға қараңыз – математика бойынша
журналдың кестесі). Қажет болған жағдайда, Анықтама жетекшілігіндегі
ұяшықта немесе ұяшықтарда ақпаратты түзетудің өзгерту бөліміне
жүгініңіз.
8 -модуль
Электрондық кестемен танысу
100
Copyright © 2007 Intel Corporation Intel®« Болашақ үшін оқыту»
Барлық құқығы қорғалған ХХІ ғасырдың ақпараттық және білім беру технологияларына
кіріспе / 2 нұсқасы
12. Орта мәндерді үтірден кейін екі саны бар болатындай өзгертіңіз. Қажет
болса, бағананың көлемін өзгертіңіз.
13. Жаңа бағаны енгізу барысында журналдың дұрыс қызмет атқаратынына көз
жеткізу үшін F және G бағаналарының арасына бағана қосыңыз.
14. G3 ұяшығына бесінші тапсырманың немесе жаттығудың атауын енгізіңіз.
Бесінші тапсырма үшін әр оқушының алған бағасын енгізіңіз. Жаңа ақпарат
қосылған кезде әр оқушының ұпай саны мен орта ұпайының автоматты
түрде өзгеретініне назар аударыңыз.
15. 4-тен 8-ге дейінгі қатарларда әліппелік ретпен немесе өсуі бойынша А
бағанасындағы оқушының фамилиясын пайдаланыңыз. Қажет болса,
Анықтама жетекшілігіндегі белгілі бір ақпарат негізінде қатарларды
қалай іріктейді немесе олардың ретін өзгерту бөліміне жүгініңіз.
16. Кестедегі ұяшықтардың айналасына шекалараларды қосыңыз. Қажет болса,
Анықтама жетекшілігіндегі ұяшықтарға, қатарларға, бағаналарға немесе
электрондық кестеге шекараны қалай қосады бөліміне жүгініңіз.
17. Қажетсіз беттерді жойыңыз.
18. Кестені сақтаңыз.
Жаратылыстану бойынша сынып журналының мысалы
15-қадам. Ақпаратты
іріктеу қиындық келтіру
мүмкін. Іріктеу
барысында, кесте мен
бағаналардың тақырып
түрін таңдамаңыз.
Нәтижеге жеткенше
түрлі мүмкіндіктерді
пайдаланыңыз. Егер
бірінші рет дұрыс істей
алмасаңыз, әрекетті
болдырмау қызметін
қолдануға болады.
18-қадам. Егер сіз
«сынып тізімі»
тапсырмасын
орындасаңыз, онда
жұмысты оңай
табылатын жерде
сақтаған жөн. Екінші
тапсырманы басқа
компьютерде
орындасаңыз, жұмысты
алынбалы
тасымалдағышта сақтау
қажет.
Информатика бойынша сынып журналының мысалы
Күрделілігі жоғары тапсырма
Екінші мектеп пәні үшін сіздің басқа журнал жасағыңыз келетін шығар.
Ол үшін істелген бетті көшіріп, оған басқа ат беріңіз. Қажет болса,
Анықтама жетекшілігіндегі электрондық кестенің көшірмесін қалай
жасайды бөліміне жүгеніңіз. Одан кейін беттің тақырыбын өзгертіңіз
және оқушыларың білімін бағалау үшін жаңа тапсырмаларды немесе
жаттығуларды енгізіңіз. Сонымен қатар, кестенің тақырыбын да
өзгертуіңіз керек (бөлім соңындағы мысалдарға қараңыз).
8 -модуль
Электрондық кестемен танысу
Copyright © 2007 Intel Corporation Intel®« Болашақ үшін оқыту»
Барлық құқығы қорғалған ХХІ ғасырдың ақпараттық және білім беру технологияларына
кіріспе / 2 нұсқасы
101
Тексереміз
Бағалау журналы бар кестені қарап шығыңыз. Оның келесі элементтерден
тұратынын тексеріңіз.
кестенің қандай ақпараттан тұратынын түсіндіретін тақырып.
әліппелік тәртіпте орналасқан, бес оқушының аты-жөні.
әр оқушы үшін қорытынды баға мен орта ұпайды есептейтін
формула.
барлық
пайдаланылатын
беттердің
жаңа
аттары,
ал
пайдаланылмайтын беттер жойылған.
Егер қандай да бір элемент болмаса, оны қосыңыз. Қаласаңыз басқа
өзгерістерді енгізіңіз. Жұмысыңызды сақтауды ұмытпаңыз.
Талқылаймыз
Келесі сұрақтардың жауаптарын талқылауға дайын болыңыз.
Оқушылардың бағаларын есептеуге бұл журнал қалай көмектеседі?
Қажет болған жағдайда құрылған кестені қалай өзгертуге болады?
Бүгін пайдаланылған электрондық кестелердің қандай ерекшелігі
сізге пайдалы көрінеді? Неге?
Қандай тапсырмалар үшін Қосынды және ОртМӘН қызметтерін
қолданған дұрыс?
Үй тапсырмасы. Рефлексия
Бұл модульде қарастырылған жаттығулар әрекет түрлері қабілеттер мен
тәсілдер туралы ойланыңыз. Сұрақтардың жауаптарын жазыңыз және
келесі модульдің басында оларды талқылауға дайындалыңыз.
1.
Кестелермен жұмыс бойынша таңдалатын 4 тапсырма туралы мұқият
оқыңыз. Қай тапсырма сізге қызықты және жұмысыңыздың тиімділігін
арттыра алады? Неге?
2. Сізге қызықты бір-екі тапсырмамен жұмыс үшін қандай ресурстар қажет
болу мүмкін? Ол ресурстар қалай пайдалы болады? Келесі сабаққа сол
ресурстарды әкелуді ұмытпаңыз.
8 -модуль
Электрондық кестемен танысу
102
Copyright © 2007 Intel Corporation Intel®« Болашақ үшін оқыту»
Барлық құқығы қорғалған ХХІ ғасырдың ақпараттық және білім беру технологияларына
кіріспе / 2 нұсқасы
8-модуль түйіні
1-қадам
Бұл модульде не үйрендіңіз? Өзіңіз бен басқа оқушылардың ойларын
жазып алыңыз
.
2-қадам
Модульде қарастырылған қай мәселелер өзекті? Өз ойыңыз және басқа
оқушылардың ойларын келтіріңіз.
3-қадам
Кез келген сұрақ қойыңыз, талқылаңыз. 9-модульмен танысыңыз және
оны зерттеуге дайындалыңыз.
Мүмкін жауап нұсқалары:
7-модульді талдадық;
электрондық кестелер мен
жұмыс бағдарламаларын
зерттедік; баға журналын
құра отырып,
тапсырмаларды
орындадық.
Мүмкін жауап нұсқалары:
мұғалім үшін электрондық
кестелер жұмысының
тиімділігін арттыра алады;
журналды пайдалану
оқушылардың бағаларын
жылдам есептеуге
көмектеседі.
9-модуль
Электрондық кестені пайдалану
103
Copyright © 2007 Intel Corporation Intel®« Болашақ үшін оқыту»
Барлық құқығы қорғалған ХХІ ғасырдың ақпараттық және білім беру технологияларына
кіріспе / 2 нұсқасы
9 - модуль
Электрондық кестені
пайдалану
Бұл модульдің мақсаты – сізді сыныпта пайдаланатын бір немесе
бірнеше қосымша тиімді құралдарды құруға арналған электрондық
кестемен жұмыс істеуге үйрету. Сонымен қатар сіз өз жұмысыңызды
ұсынасыз және әріптесіңізбен талқылайсыз, ойыңызбен бөлісіп,
жұмысыңызбен алмасасыз.
Жұппен жұмыс. 8-модульді оқып білудегі
рефлексия
8-модульдегі үй тапсырмасының сұрақтарына берілген жауаптарды
жұппен және барлық топпен талқылаңыз. Ең қызықты ойларды жазып
алыңыз.
1-жаттығу. Электрондық кестенің көмегімен
педагогикалық құралдарды құру
1-қадам
Электрондық кестемен жұмыс барысындағы таңдалатын төрт
тапсырмалар
туралы
мұқият
оқыңыз.
Инвентарлық
журнал,
оқушыларды отырғызу жоспары, пиктограммалары бар график және
сынып тізімі.
9-модуль
Электрондық кестені пайдалану
Copyright © 2007 Intel Corporation Intel®« Болашақ үшін оқыту»
Барлық құқығы қорғалған ХХІ ғасырдың ақпараттық және білім беру технологияларына
кіріспе / 2 нұсқасы
104
2-қадам
Ең алдымен қай тапсырманы орындайтыныңызды шешіңіз. Өзіңізге
маңызды
ресурсты
құру
үшін
жалғыз
немесе
сіздің
қызығушылығыңызды бөлісетін әріптесіңізбен бірге жұмыс істей
аласыз.
3-қадам
Нұсқауларды
ескере
отырып
тапсырмаларды
жоспарлаңыз,
орындаңыз, тексеріңіз және талқылаңыз.
Инвентарлық журнал
Сыныпта көптеген парталар, орындықтар, кітаптар, материалдар мен
компьютерлік құрал-жабдықтар бар. Сыныптағы заттардың барлығын
бақылау мүмкін емес. Оны қалай бақылауға болады? Тәсілдердің бірі
– инвентарлық журналды құру үшін компьютерді пайдалану.
Жоспарлаймыз
Сыныптағы
жиһаздарды,
кітаптарды,
құрал-жабдықтар
мен
материалдарды есепке алу үшін кесте құрыңыз. Келесі мысалға
қараңыз.
Инвентарлық журналдың мысалы
Келесі мәселелер бойынша ойланыңыз және егер сіз жұппен жұмыс
істесеңіз, өз ойыңызды серіктесіңізбен талқылаңыз. Ойыңызды
қағазға жазған немесе ақпаратты ыңғайлы тәртіппен орналастыруға
көмектесетін кесте сызған дұрыс.
Сыныпта
қандай
жиһаз,
құрал-жабдықтар,
кітаптар
мен
материалдар бар? Жеке заттарды қалай топтастыруға болады?
Сіздерде заттардың әр түрінен қаншауы бар? Әр заттың жуық
бағасы қанша?
Жеке
затты
идентификациялау
(нөмірлеу)
үшін
қандай
мәліметтер қажет болу мүмкін? Электрондық құрал-жабдықтың
сериялық нөмірі бар ма?
9-модуль
Электрондық кестені пайдалану
105
Copyright © 2007 Intel Corporation Intel®« Болашақ үшін оқыту»
Барлық құқығы қорғалған ХХІ ғасырдың ақпараттық және білім беру технологияларына
кіріспе / 2 нұсқасы
Кітаптардың ISBN (ISBN - кітаптарды нөмірлеудің халықаралық
стандарты) нөмірлері бар ма?
Қажет болғанда, Анықтама жетекшілігіне жүгініңіз:
•
Ұяшықтарды, қатарлар мен бағаналарды қалай таңдайды;
•
Электрондық кестелермен қалай жұмыс істейді;
•
Ақпаратты қосу және онымен жұмыс;
•
Электрондық кестелердегі ақпараттың сыртқы түрін өзгерту;
•
Есептеу жүргізу.
Орындаймыз
1.
Кестелік редакторын қосып және жаңа құжат құрыңыз.
2.
Кестедегі ақпартты сипаттайтын атпен 1-беттің атын өзгертіңіз.
3.
А1 ұяшығына кестенің тақырыбын еңгізіңіз.
4.
Қазір сіз бағаналардың тақырыптарын енгізесіз. А3 ұяшығына
«Категория», В3 ұяшығына – «Заттың аты», G3 ұяшығына –
«Заттың нөмірі немесе сипаты», D3 ұяшығына – «Саны», Е3
ұяшығына – «Заттың құны», Ғ3 ұяшығына «Қорытынды құны»
сөздерін жазыңыз.
5.
А-дан Е-ге дейінгі бағаналарға заттың категориясы, аты, нөмірі,
сипаты, көлемі мен бағасы туралы ақпаратты енгізіңіз.
Ақпараттардың қажетті бағаналарға енгізілгенін тексеріңіз.
Қажет болса бағаналарды кеңейтіңіз.
6.
Е мен Ғ бағаналары үшін ақша бірлігінің форматын таңдаңыз.
Қажет болса, Анықтама жетекшілігінің сандық ақшалық
пайыздың форматын қалай таңдайды бөліміне жүгініңіз.
7.
Ғ4 ұяшығына D4 ұяшығындағы көлемді Е4 ұяшығындағы бағаға
көбейтетін формуланы енгізіңіз. Қажет болса, Анықтама
жетекшілігіндегі өз формуланды құрып, сандарды қалай
көбейтеді бөліміне жүгініңіз.
8.
Е бағанасының бірінші бос ұяшығына «Жалпы қорытынды» деп
жазыңыз. Одан кейін оң жақтағы Ғ бағанасының ұшығына
барлық қорытынды қосындыны қосу үшін қосынды қызметін
енгізіңіз. Қажет болса, Анықтама жетекшілігіндегі қатардағы
немесе бағаналардағы бірнеше санды қалай қосады немесе
қосындыны табады бөлігіне жүгініңіз.
9. Қатарларды ыңғайлы тәртіппен іріктеңіз. Мысалы, ақпаратты
заттың категориясымен немесе атымен сәйкес әліппелік
тәртіпте іріктей аласыз. (Ескерту іріктелетін ақпаратқа жалпы
қосындыны қоспаңыз).
3 және 4 қадам. Кесте мен
бағаналардың тақырыптарының
сыртқы түрін бірден кейін
өзгертуге болады
5 қадам. Көлем мен бағаларды
енгізу барысында сандарды
әріппен енгізбеңіз.
7 қадам. Қажет болса, Анықтама
жетекшілігінің
өз
формулан
арқылы
сандарды
қалай
көбейтеді бөліміне жүгініңіз.
9 қадам. Іріктеу барысында зат
туралы ақпараты бар қатарларды
ғана
таңдаңыз,
ал
кестенің
бағаналарының
тақырыптары
немесе жалпы қорытындылары
бар қатарларды таңдамаңыз. Одан
кейін қалаған іріктеуді таңдаңыз.
Қатарларды
алғашқы
түріне
қайтару үшін, қадамды болдырмау
қызметін қолдана алатыныңызды
ескеріңіз
.
Күрделілігі жоғары тапсырма
Ақпаратты біруақытта алфавит, категория және аәннің аты бойынша сұрыптауға болады
(бөлімнің соңындағы мысалға қараңыз). Қажет болған жағдайда Анықтама
жетекшілігіндегі белгіленген ақпараттар негізінде қалай қатарларды сұрыптауға немесе
олардың ретін өзгертуге болады бөліміне жүгініңіз.
9-модуль
Электрондық кестені пайдалану
Copyright © 2007 Intel Corporation Intel®« Болашақ үшін оқыту»
Барлық құқығы қорғалған ХХІ ғасырдың ақпараттық және білім беру технологияларына
кіріспе / 2 нұсқасы
106
Достарыңызбен бөлісу: |